Geçenlerde bir AIA1 bülteninde, 2006 toplantıları sırasında Alexandros Washburn'un bir konusmasından alıntı yapılıyordu. Her bakış açısının farklı yorumlayabileceÄŸi bu alıntı, ne sonuca varırsanız varın meslek içinde bulunduÄŸumuz noktayı ve bizi de sararak oluÅŸan yapay çevre ile iliÅŸkimizi yeniden düÅŸünmeye itiyor. Lafı fazla uzatmadan, ÅŸöyle diyor Washburn: "what we built is what we'll be remembered for...buildings don't lie"
Yapay çevre olarak deÄŸerlendirilen alanda en karmaşık yapıyı oluÅŸturan kentler, gerçekten "doÄŸruyu sadece doÄŸruyu" söyleyecek tek tanıklarımız olmalı. Tabi eÄŸer dinliyorsak, duyduÄŸumuz halde duyamadığımızı söylemeye devam etmiyorsak veya elimizdeki tek tanığı susturmaya çalışmıyorsak. Derler ya "doÄŸru söyleyeni dokuz köyden kovarlarmış." Ancak kentlerin bize anlatmaya çalıştıkları ne zaman tartışılagelse ve suçlunun parmak izinin tespitine yaklaşılsa, hemen biz mimarları temize çıkarabilecek -artık iyice tekdüzeleÅŸmiÅŸ ve hepimizin ezbere bildigi- bir yol bulunur. "Biz çaresiz mimarların kentte söz hakkı yoktur, kentlerin yüzde bilmem kaçı kaçak yapılaÅŸmadır... Suçlu biz deÄŸiliz."
Ä°ÅŸaret etmeye çalıştığım nokta tam da burası: binalar yalan söylemez, ama mimarlar yalan söyleyebilir. Söylemek zorundadır, çünkü elindeki disiplini kaybetme korkusundadır. Bir türlü kabul edemez, bu disiplin günümüz toplumu içinde sandığı ÅŸekilde bir varlık sürdürmemektedir. Üstelik mimarlar sürekli onlara haksız davranan piyasadan, yapı sektöründen, müÅŸterilerden, resmi kurumlardan bahsedip dururlar. Fakat bu olaylardan öÄŸrendiklerini kendi iç iÅŸleyiÅŸlerinde ne de güzel kullandıklarından bahsetmezler. HerÅŸey onlara zarar verir, ama onlar kimseye zarar vermez. Aykut Köksal'ın bir köÅŸe yazısındaki sözlerini hatırlıyorum da "mış gibi yaparak" kendi bencil kabullerimizin oluÅŸturduÄŸu bu yalan dünyasından çıkmayı ne zaman baÅŸaracağız.
EÄŸitim hayatımızda tasarımın yüceliÄŸini, mimarın inÅŸa etme eylemi içinde bir sürü farklı disiplinin ekip başı gibi çalışması gerektiÄŸini, fonksiyon gereklerinin bir yapı ÅŸemasına nasıl dönüÅŸeceÄŸini ve buna benzer daha baÅŸka bir sürü tasarım, üretim ve süreç hakkında bilgilerin bize verilmesi ile yetiÅŸtik. Her birimiz bu bilgileri bireysel olarak edindiÄŸi diÄŸer bilgilerle birleÅŸtirerek ve elbette kendi dünya görüÅŸünü de buna ekleyerek uygulamaya koymaya çalışıyor. Peki ya topluma hizmeti de ön plana almak zorunda olan meslek ahlakımız nasıl oluÅŸuyor?
Bu konuda kabul etmeliyiz ki, mimarlık eÄŸitiminde son senelere sıkıştırılmış olan hukuk, maliyet ve proje yönetimi gibi derslerle bu iÅŸin üstesinden gelemediÄŸimiz açık. Ve malesef meslek hayatına atıldıktan sonra karşılaÅŸtığımız kurumlarda, mimarlık ofislerinde öÄŸreniyoruz bildiklerimizi... Ä°ÅŸçi olarak çalıştığımız ofislerde emeÄŸimizin karşılığını o kadar alamıyoruz ki, kendi isteÄŸimizle sigorta yapılmamızı engelliyor, bu bedelin ücretimize eklenmesini kabul ediyoruz. Bizi sigortasız ve "bu ofis bir okul gibidir" diyerek resmi çalışma saatlerinin üzerinde –hastalanma pahasına- çalıştırırken, müÅŸterilerin haksız davranışları ve ofislerin mali sorunları perdesi altında kendini haklı gösteren aÄŸabey ve ablalarımızdan öÄŸreniyoruz herÅŸeyi. Sonra da öÄŸrendiklerimiz ile yeni mimar adaylarına agabeylik ve ablalık yapıyoruz.
Biz mimarlar, daha kendi içimizde eÅŸit haklar ve özgürlükler temelinden hareket etmezken, usta-çırak adı altında oluÅŸan sömürü sisteminden faydalanarak, kendimize yapılan haksızlıklara karşı zamanında direnmemiÅŸ ve hakkımızı aramamış olmanın getirisini "iÅŸin raconu" diyerek mimarlık mesleÄŸine daha dün girmiÅŸ olan heyecan dolu genç arkadaÅŸlarımızdan çıkarmaya çalışırken dürüst olduÄŸumuzu söyleyebilir miyiz? Bu ÅŸekilde oluÅŸmuÅŸ olan bir meslek ahlakı ile kente karşı, insanlara karşı hizmeti ön plana alması gereken bir mesleÄŸi nasıl icra edebiliriz? Evet bana kalırsa Türkiye'de mimarlık disiplini yok olma tehlikesinde, ama toplumun veya kentin onu dışlaması yüzünden deÄŸil, kendisine olan saygısını yitirdiÄŸi için...
Bu yazıyı okuduktan sonra, mimarlık camiasındaki tüm dostlardan -kendimi de içinde tutarak- ricam, dipnotlardaki T.C. Anayasası, Ä°ÅŸ Kanunu ve Sigorta Kanunu içindeki bazı maddeleri gözden geçirmemiz ve meslek hayatlarımızda bu konuların kıyılarından nasıl geçtiÄŸimizi hatırlamamız...2 (detaylı bilgiler için http://www.yargitay.gov.tr adresine bakılabilir.)
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
1 AIA: The American Institute of Architects
2 T.C. Anayasası
55. Madde: VII. Ücrette Adalet SaÄŸlanması: Ücret emeÄŸin karşılığıdır.
50. Madde B. Çalışma Åžartları ve Dinlenme Hakkı Kimse, yaşına, cinsiyetine ve gücüne uymayan iÅŸlerde çalıştırılamaz. Küçükler ve kadınlar ile bedeni ve ruhi yetersizliÄŸi olanlar çalışma ÅŸartları bakımından özel olarak korunurlar. Dinlenmek, çalışanların hakkıdır. Ücretli hafta ve bayram tatili ile ücretli yıllık izin hakları ve ÅŸartları kanunla düzenlenir.
Ä°ÅŸ Kanunu
Madde 8 - Ä°ÅŸ sözleÅŸmesi, bir tarafın (iÅŸçi) bağımlı olarak iÅŸ görmeyi, diÄŸer tarafın (iÅŸveren) da ücret ödemeyi üstlenmesinden oluÅŸan sözleÅŸmedir. Ä°ÅŸ sözleÅŸmesi, Kanunda aksi belirtilmedikçe, özel bir ÅŸekle tâbi deÄŸildir. Süresi bir yıl ve daha fazla olan iÅŸ sözleÅŸmelerinin yazılı ÅŸekilde yapılması zorunludur. Bu belgeler damga vergisi ve her çeÅŸit resim ve harçtan muaftır. Yazılı sözleÅŸme yapılmayan hallerde iÅŸveren iÅŸçiye en geç iki ay içinde genel ve özel çalışma koÅŸullarını, günlük ya da haftalık çalışma süresini, temel ücreti ve varsa ücret eklerini, ücret ödeme dönemini, süresi belirli ise sözleÅŸmenin süresini, fesih halinde tarafların uymak zorunda oldukları hükümleri gösteren yazılı bir belge vermekle yükümlüdür.
Madde 15 - Taraflarca iÅŸ sözleÅŸmesine bir deneme kaydı konulduÄŸunda, bunun süresi en çok iki ay olabilir. Ancak deneme süresi toplu iÅŸ sözleÅŸmeleriyle dört aya kadar uzatılabilir. Deneme süresi içinde taraflar iÅŸ sözleÅŸmesini bildirim süresine gerek olmaksızın ve tazminatsız feshedebilir. Ä°ÅŸçinin çalıştığı günler için ücret ve diÄŸer hakları saklıdır.
Madde 17 - Belirsiz süreli iÅŸ sözleÅŸmelerinin feshinden önce durumun diÄŸer tarafa bildirilmesi gerekir. Ä°ÅŸ sözleÅŸmeleri;
a) Ä°ÅŸi altı aydan az sürmüÅŸ olan iÅŸçi için, bildirimin diÄŸer tarafa yapılmasından baÅŸlayarak iki hafta sonra,
b) Ä°ÅŸi altı aydan birbuçuk yıla kadar sürmüÅŸ olan iÅŸçi için, bildirimin diÄŸer tarafa yapılmasından baÅŸlayarak dört hafta sonra,
c) Ä°ÅŸi birbuçuk yıldan üç yıla kadar sürmüÅŸ olan iÅŸçi için, bildirimin diÄŸer tarafa yapılmasından baÅŸlayarak altı hafta sonra,
d) Ä°ÅŸi üç yıldan fazla sürmüÅŸ iÅŸçi için, bildirim yapılmasından baÅŸlayarak sekiz hafta sonra
Feshedilmiş sayılır.
Madde 19 - Ä°ÅŸveren fesih bildirimini yazılı olarak yapmak ve fesih sebebini açık ve kesin bir ÅŸekilde belirtmek zorundadır. Hakkındaki iddialara karşı savunmasını almadan bir iÅŸçinin belirsiz süreli iÅŸ sözleÅŸmesi, o iÅŸçinin davranışı veya verimi ile ilgili nedenlerle feshedilemez. Ancak, iÅŸverenin 25 inci maddenin (II) numaralı bendi ÅŸartlarına uygun fesih hakkı saklıdır.
Madde 27- Bildirim süreleri içinde iÅŸveren, iÅŸçiye yeni bir iÅŸ bulması için gerekli olan iÅŸ arama iznini iÅŸ saatleri içinde ve ücret kesintisi yapmadan vermeye mecburdur. Ä°ÅŸ arama izninin süresi günde iki saatten az olamaz ve iÅŸçi isterse iÅŸ arama izin saatlerini birleÅŸtirerek toplu kullanabilir. Ancak iÅŸ arama iznini toplu kullanmak isteyen iÅŸçi, bunu iÅŸten ayrılacağı günden evvelki günlere rastlatmak ve bu durumu iÅŸverene bildirmek zorundadır. Ä°ÅŸveren yeni iÅŸ arama iznini vermez veya eksik kullandırırsa o süreye iliÅŸkin ücret iÅŸçiye ödenir. Ä°ÅŸveren, iÅŸ arama izni esnasında iÅŸçiyi çalıştırır ise iÅŸçinin izin kullanarak bir çalışma karşılığı olmaksızın alacağı ücrete ilaveten, çalıştırdığı sürenin ücretini yüzde yüz zamlı öder.
Madde 32 - Genel anlamda ücret bir kimseye bir iÅŸ karşılığında iÅŸveren veya üçüncü kiÅŸiler tarafından saÄŸlanan ve para ile ödenen tutardır. Ücret en geç ayda bir ödenir. Ä°ÅŸ sözleÅŸmeleri veya toplu iÅŸ sözleÅŸmeleri ile ödeme süresi bir haftaya kadar indirilebilir. Ä°ÅŸ sözleÅŸmelerinin sona ermesinde, iÅŸçinin ücreti ile sözleÅŸme ve Kanundan doÄŸan para ile ölçülmesi mümkün menfaatlerinin tam olarak ödenmesi zorunludur.
Madde 41 - Ülkenin genel yararları yahut iÅŸin niteliÄŸi veya üretimin artırılması gibi nedenlerle fazla çalışma yapılabilir. Fazla çalışma, Kanunda yazılı koÅŸullar çerçevesinde, haftalık kırkbeÅŸ saati aÅŸan çalışmalardır. 63 üncü madde hükmüne göre denkleÅŸtirme esasının uygulandığı hallerde, iÅŸçinin haftalık ortalama çalışma süresi, normal haftalık iÅŸ süresini aÅŸmamak koÅŸulu ile, bazı haftalarda toplam kırkbeÅŸ saati aÅŸsa dahi bu çalışmalar fazla çalışma sayılmaz.
Her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düÅŸen miktarının yüzde elli yükseltilmesi suretiyle ödenir. Fazla saatlerle çalışmak için iÅŸçinin onayının alınması gerekir. Fazla çalışma süresinin toplamı bir yılda ikiyüzyetmiÅŸ saatten fazla olamaz. Fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışmaların ne ÅŸekilde uygulanacağı çıkarılacak yönetmelikte gösterilir.
Madde 44 - Ulusal bayram ve genel tatil günlerinde iÅŸyerlerinde çalışılıp çalışılmayacağı toplu iÅŸ sözleÅŸmesi veya iÅŸ sözleÅŸmeleri ile kararlaÅŸtırılır. SözleÅŸmelerde hüküm bulunmaması halinde söz konusu günlerde çalışılması için iÅŸçinin onayı gereklidir. Bu günlere ait ücretler 47 nci maddeye göre ödenir.
Madde 46 - Bu Kanun kapsamına giren iÅŸyerlerinde, iÅŸçilere tatil gününden önce 63 üncü maddeye göre belirlenen iÅŸ günlerinde çalışmış olmaları koÅŸulu ile yedi günlük bir zaman dilimi içinde kesintisiz en az yirmidört saat dinlenme (hafta tatili) verilir. Çalışılmayan hafta tatili günü için iÅŸveren tarafından bir iÅŸ karşılığı olmaksızın o günün ücreti tam olarak ödenir.
Madde 47 - Bu Kanun kapsamına giren iÅŸyerlerinde çalışan iÅŸçilere, kanunlarda ulusal bayram ve genel tatil günü olarak kabul edilen günlerde çalışmazlarsa, bir iÅŸ karşılığı olmaksızın o günün ücretleri tam olarak, tatil yapmayarak çalışırlarsa ayrıca çalışılan her gün için bir günlük ücreti ödenir.
SOSYAL SÄ°GORTALAR KANUNU
Madde 6 – Çalıştırılanlar, iÅŸe alınmalariyle kendiliÄŸinden "Sigortalı" olurlar.
Sigortalılar ile bunların iÅŸverenleri hakkında sigorta hak ve yükümleri sigortalının iÅŸe alındığı tarihten baÅŸlar. Bu suretle sigortalı olmak hak ve yükümünden kaçınılamaz ve vazgeçilemez. SözleÅŸmelere, sosyal sigorta yardım ve yükümlerini azaltmak veya baÅŸkasına devretmek yolunda hükümler konulamaz.
Bütün yorumları forumda okuyun!Bütün yorumları forumda okuyun!