|
Bir arkeoloğun kederi
 National
Geographic Türkiye bu ayki sayısında yağmalanan Irak’ın tarihi
hazinelerini konu alıyor.
Bombalar geçtiğimiz Mart ayında Irak’a yağmaya başladığında, 6000 yıl
önce Fırat ve Dicle nehirleri arasında gelişen Mezopotamya uygarlığının
eşsiz belgelerinin birçoğu çalındı ya da tamir edilemez şekilde hasar gördü.
Nisan başında, yağmalama olaylarının yaşandığı o üç gün içinde Bağdat’taki
Irak Müzesi’nde sergilenen on binlerce eser kayboldu. Bunların hepsi yağmacılar
tarafından talan edilmedi; bir kısmı tarihi eser kaçakçılarının
uygulamaya koyduğu, organize bir plan çerçevesinde çalındı.
Müzenin koleksiyonları arasında tanrı ve tanrıça heykellerinin yanı sıra
kral ve kraliçelere ait eşyalar, kanunlar ya da dini metinler ile günlük
hayata ait sıradan nesneler vardı. Kuzey Irak’taki Şenidar Mağarası’nda
bulunan 60.000 yıllık çakmaktaşı aletler ve bu mağarada yaşayan
insanlardan kalma iskelet kalıntıları vardı. Tarımın başladığı on bin
yıl öncesine ait, en eski ortak bıçakları vardı. Ve son sekiz bin yılın
gündelik hayatına dair fikir vermenin yanı sıra arkeologların kazdıkları
seviyenin hangi çağa ait olduğunu tespit etmelerini sağlayan on binlerce çanak
çömlek parçası vardı (kap kacağın üslubu zaman içinde sürekli olark değişmiştir.
Arkeologlar bunu ayrıntılı olarak inceleyip değerlendirdiği için tarihleme
yapmaları kolaylaşır).
Belki de en değerli eserler İÖ 3200 ile İS 75 yılları arasında çivi
yazısıyla yazılmış binlerce kil tabletti. Bilim adamları için her biri
birer hazine değerinde olan bu tabletlerin kaçının kaybolduğu belli değil.
İlk medeniyetlerin tümü günlük olarak kayıt tutmuş, ancak bunları birçoğu
zamana dayanıksız malzemelerle tutulduğundan (Mısır’da papirüs, Çin’de
ağaç ve bambu, Peru’da pamuklu ve yünlü ip) günümüze kadar gelmemişlerdir.
Kil tabletler böyle değildi; dikkatli bir kazı, temizlik ve koruma sağlayan
fırınlamayla bu tabletler, ticari hesaplardan arkadaşlar arasındaki gizli
mektuplara kadar pek çok şeyi ortaya çıkarıyordu. Çalışmalar çok yavaş
şekilde ilerliyordu; çünkü hem laboratuvar çalışması pahalı, hem de
uzun zaman önce yok olan Sümer ve Akad dillerini okuyabilen uzmanlar sayılı.
Birçok tablet henüz fırınlanmamış ve okunmamıştı.
Yaşanan tek trajedi müzenin yağmalanması ve zarar görmesi değil. Ülke
çapında pek çok eser halen yeraltında. 160 yıldır sürdürülen kazılar
sayesinde Irak’taki antik kentler hakkında çok şey öğrenildi, ancak kırsal
bölgelerde yer alan binlerce küçük arkeolojik merkeze dair bilgiler yalnızca
ön çalışmalara dayanıyor. Araştırmalar antik yerlerin şaşırtıcı şekilde
iyi korunmuş olduğunu ortaya koyuyor; ama ağır zırhlı araçların geçişine
dayanacak kadar güçlü de değil. Pek çok çatışmanın ve tank trafiğinin
ortasında kalan Güney Irak’taki “Ur” kenti yakınında, 3300 yıllık
saban izleri ile toprağı besleyen küçük su kanallarının yanında su küpleri
bulunmuştu.
Henüz gün yüzüne çıkartılmamış ne kadar bulgunun tanklar tarafından
ezildiği, kaç narin objenin yağmacılar tarafından parçalandığı, müzedeki
eserlerden ne kadarının özel koleksiyonculara satıldığı belki de asla
bilenemeyecek. Bilim adamları ve yerliler, koleksiyon kayıtlarını yeniden
oluşturmak üzere harekete geçti -bu kayıtların birçoğunun kopyası çeşitli
enstitülerin arşivlerinde bulunuyor. Ve birçok ülkenin müzecilerinden oluşan
ekipler, Iraklı müzecilerle bir araya gelerek nelerin çalındığının kesin
ve resimli envanterini çıkardı; bu liste Interpol’e, emniyet güçlerine, müzelere
ve sorumluluk sahibi galeri yöneticilerine dağıtıldı.
Kaybolanlar sadece bir ülkenin değil, dünyanın mirasıydı.
Kayıp dünya
Bağdat’taki Irak Müzesi’nden paha biçilmez eserler
Cami kapısı
Tarih: İS 12. yüzyıl
Irak’ta İslam’ın kök salmasından tam 500 yıl sonra, Musul kentinde inşa
edilen bir caminin bitkisel ve geometrik desenlerle bezeli, iki kanatlı nadide
kapısı.
Durumu: Çalındı
İbadet eden Sümerli heykeli
Tarih: İÖ 2600 civarı
Bu taş heykel, onu bağışlayanın sağlığına dua edilmesi için bir tapınağa
yerleştirilmişti. İnanç ve dini törenler ilk Mezopotamyalıların yaşamında
önemli bir yer tutardı.
Durumu: Bilinmiyor
Nimrud’dan çiviyazısı takvim
Tarih: İÖ 850 civarı
Sümerlerin dünyanın ilk yazısı olan çiviyazısını bulmalarından yaklaşık
2500 yıl snora yazılan bu küçük tablet, yılın 7. ayında gün gün yapılması
gerekenleri listeliyor. Örnek: İkinci gün sarmısak yemekten kaçının ya da
aileden birinin ölmesi riskini göze alın.
Durumu: Bilinmiyor
Boğa başlı altın lir
Tarih: İÖ 2500 civarı
Sümerliler tarafından İÖ 3200 civarında icat edilen lirin, Ur’daki
saltanat mezarlığında bulunan zarif bir örneği. Altın kaplama boğa başı,
renkli talşar ve kavkılarla bezenmiş ses kutusunun üstüne yerleştirilmiş.
Durumu: Altını sıyrılıp alınmış
Varka kadın başı
Tarih: İÖ 2600 civarı
Heykel sanatının ilk zamanlarının en zarif parçalraından biri olan bu gerçek
büyüklükteki mermer kadın başı, taş kakma baş süsüne, göz ve kaşlara
sahipti. Büyük ihtimalle Sümerli aşk ve savaş tanrıçası İnanna’nın
heykelinin bir parçasıydı.
Durumu: Çalındı
Bassetki heykeli
Tarih: İÖ 2250 civarı
160 kiloluk dökme bakır anıtın kaidesindeki bir yazıt, Akat kralının
askeri başarılarını anlatıyor. Erkek figürünün sadece alt yarısı sağlam
olarak bulunmasına rağmen, gerçekliği bu anıta değer kazandırıyor. Bu tür
heykeller zamanın sanat eserlerinde yaygın olarak resmedilmişti, ancak bu
yontu bugüne kadar bulunan tek örnekti.
Durumu: Çalındı
Şanidar kafatası
Tarih: Yaklaşık 50.000 yaşında
ŞAnidar Mağarsı’ndaki iskeletler, güneybatı Asya’da bugüne kadar
bulunan tek Neandertal fosilleridir. Bu kafatası pek çok yara almış olmasına
rağmen o döneme göre uzun yaşamış bir erkeğe ait (45 yaşında). Bu,
toplumsal davranışların bir kanıtı: Yaşaması için kendi grubunun üyeleri
tarafından bakılmalıydı.
Durumu: Bilinmiyor
Gemi modeli
Tarih: İÖ 4500 civarı
Eridu denilen bölgede Ubeyd mezarlarında bulunan, pişirilmiş kilden (ağaç
direği onarılmış) bir gemi modeli, Mezopotamya’daki su taşımacılığının
ilk ve en iyi korunmuş örneği.
Durumu: Bilinmiyor
Varka vazosu
Tarih: İÖ 4500 civarı
Hiyerarşinin Mezopotamyalılar tarafından anlaşılan haliyle dünyadaki ilk
tasvirlerinden biri: Bitkiler, hayvanlar, insanlar ve tanrılar. Sumermeri vazo
zamanının değerli eşyalarındandı.
Durumu: Çalındı
Tell Harmal Aslanları
Tarih: İÖ 1800 civarı
Pişmiş topraktan, kükreyen iki aslan bir tapınağın girişin bekliyor.
Mezopotamyalılara göre onlar, tanrılar ve kralların korkutucu sembolleriydi.
Durumu: Başları parçalandı
Küçük kral
Tarih: İÖ 3000 civarı
Kavkı ve lapis lazuli kakmalı gözleriyle bu zarif oymalı sumermeri figür
sadece 18 santim boyunda. Eski Uruk (bugünkü Varka) kentinde bir tapınağın
altında bulunan bu figür, muhtemelen kentin hükümdarı En’in bir
portresiydi.
Durumu: Bilinmiyor
Bir Sümerli kâtibin taş heykeli
Tarih: İÖ 2400 civarı
Girsu kentinden yüksek rütbeli bu memur (üstte), bir ağırlık ve ölçü
sistemi kurmuş olabilir. Kazılarda, isminin yazılı olduğu 680 gramlık taş
bloklar bulundu.
Durumu: Bilinmiyor
Nübyeli çabanı öldüren aslan
Tarih: İÖ 8. yüzyıl sonları
Fildişinden yapılmış; altın, akik ve lapis lazuli kakmalarıyla
renklendirilmiş.
Durumu: Bilinmiyor
Kertenkele suratlı pişmiş toprak heykelcik
Tarih: İÖ 4000 civarı
Bu tuhaf erkek figürü, Ubeyd kültürüne özgü bir özellik. Kertenkeleye
benzer yüzleri olan kadın ve erkek heykelcikleri, Ur ve Eridu’da mezarlar ve
kapınaklarda bulundu.
Durumu: Bilinmiyor
Geçmişle bağımızı koruyabilmek için yardım edin
Irak’ın tarihi hazinelerinin yağmalanması, bu tip olayların ne ilki ne de
sonuncusu. Anıtlar ve eserler tüm dünyada savaşlar ve kaynakların onları
korumaya yetmemesi gibi nedenlerle tehdit altında.
Bu yüzden National Geographic Society, medeniyetler tarihinin risk altında
olduğu bölgelerde arkeologların, müze yetkililerinin ve sanatçıların çalışmalarını
desteklemek amacıyla Dünya Kültürleri Fonu’nu kurdu. Fonun ilk
projelerinden bir Irak’ın kültürel zenginliklerinin son durumunu belirlemek
için Henry Wright’ın başlattığı keşif seferi.
www.nationalgeographic.com/help
adresinden online bağış yaparak bu ekspedisyonu destekleyebilir ve dünya çapındaki
kültürel hazineleri koruyabilirsiniz. Bağışlarınızı ayrıca World
Cultures Fund, National Geographic Society Development Office, 1145 17th Street
NW, Washington, DC 20036, ABD adresine de gönderebilirsiniz.
Henry Wiright NGS Araştırma ve keşif komitesi
Linkler:
National Geographic Türkiye: www.NationalGeographic.com.tr
NTVMSNBC
|
