|
Cem Kültür
Evi
1. 1996 yılında Cem Vakfı Türkiye'de ülkenin çeşitli
kent ve yörelerinde Alevi cemaatlerinin kendi olanaklarıyla inşa etmek
isteyecekleri Cem Kültür Evlerinin tip projelerini elde etmek amacı ile
Ulusal düzeyde 'Cem Kültür Evi Mimari Proje Yarışması'nı açmıştır.
Cem Kültür Evi İhtiyaç Programı Alevi toplumunun
dini ve kültürel ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde; Cem Salonu,
lokmaevi, toplantı-eğitim bölümü, konaklama bölümü, idare bölümü ve
teknik bölümden oluşmaktaydı (1).
Yarışma düşüncemize göre mimari anlamda iki
temel sorunsal içermekteydi.Bunlar;
a.Alevi inancının geçmişten günümüze ve geleceğe kültürel süreklilik
içinde taşınarak, mimari mekansal karşılığının Cem Kültür Evi özelinde
oluşturulması sorunsalı (anlamsal yorum).
b.Yapının esasta bir Kültür Merkezi olması nedeni ile bu yapı türüne özgü
gereklerin yerine getirilmesi ve daha da önemlisi elde edilecek projenin 'Tip
Proje' olmasından kaynaklanacak olumsuz özelliklerin giderilmesi sorunsalıdır.
a.Alevi İnancının Mimari Mekansal Karşılığının Cem Kültür Evi Özelinde
Oluşturulması Sorunsalı (Anlamsal Yorum).
a.1 CemKültür Evi'ni 20.y.y. sonunda tasarlıyor olmak tasarımcıya inancın
yüzyıllardır geçirdiği süreci yorumlayarak mekana yansıtmak şansını
sunmaktadır. Alevi inancının tarih boyunca sık sık kovuşturmalara uğraması
ve türlü baskı ve güçlüklerle karşılaşması ve ibadetin çoğu zaman
gizlilik içinde yapılması nedeni ile, dış mekandan algılamada kitlesel
olarak özel bir biçim içeren bir ibadet yapısı oluşturulamadığı düşüncesi
ortak bir yargı olarak söylenegelmiştir. Cem Mekanlarında, zaman içinde karşımıza
çıkan iki temel mimari unsur olan 'Tüteklikli Örtü' ve 'Dünya Ağacı'nın
iç mekan unsurları olması yukarıdaki düşünceyi destekler niteliktedir.
Aleviler, çoğunlukla mahallelerindeki herhangi bir veya birkaç yapının
herhangi bir mekanını Cem Töreni için 'Tüteklikli Örtü' ile özelleştirerek
kullanmışlardır.
Bundan hareketle, Cem Kültiir Evi mekansal çözümü yukarıda dile
getirilen tarihsel süreci bir veri olarak almalı ve fiziksel mekan olarak yansıtmalıdır
(a1 ).
a.2 Burada gözlemlediğimiz ilginç özellik şudur; belki tamamiyle baskıdan
ve 'Kültürel Çoğulculuk'un yokluğundan kaynaklanan mekansal sonuç şaşılacak
şekilde Alevi İnancının temelini oluşturan mütevazilik, insanilik, hoşgörülü
olma biçimi değil, 'özü önde tutma' gibi kavramlarla örtüşmektedir.
Bundan hareketle, Cem Kültürevi'nin mekansal çözümü bir 'kültürevi'nin
herşeyden önce, bir iletişim ortamı olduğu kabulu ile günümüz insanına
yukarıda dile getirilen anahtar kavramlar olan;'kültürel çoğulculuk', 'mütevazilik',
'insanilik' ve 'farklı olana duyulan hoşgörü' kavramlarını duyumsatmalıdır
( a2 ).
b. Yapı Türüne Özgü Gereklerin Yerine Getirilmesi ve 'Tip Proje'nin olumsuz
özelliklerinin giderilmesi sorunsalı.
b1. Yapının kültürevi olması mimari çözüme özel bir duyarlılıkla
yaklaşmayı gerektirmektedir. Çünkü kültür merkezleri kullanımları
tercihe bağlı yapılardır ve bu nedenle kullanıcıyı yapıya çekecek
mimari mekansal özellikler içermelidirler (Toplayıcı dış mekanlara ve ara
hacimlere sahip olma, insani ölçek, biçimsel zenginlik ve çekicilik, algısal
ve işlevsel olarak içmekan-dışmekan bütünleşmesi, her yönden yaya yaklaşımına
elverişlilik gibi).
Bundan hareketle, Cem Kültür Evi'nin mekansal çözümü, yapı türünün
niteliğine bağlı olarak; toplayıcı dış mekanlara ve ara hacimlere sahip
olmalı, insani ölçekte boyutlandırılmalı, biçimsel zenginlik ve çekicilik
içermeli, algısal- işlevsel anlamda iç- dış bütünleşmesi içermeli, her
yönden yaya yaklaşımına elverişli
olmalıdır (b1).
b2.Tip proje yöntemi;
- Proje hazırlama sürecinde tasarruf sağlaması,
- Çok sayıda uygulandığı durumlarda deneyime bağlı uygulama mükemmelliği
sağlaması,
- Ekonomiklik ve standardizasyon kavramlarını proje tasarımına
sokması, nedenleri ile olumlu,
- çevre verilerine tümüyle uymama olasılığı içermesi,
- çok sayıda tekrardan dolayı monotonluk duygusu uyandırması ve
sürpriz unsuru içermemesi nedenleri ile olumsuzdur.
Bundan hareketle, Cem Kültürevi'nin mekansal çözümü elde edilecek proje
tip proje olduğundan, arsa biçimi, topoğrafya, yaya yaklaşımları, fiziksel
çevre karakteri, yönlenme, iklim gibi değişken çevre verilerine mükemmele
yakın düzeyde uyum sağlamalıdır ( b2.1).
Bundan hareketle, Cem Kültürevi'nin mekansal çözümü tekrardan doğacak
monotonluk hissi uyandırmadan çeşitlilik ve sürpriz etkisine sahip değişen
şartlara göre değişik ve zengin mekansal olanak sağlıyacak bir mimari
unsurlar bütünü, bir alfabe bir dil karakterinde olmalıdır ( b2.2 ) .
2. Mekansal çözüm
Öneri tasarım çözümü, İhtiyaç Programını birbirinden farklı, kendi kişilikleri
olan, bağımsız 12 temel mimari unsura ayırmak temel düşüncesi üzerine
kurulmuştur. Bu unsurlar; cem salonu, fuaye, lokmaevi, açık yemek revağı,
giriş birimi, iç sergi sokağı, eğitim birimi, dede evi, destek birimleri,
konukevi, ön avlu duvarı, arka avlu duvarı'dır ( Şekil 1a ). 12 unsur farkı
koşullara göre farklı biçimlerde yanyana gelerek Cem Kültür Evi'ni oluştururlar
( Şekil 1b ).
Birinci bölümde dile getirilen ve mimari mekansal çözümün taşıması
gereken özellikler ve çözmesi gereken sorunlar ( a1, a2, b1, b2.1, b2.2 )
ışığında bir değerlendirme yapıldığında tasarımda;
- mekansal çözüm anıtsal tek bir bütün değil, yan yana gelmiş yapılardan
oluşan bir toplamdır, adeta içinde cemevini de barındıran bir alevi
mahallesini çağrıştırmaktadır ve böylelikle tarihsel süreci yansıtmakta
ve günümüze bir yorum olarak taşımaktadır ( a1 ).
- mekansal çözüm kendi kişiliklerini koruyarak, ortak bir hedef doğrultusunda
yanyana gelen 12 farklı birimden oluşmaktadır. Bu da anlamsal olarak kullanıcıya
'farklı olana duyulması gereken hoşgörü' ve 'kültürel çoğulculuk'
kavramlarını duyumsatmaktadır (a2 ).
- mekansal çözüm parçalanma yolu ile , kültürevi konusuna uygun düşecek
şekilde insani ölçek, sürprizli bir biçimsel zenginlik, açık- kapalı
alan dengesi ve kullanıcıyı her yönden yapıya çekecek ara hacimlerin elde
edilmesi gibi özellikler içermektedir ( b1 ).
- mekansal çözüm 'değişik çevre şartlarına göre değişik şekillerde
yanyana gelebilen 12 temel unsur' özelliği ile tip projenin en temel olumsuz
özelliği olan çevre verilerine (arsa biçimi, topoğrafya, yaya yaklaşımları,
fiziksel çevre karakteri, yönlenme ve iklim) tam olarak uymama olumsuzluğunu
gidermiş olmaktadır ( b2.1).
- Mekansal çözüm tekrardan doğacak monotonluk hissi uyandırmadan çcşitlilik
ve sürpriz etkisine sahip, değişen şartlara göre değişik ve zengin
mekansal kurgulara olanak sağlayacak bir mimari unsurlar bütünü, bir alfabe,
bir dil karakterindedir. Böylelikle tip projenin giderilmesi gereken diğer
temel olumsuzluğu da giderilmiş olmaktadır ( b2.2 ).
3. Sonuç
Cem Kültür Evi'ni 20.y.y. sonlarında tasarlıyor olmanın tasarımcıya büyük
bir sorumluluk yüklediği açıktır. Cem Kültür Evleri Alevi Kültürünü
geçmişten bugüne ve geleceğe hem kendi fiziksel mekansal / mimari varlıkları
ile, hem de bir iletişim ve üretim ortamı olarak taşıyacak önemli unsurlar
olacaktır.
Bu nedenle oluşturulacak mimari projenin doğru ve sağlıklı iletiler sunması
açısından, sorunsal tutarlı bir kavramsal çerçeveye oturtulmuş ve önerilen
özgün çözümleme yöntemi ile belirli hedefler saptanmış ve Cem Kültür
Evi mimari tasarımının taşıması gereken özellikler belirlenmiştir. 2. Bölümde
ise bu hedeflere ve özelliklere ne ölçüde ulaşıldığı öneri tasarımımız
üzerinden örneklendirilerek sınanmıştır. Böyle önemli ve kritik bir
noktada Alevi Kültürü ile buluşmanın heyecanı içinde bu buluşmanın
gereklerini tasarımımız ile, yerine getirdiğimiz inancı içindeyiz.
1. Cem Kültür Evi Mimari Proje Yanşması Şartnamesi Cem Vakfı İstanbul,
1996.
2. Şekil1a- 1b. Cem Kültür Evi Projesi. Mimarlar S.Velioğlu-Ö.Berk
(Bu proje yarışmada 7/0 oybirliği ile 7 birincilik ödülünden biri ile ödüllendirilmiştir.)
|
|
