|
Mimaride Tuğla
Yrd. Doç. Dr. Kutlu Alemdar
İnsanoğlunun parçalı gereçlerle yapı oluşturma
serüveni mağara düzeninden, yerleşik topluluklar düzenine geçmesi ile başlar.
Doğada bulunan taş, ahşap, saz, kamış gibi gereçlerle oluşturduğu ilk
yapılar, bu malzemelerin bulunmadığı veye az bulunduğu bölgelerde insanları
arayış içine itmiştir. Sonuçta; çevresinde bolca bulunan toprağı yapıda
kullanabilmek için onu biçimlendirip dayanıklı hale getirmiş, kerpici bulmuştur.
Kerpicin uzun ömürlü olmaması , dış etkenlerden çabuk bozulması; killi
toprağın pişirilmesi ile giderilmiştir. Böylece ilk tuğla gereci, insanlığa
kazandırılmıştır. Zamanla teknolojideki ilerlemeler imalata yansıtılmış
ve tuğla , mimarideki gerçek yerini almıştır.
Tuğla isminin Latince TEGULA kökünden geldiği varsayılmaktadır. İlk tuğla
uygulamalarının Mezopotamya 'da yaygın biçimde yapıldığını biliyoruz. Günümüze
kadar pek az örnek kalmasına rağmen, kalıntıların restorasyonu ile güzel
sonuçlar elde edilmiştir. Daha sonra tuğlanın en bilinçli kullanımı Romalılarda
görmekteyiz. İtalya'daki tüm Roma devri yapılarında bu açıkça görülür.
Tuğla taşıyıcı yapı gereci olarak kullanılmış, yapıların dış yüzeyleri
mermer ya da sıva ile kaplanarak korunmuştur.
Sırlı tuğlanın kullanımı ise M.Ö. 10. yüzyıldan sonra görülmektedir.
Ortaçağda tuğla; Romanesk mimarinin en önemli ögesi olarak, görkemli biçimde
karşımıza çıkar. Özellikle İspanya ve Almanya'daki dini yapılar çarpıcı
örnekleri oluşturur.
Doğu'da ise Perslerle başlayan bilinçli tuğla kullanımı , daha sonraki
devirlerde gelişmesini sürdürerek Sasani ve Abbasi yapılarında yaygınlaşır.
Kargani Sarayi, Samarra Camii günümüze kadar gelmiş en güzel örnekleridir.13.yy
da ise batıdakilerle yarış edebilecek düzeye gelmiştir. M.S. 12. Y.y da Selçuklularda
, pişmiş yapı gereçlerini hem taş ile birlikte taşıyıcı olarak, hem de
sırlı çini şeklinde cephe kaplaması olarak görmekteyiz. Sivas Gökmedrese
, Konya İnce Minareli Camii, Harputlu Ulu Camii belirgin örnekleridir. Burada
dikkat edilmesi gereken en önemli nokta tuğla gerecinin 9 asır dış
etkenlere karşı koyup birçok taş cinsinden fazla dayanım göstermesidir.
Osmanlı Mimarisinde tuğla taşıyıcı eleman olarak kubbe yapımında,
kemer yapımında sıkça kullanılmıştır. Bazen de kesme taş duvar örgüsünde
yatay yüzey elde etme ve hatıl oluşturma için taşla birlikte kullanıldığını
görmekteyiz. Osmanlı sivil mimarisinde ise tuğlanın ahşap karkas içinde
dolgu malzemesi olarak kullanılması yaygındır. Tanzimat sonrası batılaşmanın
etkisi ile yine sivil mimarimizde sıvasız tuğla yapı örneklerine İstanbul'da
sıkça rastlamaktayız.
Romanesk mimari akım 19. Ve 20. Yy Avrupa mimarisine çok etkili olmuş ve
İtalya, Almanya, İspanya başta olmak üzere tüm Avrupa ülkelerinde tuğla,
mimarinin vazgeçilmez ögesi olarak kalıcı bir yer edinmiştir. Yalnızca
tarihsel bir yaklaşımla, yaygın tuğla kullanımını ilişkilendirmek yanlış
olur. Tuğlanın yapı gereci olarak mükemmelliğini de gözardı etmemek
gerekir. Dış etkilere karşı dayanıklı olması, yalıtım özelliği ,
kolay kullanılır olması, sıva gerektirmemesi, bakım kolaylığı , bunlara
ek olarak güzel bir görünüm vermesi, kullanımını yaygınlaştırmıştır.
Önceleri yığma sistemin ayrılmaz parçası olan tuğla, betonarme karkas
sistemlerde de terkedilmemiş, bu defa kaplama gereç olarak karşımıza çıkmıştır.
19. yy da başlayan Artnouveau, tuğlanın yine yaygın kullanıldığı dönemdir.
Kaldı ki bu akımda cephelerin aşırı süslenmesi, metal ferforje elemanlarının
sıkça kullanılması, tuğla kullanımını engelleyememiş, günümüze kadar
güzel örnekler kalmıştır. Artnouveau bize tuğlanın cephede çelik ile
uyum içinde kullanılabileceğini göstermiştir.
Bir mimari tasarımda cephelerde tuğla kullanılacaksa, bu önceden kabul
edilip tasarım ona göre oluşturulur. Ülkemizde pek az yapı bu şekilde
tasarlanmıştır. Geri kalan uygulamalar sonradan tuğla kullanımına karar
verilmiş çalışmalardır. Çağdaş mimarinin temsilcilerinden Mario Bottai ,
Aldo Rossi gibi ustaların yapıtlarına baktığımızda tuğla kullanılacağı
kabul edilerek tasarlanan bu yapılardaki denge, uyum ve bütünlük açıkça görülmektedir.
Ayrıca dikkat edilecek bir nokta da ; tuğlanın taş, beton, çelik, cam ,
v.b. tüm gereçlerle şaşırtıcı bir görsel uyum göstermesidir.
| Kaynak: Işıklar Tuğla
|
 |
|
