Her türlü mimarlık kulisinde hakim olan hava bir çeÅŸit küskünlük deÄŸil mi? Mimara ihtiyaç duymayan duymadığını her fırsatta haykıran yaÅŸadığımız topluma, mimarların mesleki faaliyetlerini düzenlemesi gereken odalarına, klüpleÅŸen derneklere, iÅŸlevsiz vakıflarına, tüccarlaÅŸmış yayıncılara, hep geriden gelen üniversiteye, eh bunları toplayınca kiÅŸinin yaptığı iÅŸe ve en nihayetinde kendine karşı bir küskünlük hali.

Halbuki gerçek bu deÄŸildir. YaÅŸadığımız mesleki-toplumsal çıkmazdan kaynaklanan ruh halini küskünlük diye adlandırmak, tamamen yanlış bir okuma, hatalı bir yorum olacaktır. Mesleki bir açmazın bünyelerde yarattığı bunaltının küskünlükten kaynaklandığını ya da küskünlüÄŸe neden olduÄŸunu kendimize söylemek, problemi başımızdan savmaya çalışmaktan onu görmezden gelmekten ibarettir.

Aslında yaÅŸanan, deÄŸiÅŸen toplumsal dinamiklere karşı mimarlığın alışageldiÄŸi hizmet üretim biçimlerinin, metodların, örgütlenmelerin güncel sorunlara çözüm üretememesinden kaynaklanan bir çaresizliktir. ‘Çaresizler’ tarifi bizi ‘küskünler’ analizine oranla önü daha açık, ufku daha geniÅŸ bir yola koyuyor. Çünkü bakış açısı deÄŸiÅŸtiÄŸinde ya da oyunun kuralları deÄŸiÅŸtirildiÄŸinde açmaz aşılır, çare bulunur. Büyük olasılıkla yeni çarenin tetikleyeceÄŸi bir sonraki açmaza kadar... Kanımca bu aÅŸamada hedeflenmesi gereken öne sürdüÄŸüm bu döngünün dalga boyunu mümkün olabilen en kısa zaman dilimine kısaltmak, nesillere çaÄŸlar boyu okullarda belirli bir çareyi ezberletip sorunu derinleÅŸtirmeden -ki günümüzde meslek çevrelerinin okullardan talebi ve genelde okulların uygulaması da budur-, her projeyi yeni bir açmaz olarak görüp, hiç bir bireysel-kurumsal bütünlük arayışına girmeden, sorunla taze ve samimi bir ÅŸekilde yüzleÅŸmektir. YüzleÅŸmek kelimesi burada önemli. Sorunun terkibini deÄŸiÅŸtiriyor. Sorun yüzleÅŸme evreninde, bünyeden atılması, taarruz edilip bertaraf edilmesi gereken kusurlu bir ÅŸeyden, varlığı belirli bir olgunlukla kabul gören, sorun ve sorunu çözen olarak ikiye ayrılmamış, birbirleriyle alış veriÅŸ içerisinde olan iÅŸteÅŸ bir ÅŸeyler bütününe dönüÅŸüyor. Metnin başındaki paragrafa dönerek sorun olarak karşımızda gördüÄŸümüz toplum, oda ya da bir derneÄŸi bu yeni tarifle ÅŸimdi bir kere daha düÅŸünelim. Ä°çimiz mi sıkışıyor yoksa kafamızın içinde yeni açılımlar mı belirmeye baÅŸlıyor? Ä°ÅŸte beni ilgilendiren bu açılımlar.

YaÅŸadığımız açmazın ‘milli’ bir mesele olmadığını da söyleyebilirim. Åžu günlerde Berlin’de bir etkinlik, güncel mimarlığın çıkmazlarını zorlayan genç mimarları konuk ediyor. Ev sahibi kurum 1980’de Avrupa’nın ilk özel mimarlık galerisi olarak kurulmuÅŸ AedesBerlinⁱ. Galeri-forum-yayıncı Aedes’in bizzat kendisi de düzenledikleri ‘find the gap- boÅŸluÄŸu bul’ adlı etkinliÄŸe konu olabilecek bir açılımı tarif eden mimari bir örgütlenme biçimi. Yıllardır mimarlık camiasının entelektüel kesimi ile kitleleri buluÅŸturmaya çalışıyor. EtkinliÄŸe davetli 15 genç mimari örgütlenmeyi ve mimarlık yapma biçimlerini tek tek incelemenizi tavsiye ederim. Almanya’nın doygun mimarlık cengelinde hayatta kalabilmek için mimarlığın sınırlarında dolaÅŸarak kendilerine niÅŸler arayan bulamayınca yaratan bu ofisler önümüzdeki yıllarda mimarlığın ne olacağına, nasıl yapılacağına dair bize fikir veren ipuçları taşıyorlar.

EtkinliÄŸe katılan Complizen, Raumlabor ve Peanutz gruplarının iÅŸlerini yakından biliyorum. UÄŸraÅŸlarını mimarlıkla iliÅŸkilendiriÅŸ biçimleri ve bu süreci finanse edebilme becerileri bildiÄŸim hiç bir konvansiyona uymuyor. Genelde otuzunu geçmiÅŸ mimar ve mimar olmayan disiplinlerarası ekiplerden oluÅŸan, inÅŸa edilmiÅŸ binaları olmayan, tek tük dekorasyon projesi yapmış, belki yarışmalarda bir iki derecesi olan ama yayınlanmış birden fazla kitabı bulunan, kuÅŸaklarının bayrağını taşıyan ofisler bunlar. Yani çok meÅŸguller, çok ilham vericiler ama “iÅŸ”sizler. Gerçekten öyle mi?

Küçülen kentlerin merkezi olarak anılan Halle merkezli Complizen, “sportification” diye adlandırdıkları, terkedilmiÅŸ, boÅŸ binalar ve kamusal alanlarda organize ettikleri spor faaliyetleri ile öne çıkıyor. Yüksek blokların merdiven kovalarında bmx-bisiklet yarışları, altı yedi katlı binaları aÅŸarak ilerleyen freezbee maratonları gibi alternatif sporlarla ilgilenen genç nüfusa hitap eden yeni kentsel deneyimler kurguluyorlar. Öte yandan terkedilmiÅŸ Halle-Neustadt tren istasyonunun program olarak öncülü olmayan "zfzk"ⁱⁱ adlı bir güncel kültür merkezine dönüÅŸtürülmesi için lobicilik yapıp, workshoplara katılıp, ortak çalışmalar düzenliyorlar. Åžu ana kadar “iÅŸ” olarak alabildikleri tek ÅŸey istasyonun adi bakımının yapılması olmuÅŸ. Ancak yerel otoriteler ve kültür bürokratları projeye yeÅŸil ışık yakmış durumda. Ekim ayında “zfzk” adı altında ilk etkinlik gerçekleÅŸecek. Alın size yoktan varolmuÅŸ bir “iÅŸ”.

Oralardan buralara geri dönecek olursak, yeni açılımların bir adresi, bir ÅŸekli var mıdır? Benim izlediÄŸim kadarı ile örgütlenme biçimleri ‘tek imza mimar’dan kollektiflere doÄŸru evriliyor. Tasarımın dinamikleri, ofis giderleri, ihtiyaç duyulan zengin mimari içeriÄŸin saÄŸlanabilmesi, hızlı geliÅŸen gündemi takip edebilmek açısından çok daha elveriÅŸli bir sistem. Ancak henüz disiplinlerarası takımları göremiyoruz. Mimarlara sanat kollektiflerinde rastlıyoruz ama sanatçı, sosyolog, ekonomistlere mimari kollektiflerin bünyesinde -henüz- karşılaÅŸmıyoruz. Mimari tasarım danışmanlığı, dışarıdan ortaklıklar da yaygın deÄŸil. Yakın gelecekte çok önemli projelere gebe kentsel tasarım, kentsel peyzaj gibi disiplinlerarası alanlarda da henüz kayda deÄŸer bir geliÅŸme yok. Bilakis odaların teÅŸkilatçığının, kiÅŸisel garez ve hırsların da yarattığı bir düÅŸmanlıkla tasarımın uzmanlık alanları birbirinden hızla uzaklaşıyor. “Tüm tasarım uÄŸraÅŸları yeni bir oda altında birleÅŸsin!” çaÄŸrısı ÅŸu an için kulaÄŸa çok uzaktan gelen bir yankı. Ama odalar ile bu anlamda ilgilenmek de yeni bir açılımı tarif eden bir uÄŸraÅŸ olarak karşımıza çıkıyor. Yıllardır unutulan uzman-yönetici iletiÅŸimini yeniden kurmayı hedefleyen Ä°stanbul Metropolitan Planlama ve Kentsel Tasarım Merkezi de olumlu bir geliÅŸme. Ancak asıl hareket ve rengin sivil inisiyatif ile çalışan varolan ve yeni kurulacak vakıf, dernek, araÅŸtırma merkezi, enstitülerden gelmesi gerekiyor. Mesela korkunç bir imar yasamız var. Yeni bir imar yasası üzerinde çalışmak kimin üzerine vazife? Bence ÅŸikayeti olan herkes uzmanları bir araya getirerek odada, vakıfta, dernekte ya da bağımsız olarak bir çalışma grubu kurarak taslak bir metin üzerinde çalışabilir. BaÅŸbakan bizzat Menderesvari bir giriÅŸkenlikle Ä°stanbul’a üçüncü bir köprü için çalışıyor. BaÅŸka hangi oluÅŸum, grup, takım karşı proje ya da alternatif üretiyor? Böyle sipariÅŸi verilmemiÅŸ, ferdi inisyatiflerle baÅŸlayan ve ilgili kuruluÅŸlarca finanse edilen projelere neden rastlayamıyoruz? Küskünlükten mi? ÇoÄŸumuz sürgitin içinde maaÅŸ derdinden ufuk tutulmasına kapılmış bir vaziyette, burnumuzun ucunda duran açmazı görmezden gelip yakınıyoruz. Açmaz orada. Git aç.

“MüÅŸteri gelir, ne istediÄŸini bilmektedir, tarif eder, proje çizilir, mimar -mimarlar deÄŸil- imza atar, belediye onay verir, yapı inÅŸa edilir, belki yayınlanır bir iki ödül alır” modeli buralarda iÅŸleyen ve sık görülen bir model midir? Bu süreç üzerine kariyer, eÄŸitim, ofis organizasyonu inÅŸa etmek ne kadar anlamlıdır artık? Tasarım süreci boyunca insanı küskünlük ve bıkkınlık arasında savuran alışılageldik hizmet üretim biçimleri ile maddeten ve manen daha nereye kadar devam edilebilir? Yüzümüzü ticari kurnazlığı elden bırakmadan ama ille de inandığımız ilkeler doÄŸrultusunda mesleÄŸin vaad ettiÄŸi yeni açılımlara yöneltmemiz gerekiyor. Buralarda mimara çok iÅŸ var, taÅŸtan çıkarırsan.

ⁱ www.aedes-galerie.de  
ⁱⁱ www.zfzk.net