reklam

Sultandağı Depremi Beton Araştırma Raporu:
3 Şubat 2002

Prof. Dr. Fikret Türker
Akdeniz Üniversitesi Mühendislik Fakültesi
İnşaat Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyesi

3 Şubat 2002 tarihinde Afyon civarında meydana gelen ve Sultandağı olarak adlandırılan depreminin hasarlarını incelemek amacı ile 05.02.2002 tarihinde Akdeniz Üniversitesi Mühendislik Fakültesi, Teknik Bilimler Meslek Yüksek Okulu öğretim elemanları, İnşaat Mühendisleri Odası Antalya Şubesi Yönetim Kurulu üyelerinden bazılarının katılımı ile bir inceleme gezisi yapılmıştır. Bu gezide hasarın daha çok olduğu belirtilen Çay ve Sultandağı ilçe merkezlerinde inceleme yapılmıştır. Bu inceleme ile ilgili değerlendirmeler aşağıda belirtilmiştir.

Her iki ilçede de çoğunlukla kerpiç binalar ağır hasar görmüş ve yıkılmıştır. Betonarme ve yığma binalarda hasar oranı görece daha azdır. Sultandağı' nda tümüyle yıkılan betonarme veya yığma binaya rastlanmamıştır. Ancak hafif ve orta hasarlı binalar mevcuttur.

Çay ilçe merkezi ve yakınında da benzeri gözlemlerde de bulunulmakla birlikte, burada ağır hasar görmüş ve yıkılmış iki örnek vardır. Bu örneklerden Çaykent Yapı Kooperatifine ait sekizer katlı üç bloktan biri tümüyle yıkılmış, diğer iki bloktan biri orta derece hasarla zemine bir miktar gömülmüş, diğerinde zemin kat göçmüş ve bir miktar da zemine gömülmüştür. Çevrede inşaat sürecini bilenlerden alınan bilgilere göre yaklaşık 5 yıl önce inşaata başlanmıştır. Kullanılan beton hazır beton olmayıp, yerinde dökme betondur. Bir mimardan alınan bilgiye göre, blokların bulunduğu zeminde (İlçedeki tüm inşaatlarda olduğu gibi) bir zemin etüdü yapılmamış, zemin emniyet gerilmesi olarak 1,5 kg/cm2 değeri alınmıştır.

Sanayi sitesi sıra işyeri bloklarının bir önemli bir kısmı tümüyle çökmüştür. İşyeri sahiplerini bir kısmından alınan bilgilere göre inşaat 1987 yılında başlamış, 1996 yılında tamamlanmıştır. İnşaat için siteye çok yakın (50-100 m kadar mesafede) dere yatağında bir merkezi beton santralı kurulmuş, burada üretilen beton transmikserle inşaata taşınmıştır. İşyeri sahipleri, yapıların 2001 yılında meydana gelen ve Akşehir civarında da hissedilen (20.06.2001 tarihindeki 4,1 büyüklüğünde Ereğli/Konya merkezli deprem olabilir) depremde hasar gördüğünü, bazı çatlaklar oluştuğunu (kendi ifadelerine göre kolon-kiriş bağlantı yerlerinde bazı ayrılmalar olmuştur), ancak herhangi bir inceleme yapılmadığını belirtmektedirler.

Belirtilen iki grup inşaatta gözlemsel inceleme yapılmış, fotoğraf çekilmiş, çöken kooperatif blok' unun bir kolonunda Schmidt çekici ile ölçüm yapılmış, olabildiğince büyük bazı beton parçaları alınmıştır. Sanayi sitesinin çöken işyerlerinin birinde iki ayrı kolonda ultra-ses hızı ölçümü yapılmış ve Schmidt çekici testi uygulanmıştır. Ayrıca bazı beton parçaları alınmıştır. Elde edilen sonuçlar aşağıdaki çizelgede verilmiştir.

Beton parçalarında kesilen numuneler üzerinde yapılan basınç deneyleri, dayanımların düşüklüğünü göstermektedir. Ultra-ses hızları da belirgin biçimde düşüktür. Schmidt sertlik değerlerinin görece daha yüksek olması, beton döküm tarihlerinin eski olmasına bağlıdır.

Deney sonuçları ve yapılan gözlemlere dayanılarak saptanan kusurlar aşağıdaki gibi sıralanabilir:

1. Taşıyıcı sistemde özellikle kolon-kiriş birleşim yerlerinde önemli kırılmalar görülmektedir.
2. Beton tasarımı, üretimi, yerleştirilmesi ve bakımında önemli eksikler olduğu anlaşılmaktadır. Sanayi sitesi inşaatı için verilen bilgilerden agreganın dereden alındığı gibi beton karışımına dahil edildiği anlaşılmaktadır. Resim 3' teki örnekte olduğu gibi kullanılan agregada plak şeklinde büyük taneler de bulunmaktadır. Resimdeki plak tabakalı görünümdedir ve oldukça düzgün biçimde ortasından ayrılmış, diğer yarısı kolonun diğer parçasında kalmıştır. Aşağıda verilen deney sonuçları da beton basınç dayanımlarının düşüklüğünü, betonun taşıyıcı betonarme betonu tanımına ne kadar uzak olduğunu göstermektedir.
3. Beton işçiliğinin özensizliği yine ilginç bir örnekte görülmektedir.
4. Donatı olarak düz inşaat çeliği kullanıldığı görülmüştür. Ancak yer yer çok az miktarda nervürlü çeliğe de rastlanmaktadır. Bu konuda da rastlantısal davranıldığı anlaşılmaktadır.
5. Donatılarda yer yer ciddi korozyon görülmektedir. Donatıların bir kısmında kanca görülmemektedir. Sıyrılan donatıların paslı kabuğunun betondaki izde kaldığı görülmektedir.
6. Yer yer pas payı kuralına uyulmadığı, donatının bu nedenle de ciddi korozyona uğradığı görülmektedir.
7. Bazı örneklerde donatı çubukları arasında mesafe bırakılmadığı, donatıların birbirlerine temas ettiği ve çok sık döşendiği görülmektedir. Bu örneklerde beton donatıyı sarmamıştır. Bu örneklere çöken inşaatlarda sık rastlanmaktadır.
8. Çökmeyen kooperatif binalarının birinin bir kolonunda, zemin seviyesinde iki etriyenin birbirine temas edecek biçimde üst üste yer aldığı görülmüş, hasar gören bu kolonda yukarı doğru pas payı sıyrıldığında 1,5 m' lik kısımda etriyeye rastlanmamıştır. Durum etriyelerin beton dökümü sırasında aşağıya doğru inerek toplandığı izlenimi vermiştir. Bu kolonun yakınındaki kolonda ise etriyeler 20-35 cm aralıklı olarak görülmektedir (yer yer pas payı olmadığı için donatı görülmekte). Bu durum donatı yerleştirilmesindeki özensizliğin kanıtıdır.
9. Kolon ve kirişlerde kırılma yerlerinde etriyelerin çoğunun açıldığı gözlenmiştir.
10. Yıkılan yığma yapılarda ciddi bir mühendislik katkısı olmadığı anlaşılmaktadır. Zemin katı çöken bir yığma yapıda sıyrılmış bir kolona rastlanmıştır. Yapının civarı incelenmiş, ancak başka bir kolon veya kiriş görülememiştir. Bu kolonun hangi amaçla yapıldığı anlaşılamamaktadır. Bu durum yapının bir mühendis projesine dayanılarak yapılmadığını düşündürmektedir.

Yapılan inceleme, Ülkemizde rastlanılan inşaat kusurlarının (bu incelemede proje hatası olup olmadığı konusunda herhangi bir araştırma yapılmamıştır) klasikleştiğini, mühendislik bilgisinin en alt düzeyde kullanıldığını bir kez daha göstermektedir.

Deney Sonuçları: