|
Sokak adlarında tarih gizli
Cihangir'de Pürtelaş, Sormagir, Merkepanırtan gibi mizahi öğelerin ağır
bastığı sokak adları var. Fındıkzade'deki cadde adları ise Kızılelma
Ziya Gökalp, Vatan, Millet gibi Türkçülük ideolojisine uygun seçilmiş.
Üç farklı bölge; Cihangir, Fındıkzade ve Pendik'teki cadde ve sokak
isimleri üzerine yapılan araştırma, isimlerin toplumsal değişimin aynası
olduğunu ortaya koydu. Cihangir, Cumhuriyet öncesi ve kuruluş yıllarını, Fındıkzade
ara dönemi, Pendik ise 1980 sonrasını temsil ediyor.
İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Bölümü öğretim görevlisi
Doç. Dr. Hayati Tüfekçioğlu, sokak isimleri ile ilgili hazırladığı doçentlik
tezinde Cumhuriyet öncesi ve ilk kuruluş yıllarını, Cumhuriyet dönemini ve
1980 sonrasını yansıtan üç bölgede araştırma yaptı. Tüfekçioğlu,
farklı siyasal dönemlerde ne tür cadde ve sokak isimleri kullanıldığını
inceledi. Araştırma, pilot bölgeler olarak belirlenen Cihangir, Fındıkzade
ve Pendik'te yapıldı. Tüfekçioğlu, seçilen üç bölgenin İstanbul'un
farklı toplumsal ve siyasal dönemlerini yansıttığını, Cihangir'in
Cumhuriyet öncesi ve kuruluş yıllarını, Fındıkzade'nin ara dönemi ve
Pendik'in de 1980 sonrasını temsil ettiğini söyledi.
Cihangir az değişti
Cumhuriyet'in yarattığı toplumsal değişimin en belirgin olarak Fındıkzade'deki
cadde ve sokak isimlerinde görüldüğünü anlatan Hayati Tüfekçioğlu,
"Sokak isimleri Türkçülük ideolojisine uygun seçilmiş. Vatan Caddesi,
Millet Caddesi, Türkçü Sokak, Kızılelma Caddesi, Ziya Gökalp Caddesi en önemli
örnekler" diye konuştu.
Eski dönemi yansıttığı ve dokusunu uzun süre koruduğu için
Cihangir'deki sokak ve cadde isimleri fazla değişikliğe uğramadı. Cihangir,
yabancı okulların, konsoloslukların bulunduğu, pek çok yabancı uyruklu kişinin
ikamet ettiği bir bölge. Osmanlı'nın son döneminde yaptığı tercihe bağlı
olarak Batılılaşma hareketlerine yakın olmuş, yeni yaşam biçimine uyumda
sorun yaşamamış. Tüfekçioğlu, Cihangir'in kendine has özellikler gösteren,
eski, mahalle sakinlerinin yaratıcılığını yansıtan, mizahi öğelerin ağır
bastığı sokak isimleri bulunduğunu belirterek, şöyle devam etti:
"Bunlara örnek olarak Merkepanırtan Sokak, Çiftevav Sokak, Ateşpare
sokak, Aslanyatağı Sokak, Pürtelaş Sokak. Canfeda Sokak, Anahtar Sokak,
Kasatura Sokak, Matara Sokak gibi isimleri verebiliriz. 1960'lara kadar
Cihangir'de mahalle yaşamı sürüyor. Sokak isimleri değişmiyor. Resmi sayılabilecek
sınırlı değişiklikler yapılıyor. 1950'den sonra bölgeden yabancılar ve
gayrimüslimler çekiliyor. Anadolu'dan gelenlerle mahalle yaşamı değişiyor.
1980'den sonra ise İstanbul'un dışladığı hayat kadınları, eşcinseller,
eğlence sektöründe çalışanlar bu bölgeye sığınıyor ve bu son dönemde
mahalle ilişkileri de değişiyor. Örneğin bu insanların yaşadığı
Sormagir Sokak, mahallelilerin başvurusu üzerine Başkurt Sokak olarak değiştiriliyor."
'Resmi ideolojiye tepki'
Hayati Tüfekçioğlu, 1980 sonrasını yansıtan, çok fazla kaçak yerleşim
bulunan ve varoş özelliği gösteren Pendik hakkında da şu bilgileri verdi:
"Bu bölgede resmi isimler yok denecek kadar az. Var olanlar da iskân
yerlerinde değil iş merkezlerinin bulunduğu bölgede. Adana, Akdeniz, Aydın,
Bursa, Çayeli gibi yöre isimlerinin yanında; Bahar, Çimen, Çim, Çiçek,
Bayram, Buğday gibi hiçbir şey ifade etmeyen isimlerin seçilmesi, resmi
ideolojiye tepki olarak yorumlanmalı."
7 bin 500 kayıt dışı mahalle
Doç. Dr. Hayati Tüfekçioğlu, araştırması sırasında yaklaşık 7 bin 500
sokak isminin de kayıtlı olmadığını tespit etmiş. İstanbul'da yaklaşık
50 bin sokak olduğunu ancak bunlarının 42 bin kadarının kaydı bulunduğunu
söyleyen Hayati Tüfekçioğlu, İstanbul'da yapılan en büyük isim değişikliğinin
de 1927'de yaşandığını saptamış. İstanbul'da 1927'de bir seferde 6 bin
215 sokak ismi değiştirilmiş.
Radikal
|
