Kadın olmak günümüz profesyonel hayatının, gözlemleyebildiğim kadarıyla, hiç bir dalında kolay değil maalesef. Bilakis kadın olmak zor bu dünyada! Fakat bu yazı ile asıl altını çizmek istediğim nokta, her geçen gün daha da karmaşık bir hal alan mimarlık mesleğinde, karar mekanizmasına katılan yeni oyuncularla iyiden iyiye erkek egemen olan bir ortamda, kadın olarak var olma çabasının sorgulanmasının gerekliliğidir. Bunu neden söylüyorum? Çünkü görüyorum ki birçok bayan meslektaşım iki ileri bir geri gitmek zorunda bırakıldıkları bu düzene isyan edip, sonunda ceketi alıp sahneyi terk eder hale geldiler.
Elbette bu tespiti yapan bir tek ben değilim. WIA (Women in Architecture), AWA (Association of Women Architects) ve daha birçoğunun, hatta RIBA (Royal institute of British Architects)'nin ilk kadın başkanı Ruth Reed'in üstüne basa basa dikkat çekmek istediği nokta da aynı. Sayıları belki de bugün dünya genelindeki mimarlık fakültelerinde neredeyse yarıdan fazla olan (en azından bunu Türkiye ölçeğinde söylemek mümkün) bayan öğrenciler nasıl oluyor da pratik hayatta %13'ler ile temsil ediliyorlar? Dahası, bunların içinde saha tecrübesi olan veya yönetim/karar mekanizmasında yer bulabilen kadın mimarların sayısı belki de yok denilecek kadar az. Çünkü erkek patronları belli bir pozisyondan öteye gitmeleri için fırsat yaratmıyorlar karşı cinslerine.
Batılı toplumlara baktığımızda hem profesyonel platformda hem de üniversiteler içindeki öğrenci gruplarında bu sorunsal için örgütlenmiş kadın derneklerini/oluşumlarını görmek mümkün. Birkaç yıl önce İngiltere'nin seçkin dergilerinden BD (Building Design Magazine)'nin "Ofislerde kadın erkek sayısı eşit olsun / 50-50" kampanyası da yine bu oluşumların bir zaferi olarak adlandırılabilir. Fakat bugün gelinebilen nokta ne yazık ki bu grupların hiçbirini tatmin edecek düzeyde değil. Ruth Reed'in RIBA başkanlık konuşmasında da söylediği gibi "Kriz ortamlarında daha belirgin bir şekilde görüyoruz ki, ne yazık ki ilk feda edilenler kadınlar ve öğrenciler olmaktadır". Her ne kadar RIBA gibi seçkin bir kurumun en üst seviyesine erişmeyi bir kadın olarak başarabilmiş de olsa (tarihte ilk!), Ruth Reed'in dikkat çekmek istediği nokta, çağdaş mimarlık gelişiminin toplumun her kesimine eşit düzeyde yayılabilmesi için üzerinde hassasiyetle durulması gereken bir problem. Öyle ki, boyut yayınlarının "Mimarlık ve Kadın Kimliği" çalışması da Türk kadın mimarların 1930'lardan başlayan meslek serüvenin izini sürerken, kadın mimarlarımız adına diploma almadaki basarının her nedense pratik hayata yansıtılamadığını belirtiyor. Dünya ölçeğinde sayısı bir elin parmaklarını geçemeyen star kadın mimarlar da aynı çıkmazın küresel boyutunu haykırıyor adeta bizlere.
Soldan saÄŸa: Zaha Hadid, Ruth Reed, Francine Houben, Amanda Levete, Farshid Moussavi
İşte tam da bu sebeplerden dolayı, fikrim sorulduğunda etrafımdaki tüm bayan meslektaşlarıma ve mimarlık öğrencilerine hep ayni şeyi söylüyorum: "Pratik hayatta kadın olarak güçlü bir şekilde var olmak istiyorsanız, tasarımınızın ölçeğini küçültün". Elbette bu söylem bugünün mimarlık dünyasında ya da üst ölçeklerde oldukça kaotik bir ortamdan sıyrılarak gelebilen ve yapısal çevreye önemli katkılar sağlamış kadın meslektaşlarımız olduğunu ve ileride bunlara yenilerinin ekleneceği gerçeğini değiştirmez. Fakat yukarıda da bahsettiğim gibi, şartlar şayet değişmezse, bu ölçekte başarılı ve sürekli olabilmek adına bir kadının tüm hayatını bir kenara bırakması gerektiği gerçeğini yadsıyamayız. Tüm bunlara ek olarak çocuk sahibi olma arzusu özellikle üzerinde durulması gereken bir nokta. Öyle ki çoğu kadın meslektaşımızda, kariyer hedeflerine sekte vuran temel çıkmazlardan biri de budur. Pratik hayattan uzak kaldıkları bir yıla yakın süre sonunda meslek hayatlarına geri döndüklerinde, geride bıraktıkları sorumluklularını ve hiyerarşik pozisyonlarını ne yazık ki çoğu zaman kaybetme tehlikesi ile karşı karşıya kalmaktadırlar.
Peki, ölçeği düşürmek nasıl yardımcı olacak? Her şeyden önce sunu belirtmeme izin verin. Hiçbir erkek meslektaşım, mimari projesini yürütürken, masasının dört bir yanında ya da içinde bulunduğu ofisin her köşesinde sadece hemcinslerini görmek istemez. Keza hiçbir bayan da böyle bir ortamın parçası olmayı hayal etmez mezun olurken. Fakat düzen buna izin vermiyorsa yapılacaklar belli. Düzeni değiştirmeye çalışmak kadar düzene göre pozisyon almakta her hedef sahibi profesyonelin çabası olmalıdır. Değişen ve gelişen yapı üretim sistemi içinde, proje ömrü seneleri alan ve belki de inşa edilmesi mümkün bile olamayacak üst ölçekte bitmek tükenmek bilmeyen tartışmaların içinde olmaktansa, altı ay sonra ürününü görebilen kimi endüstri ürünleri, mobilya veya grafik tasarımcılarına, iç mimarlara özenmemek mümkün değil. Üretimin daha seri olduğu ve oyuncuların/karar mekanizmasının nispeten daha az kişiden oluştuğu bu tip ortamlarda daha çok kadın meslektaşımızın başarılı olabildiğini görebilmemiz belki de bu yüzden!
İşin içinde tasarımın uçsuz bucaksız denizi olduktan sonra ölçeği ne olursa olsun mükemmeli yakalamak herkes için zor. Fakat zora bile bile lades demek istemeyenler için geç olmadan arzuladıkları ortamın gerçeklerini gözlemlemek ve bir karar vermekte yarar var. Kariyerimiz adına kararlı ve sürekli yürüyebilmenin yolu kimi zaman sadece ne istediğimizle sınırlı değildir. Çünkü aynı zamanda düzenin bize ne sunabildiğini de görebilmek gerekir...
Yazara Görüşlerinizi Bildirmek İçin