|
50 yıl önce söktüğümüz rayların
onda birini yapamadık
 Dünyanın
büyük kentleri 1960’larda var olan raylı sistemlerini revize edip kullanırken,
Türkiye’dekilerin büyük bölümünün söküldüğü ortaya çıktı.
Sadece İstanbul’da 1914’te 130 kilometre uzunluğunda raylı sistem vardı.
Bugünkü hattın uzunluğu ise 38 km.
Büyük şehirlerde ulaşım probleminin çözümü için raylı sistemlerin
geliştirilmesi öngörülürken, 50 yıl önce var olan raylı sistemlerin
iptal edildiği ve rayların söküldüğü ortaya çıktı.
İstanbul, İzmir, Konya gibi büyük illerde 1900’lü yıllarda faaliyet gösteren
atlı ve elektrikli tramvaylar, Cumhuriyet döneminde lastik tekerlekli araçların
çıkmasıyla birlikte gözden çıkarıldı. Büyük şehirlerin raylı
sistemleri geliştirmek için seferber olduğu günümüzde ise 50 yıl önceki
ray uzunluğunun onda birine ulaşılamadı. İstanbul, 1950’li yıllarda 130
kilometrelik raylı hatta sahipti. Şu an ise sadece 38 kilometrelik bir hat
var. Konya’da 1917’deki 30 km’lik hattan bugüne 18 km’lik bir hat kaldı.
İzmir’de 1914 yılında 50 km. uzunluğunda olan raylı sistem bugün 11 km..
Eskişehir’de raylı sistem çalışmaları 1916 yılında başladı. 2002 yılında
ulaşılan sonuç: 14 kilometrelik bir hat.
1960’larda dönemin yerel yöneticileri ‘demode olduğu gerekçesiyle’
raylı sistemlerin kaldırılması yönünde kararlar alırken, Paris, Londra ve
Moskova gibi dünya kentlerindeki aynı sistem uzun yıllar muhafaza edildikten
sonra revize edilerek kullanıldı. Bugün bu kentlerin her birinde metro ve
tramvay uzunlukları 200 kilometreyi geçiyor.
İstanbul Elektrik Tramvay Tünel (İETT) Genel Müdürü Rıdvan Aslan, bir
devlet kurumunun raylı sisteme karşı çıkmasını anlayamadığını
belirtirken, bugün 50 yıl önce yapılan hataların acısını çektiklerini söyledi.
Aslan, Türkiye’nin 1950’li yıllarda ‘tarihi bir hata’ yaptığını
kaydetti. Rakamlar da Aslan’ı teyit ediyor. 2002 yılı değerleriyle 1
kilometrelik tramvay hattı için 2,5 milyon dolar harcanıyor. Metro hattı söz
konusu olduğunda ise kilometre başına harcanan miktar en az 6 milyon dolar.
Sadece İstanbul’da 50 yıl önceki mesafeye ulaşabilmek için için en az
300 milyon dolar gerekiyor.
1966’da kaldırılmaya başlandı
Türkiye’deki konuyla ilgili en ilginç olay 1950’lerde 130 kilometre
uzunluğunda raylı sisteme sahip olan İstanbul’da yaşandı. 1955’te 270
araca ulaşan İstanbul tramvayı yılda 103 milyon yolcu kapasitesine ulaştı.
Ancak bu tarihten itibaren minibüs ve taksilerin artmasıyla gözden düşmeye
başlayan raylı sistemler 1961’de Avrupa yakasından kaldırılmaya başlandı.
13 Eylül 1966 tarihinde ise dönemin İstanbul Belediye Başkanı Haşim İşcan
talimat vererek İETT Genel Müdürü Saffet Gürtav’a ‘İstanbul’daki bütün
rayların sökülmesi’ kararını aldırttı. Böylece Dersaadet Tramvay Şirketi’nin
1869’da atlı tramvaylarla başlattığı İstanbul’un raylı sistem macerası
bitmiş oldu. İstanbul’da bugün sadece 11 kilometre tramvay, 27 kilometre de
metro olmak üzere 38 kilometre uzunluğunda raylı sistem bulunuyor. 130
kilometrelik tramvay hattından geriye kalan ise Taksim–Tünel arasında
‘Nostaljik Tramvay’ olarak kullanılan 2 kilometrelik hat. 38 kilometrelik
metro ve tramvay hattı ise 90’lı yıllarda yapıldı. 130 kilometrelik
tramvay hattının bugünkü İstanbul trafiğini büyük ölçüde rahatlatacağı
belirtiliyor.
Araştırmacı Dr. Sertaç Kayserilioğlu’nun ‘Dersaadet’ten İstanbul’a
Tramvay’ isimli eserinde tramvay hatlarının iptal gerekçeleri şöyle sıralanıyor:
“Süratinin az, bakım masraflarının çok olması. Yeni vagon alınıp hat açılamaması.
Motorlu taşıtlar için seyir ve istikamet engeli çıkarması. Güzergahının
sabit olması ve lastik tekerlekli araçlara göre daha sarsıcı olması.
Katenar sistemli (boynuzlu) olduğu için görüntüyü bozması.” Kayserilioğlu’nun
eserinde tramvay hatlarının iptalinden sonra devreye lastik tekerlekli troleybüslerin
girdiği belirtiliyor.
"Keşke raylar sökülmeseydi.."
Bugün 50 yıllık hatayı telafi etmek için büyük paralar harcadıklarını
ifade eden İETT Genel Müdürü Aslan, şunları söyledi: “Keşke raylar hiç
sökülmeseydi, günün şartlarına göre araçlar yenilenebilirdi. Aynı
altyapı bugün bile kullanılabilir, Avrupa’da bunun çok örneği var. Şu
anda 1 kilometrelik tramvay hattı için 2,5 milyon dolar harcıyoruz. İstanbul’da
50 yıl önceki mesafeye ulaşabilmemiz için en az 300 milyon dolar gerekiyor,
tabii bir de zaman.”
Diğer illerde tramvaylar..
İzmir’de ise tramvay kullanımı 1884 yılında başladı. Konak–Göztepe,
Konak–Karşıyaka ve Halkapınar ile Kordonboyu’nda kullanılan atlı
tramvaylar İstanbul’da olduğu gibi 1914’ten sonra elektrikli tramvaya dönüştürüldü.
İzmir’deki atlı tramvayın 50 kilometreyi geçtiği tahmin ediliyor. İstanbul
tramvayının akıbetini İzmir tramvayı daha önce yaşadı. 1954 yılında
tramvay seferlerine son verilirken daha sonra da raylar söküldü. Bugün İzmir’de
Bornova–Üçyol arasında çalışan sadece 11,5 kilometre uzunluğunda hafif
metro hattı bulunuyor.
1917’de Konya valiliği yapan Sadrazam Avlonyalı Ferit Paşa da
Selanik’te elektrikli tramvay devreye girince oradaki atlı tramvayı
Konya’ya naklettirdi. Atlı tramvay Atatürk anıtından sonra Gazi
Lisesi’nden geçerek eski Park Sineması’na ulaşırdı. Hükümet Konağı’ndan
hareket eden ikinci tramvay ise Sultan Selim Camii’ne kadar gidiyordu. 30
kilometreyi aşan atlı tramvayın Konya macerası da çok sürmedi; 1930’a
kadar yolcu ve yük taşıyan tramvaylar bu tarihten itibaren kaldırıldı. Bugün
Konya’da Alaaddin–üniversite kampusu arasında sadece 18,5 kilometrelik
tramvay hattı bulunuyor.
Eskişehir’de ise 12 Ağustos 1916’da elektrikli tramvay hatları kurmak
ve şehri aydınlatmak amacıyla Eskişehir Milli Ticaret ve Sanayi Anonim Şirketi
kuruldu. Ancak Osmanlı İmparatorluğu’nun çöküş sürecine girmesi bu çalışmaların
yarım kalmasına yol açtı. Sonraki dönemlerde de bu şehirde raylı sistemle
ilgili herhangi bir gelişme yaşanmadı. Eskişehir’de geçen yıllarda açılan
tramvay hattının uzunluğu ise sadece 14 kilometre.
Raylı sistem ile ilk kez 1996 yılında tanışan Ankara’da ise bugün Kızılay
Batıkent arasında sefer yapan 8,7 kilometre uzunluğundaki hafif metro hattı
ile Dikimevi Aşti arasında çalışan Ankaray raylı sistemi bulunuyor.
Zaman
|
