Köşe Yazısı

Minareferandum

Yazan: Ahmet Turan Köksal Tarih: 31 Aralık 2009
Minaresiz cami mi olurmuş?

29 Kasım'da Avrupa'nın göbeğinde bir halk oylaması yapıldı. Bu oylamada "Yeni minare yapılması yasaklansın mı?" diye halka soruldu. Sonuç, sürpriz! bir şekilde %57 ile "yasaklansın" oldu.

Bu makalede olaya dini yönden değil bütünüyle mimar gözü ile bakacağız. "Minaresiz cami olur mu olmaz mı" diye Arkitera Forum'da ciddi tartışmalar sürerken hem de.

Öncelikle infial yaratan bu oylamada önemsenmesi gereken bir "yabancı karşıtı" etki görülüyor. İsviçre'deki sağ kanattaki İsviçre Halk Partisi ile Federal Demokratik Birlik'in çabaları ile yapılan bu halk oylaması için yaptırılan afiş içinde gözden kaçmaz bir nefret ve korkutma ögeleri görmek mümkün.


İsviçre'deki Afiş Oyun Bartın'dan Gelen Minare

Afişte İsviçre bayrağını delen minareler görünüyor ve önünde ise kara çarşaflı bir kadın var. Bunu durdurun yazıyor.

Daha bitmedi. Yine internette dolaşan bir oyun var. Bu oyunda yerden biten minarelerin şerefelerindeki müezzinleri vurup öldürüyorsunuz ki devamlı ezan okumayı kessinler.

Durum aslında bu kadar vahim. İsviçre'deki müslüman ve yabancı düşmanlığının dikkate alınması gerektiğini gösteriyor. Bizlere medeniyetin beşiği olarak, kokoreç dahil her konuda öğüt vermeyi bilenlerin, hoşgörü konusunda sınıfta kalmayı bırakın, kolaylıkla "saldırgan" dahi olabileceğini gösteriyor.

Ancak dedik ya, olaya mimari gözden de bakacağız. Halk oylamasında şimdilik camiler yasaklanmıyor. Sadece minare istenmiyor. İsviçre'de hali hazırda 4 adet minaresi olan cami var. Bunlardan birisi Bartın'da yapılıp sonra İsviçre'ye nakledilip takılan bir minare.

Diğeri ise Zaandam Kenti'ndeki bir caminin minareleri...


Zaandam Kenti'ndeki Cami

Şimdi sormak istiyorum, bu minareler gerçekten gerekli mi? Yani bu binaları cami yapan bu minareler mi?

Minare, İslam Dini'nde ibadet yerleri olan camilerde, namaza çağrıyı bildirmek ve sala okumak için inşa edilmiş ana yapıdan yüksek tasarlanan eklerdir.

Farsça "ateş yeri" demektir. Bu sözcük, Zerdüşt Dini'nin Ateşgede'lerinden gelmedir. (*)

Minare ilk kez Mısır'da yapılmış sonra İran'da kullanılmış ve Selçuklu ile kalın bir halde iken altın çağını Osmanlı'da yaşamış ve şahaser denilebilecek örnekler vermiştir.

Günümüz Türkiye'sinde ise içler acısı bir hal almıştır. Selatin Camisi olmayan camilerde bir minare ve bir şerefeden fazla yapılamaz kanunun varken şimdilerde tüm betonarme yapılarda en az iki adet olmak üzere yapılmış ve her minarede birden fazla şerefe yapmak adet olmuştur. Mersin Muğdat Camisi'nin minareleri buna güzel bir örnek teşkil eder.


Muğdat Camisi

Oransızlık konusunda yeni minareler birbirleri ile yarışmaktadırlar. Örneğin aşağıda bir fotoğrafı olan Haydarpaşa Protokol Camisi. Caminin adı gibi minarelerin oranları da çok anlamsız.

Açıkçası minare yapısı, "sosyal kabul" ile oldukça örtüşen ve tabii ki görsel hali ile çok keskin bir iz bırakan bir eklenti.

Ya da estetik ve oran açısından çok yetersiz kalabiliyor. Bazen hoş olmayan şeyler çağrıştırabiliyor hatta bazen uzaya fırlatılacak bir mekik gibi gereğinden uzun sivri bazen de gereğinden kalın...



Ayrıca kabul etmek gerekir ki minareler güç ve sahiplenme simgesi. Ayasofya İstanbul Türk hakimiyetine geçtiğinde minareler ile donanmıştır. Şimdilerde ise aşırı sağcı Yunan sitelerinde Ayasofya fotoğraflarından, Photoshop marifeti ile minareler silinmekte ve kubbe üzerindeki alem yerine haç konulmakta, üyeler bunun üzerinden birbirlerine tebrikler yağdırmaktadırlar.

Ancak Ayasofya'nın farkı zamanlarda yapıldığı halde minareleri onunla oldukça uyumludur. Yapıldıktan yaklaşık 900 yıl sonra yapılan bu eklentiler, binayı toparlamış hem de görsel yönden bütünlemiştir.

Pekiyi Ayasofya'yı bile toparlayacak kadar veya Selimiye'de her üç şerefesine de çıkan merdivenlerdekilerin biribirlerini görmemesini sağlayacak kadar iyi minare yapan ecdadın torunları olarak bu minare inceliğini neden baltalıyoruz. Ya da neden minare takıntısına sahibiz.


Selimiye Cami


Selimiye Cami

Olmasa olmaz mı? Cami, camilikten çıkar mı?

Başka bir soru sorayım; Müslüman azınlığın, sosyal haklarını ve özgürlüklerini kazanma yönünde önemli bir simge olan camileri ve minareleri neden bir yarışma ile projelendirmezler. Böyle yapsalar müslüman ve gayrimüslim tüm tasarımcılar fikirlerini ortaya koysalar da sonra belki de kim birinci geldiyse onun projesinde varsa minare yapılsa. İlla yapılacaksa...

Camiyi cami yapan biraz da cemaatidir. Bir yerin cami olması için illa kubbesi ya da minaresinin olması şart değildir aslında. Hele hele elektronik ses yükselticileri kullanıldığından bu yana minarenin işlevsel anlamı da kalmamış gibidir.

Örneğin Pekin'deki bir camiye bakalım. Bırakın minareyi kubbesi bile yok. Çatısı yerel etkilerle oluşturulmuş.


Pekin

Dünyadaki diğer camilerde de minare şartı aranmıyor. Kırgızistan Karakol Camisi örneğinde olduğu gibi.


Kırgızistan Karakol Camisi

Bazen de Liberya'daki Selaye Camisi gibi minareler oldukça kötü bir etki bırakabiliyor.


Selaye Camisi

Hakkı Atamulu'nun Nevşehir Derinkuyu'daki camisi bizim için çağdaş camilere örnek hatta idol konumundadır. Uzun süre cemaat tarafından tercih edilmediğini de belirteyim.


Derinkuyu'daki Cami

Minaresiz camiye örnek için çok uzaklara gitmeye gerek yok. TBMM Camisi de minareli değil ve çok başarılı bir çalışma.


TBMM Camisi



TBMM Camisi

Peki geleceğimiz sonuç nedir?

İsviçre'deki minare yasağını protesto edelim, güzel. Azınlıkların en önemli özgürlüğü olan din özgürlüğünü kısıtlamanın başlangıcıdır diyelim. Haklıyız. Şimdi onları düzeltmeye çalışsınlar diyelim.

Ancak gelin görün ki yapılan minareler de estetik açıdan çok aşağıda. Sadece zorlama bir görsel öge olarak ortaya çıkıyor. Böyle "ırkçı" bir oylama yapanlar, sadece din özgürlüğünü değil ayrıca bir tasarım önerisini de baltaladıklarını görsünler istiyoruz.

İsviçre yani Avrupa'nın göbeği, sınavdan başarısız not aldı. Nasıl olacak da azınlıkların hakları konusunda bize öğütler verecek artık merak ediyoruz.

Minaresiz de cami olur diyen küffardır.

Nedense inanılmaz bir tepki oluşuyor bu konuda. Sırf bu laf edildi diye camilere saygısızlık yapan, dini bilmeyen hatta dinsiz ilan edilebiliyorsunuz bu memlekette. Gariptir minare konusu can sıkıcı bir "gösteriş" meselesi olmakta.

Bir mahallede aralarında 300 metre olan iki camiden biri diğerinden altta kalmamak için iki apartman arasında sıkıştığı halde zaten olmayan bahçesine girerek ikinci minaresini, cemaatinden para toplayarak yaptırıyor.

Büyükçekmece'de Sokollu Mehmet Paşa Camisi vardır. Mimar Sinan eseridir. Minaresi oldukça özeldir. Bir kere yekpare taştan oyulmuştur. Merdiveni de minarenin dışındadır. Ayrıca Osmanlı camilerinde, minare caminin sağ cenahında yer alırken bu camide soldadır.


Sokollu Mehmet Paşa Camisi

Büyük Usta Sinan dahi bazen tasarımda değişiklikler ve farklılıklar yapmıştır. Kendisi için yaptığı Yenibahçe'deki Mimar Sinan Mescidi minaresi çokköşeli, baca gibi, en üstü süslü pencerelidir. Yani minarede farklılıklar yapmış kendi sanatını daha üst düzeylere çıkartabilmiş önemli sürprizler yapabilmiştir.

Açıkçası minaresiz cami olabilir derken, minareye bir kastımız olmadığını da belirtelim. Sadece minarelerden oluşan bir cami de tasarlanabilir. Büyük Sinan nasıl kendini aşıp gerektiğinde camiye farklılaşarak değer verebildiyse, kutsal mekanlarımızı, aynı sıradanlıkla ya da aynı oransızlıklarla özensiz yapmamalı. Bu, minarenin estetikliği ile müslüman olmayanı da cezbetmesini sağlamalı.

Sonuç olarak, Avrupa'daki müslüman azınlığın da cami ve minare konusunda "estetik" öğeleri de gözeterek hakkını koruması lazım. Eğer gerçekten orada iyi bir bina ile cemaati yüceltmek istiyorlarsa daha özgün, daha değerli ve daha katılımcı bir yola girmeliler.

Bunun için her zaman dediğimiz gibi geniş katılımlı yarışma ile cami projelerinin çıkartılması en doğru yol gibi gözüküyor.

(*) http://tr.wikipedia.org/wiki/Minare

YorumlarYorum Sayısı: Henüz hiç yorum yapılmamışBütün yorumları forumda okuyun!
Bütün yorumları forumda okuyun!
Köşe Yazısı Arşivi
Dönem içindeki köşe yazarlarının listesi aşağıdadır. Yazısını okumak istediğiniz yazarı listeden seçiniz. Bütün yazarların listesini görmek için buraya tıklayınız