reklam

Villa Savoie'dan Sağra Evi'ne selam!
Afife Batur, Arredamento Dekorasyon 1991/11, sayfa 87-88

(Villa Savoie'ya) "gelenler içinde dolaşıyorlar, sonra yine dolaşıyorlar; bütün bunların ne olduğunu kendi kendilerine sorarak, gördükleri ve hissettikleri şeyin mantığını, nedenlerini anlamakta zorlanıyorlar. Adına ev denen şeyden hiçbir parça bulamıyorlar... ve tamamen yeni, bir başka evi farkediyorlar... Ve sanırım, rahatsız olmuyorlar. "Le Corbusier, Precisions, 1930. Sağra Evi, büyükşehir ortamından ve biraz da gözlerden ırak biryerde, Ordu'da. Hatta, Ordu dışında. Eski Giresun-Ordu yolu kenarında ve kente 9 km uzakta, neredeyse boş, iskan edilmemiş bir alanda. Arsanın konumu ve boyutları, yalnızca çözümü değil, hatta biçimi empoze eden ayrıksı özellikler taşıyor: Arsa, dağlarla Karadeniz arasında kalan kıyı şeridi üzerinde, denize dik konumda ve 35 mx216 m'lik ince uzun bir dikdörtgen. Kuzeyde, deniz cephesinde, Karadeniz'in yüksek dalgalarına açık, güneyde etkileyici dağ görünümleri.

Sağra ailesinin programı ve İmar Yönetmeliği'nin sınırlamaları (örneğin 6 m komşu mesafesi, 20 m bina derinliği vb.) gibi etkenlerle birlikte bu ince uzun dikdörtgen, projeye egemen olan geometrinin, ortogonal düzenin ipuçlarını veriyor. Ama, Konuralp Sağra Evi'nin asıl, yerel arketiplere bağlı bir biçimlenme süreci içinde ortaya çıktığmı belirterek, bu arketiplerin dökümünü ve proje aşamasındaki dönüşümlerini şöyle sıralıyor: Rezidans, dış sofalı ve eyvanlı ev tipinin türevi olan bir plan şemasına sahiptir. Sağra Evi iki kardeşe ait olduğundan şema simetrik olarak tekrarlanmış ve ortada bir avlu oluşturulmuştur. Konuk evinde ise eski kervansaray ve selamlık pavyonları esin kaynağı olmuştur. Bol yağış alan Doğu Karadeniz bölgesinin yerel konut mimarlığının, yapıları ayaklar üzerinde yükseltme geleneği, aynı gerekçelerle burada da uygulanmıştır.

Müellifin referansları Sağra Evi'ni belirli bir düzlemde okumayı önermektedir. Oysa, Sağra Evi'ni yalnızca bir düzlem belirlemiyor. Aslında sözü edilen tipolojik şemaların kaynaklık ettiği bir kurgu vardır burada. S.H.EIdem'in çok sayıda rölöve çalışmasının verdiği birikimle geliştirdiği ve Türk mimarlık düşüncesinin adeta toplumsal bir onayla benimsediği tipolojik seri (Türk Evi plan tip-leri) pekçok projenin çıkış noktası olmuştur. Pekçok tasarımcıya yerel mimari yapma rahatlığını bahşeden, oysa erken dönem Bursa konutundan 19.yüzyıl konağına yöre ve zaman/tarih boyutunu irdeleme dışı tutan, buna karşılık sürekliliklerini vurgulayan bu kavramsal model, Sağra Evi'nde de günlük yaşamın isteklerine uygunlaştırılarak kullanılmıştır. (Örneğin, eyvan, sofayla birlikte daha çok günlük oturma odasıdır, ailenin geleneksel ve çağdaş yaşam biçimini birleştirdiği mekandır.) Model, tipolojik karakteri bozulmadan veya planın morfolojisi fazla değişmeden çağdaş yaşam için işlevlendirilmiştir. Ama, modelin tek bir evde ve plan düzeyinde sağlanan sürekliliği, simetriği olan ikinci evle birlikte, yerini artık farklı bir arkitektonik gerçeğe bırakmaktadır. Bütün, parçaların aritmetik toplamından farklı olacaktır (olmalıdır). 

Yapı bütünü, kare prizma biçimli bir kitledir. Güney cephesinin eksenindeki açıklık bile yapının prizmatik kitlesini fazla değiştirmez. Ayaklar üzerine yükseltilmiş bu kare prizma ise, hayli bildik bir yapıyı anımsatır. Sağra Evi, Savoie Villası'ndan çok farklıdır kuşkusuz. Villa Savoie, "asılmış bir kutudur" pilotiler içeri çekildiği için. Sağra Evi'nin ise ayakları üzerine oturduğu bellidir: Kolonlar ve duvar aynı düzlemdedir, hatta kolonlarm köşelerini belirten zırhlar yatayda da devam eder. Savoie Villası'ndaki yatay ve sürekli pencere bandı yerine burada düşey pencereler vardır. Ama, bunların -Eldem'i de hatırlatırcasına- ardarda sıralanmasıyla benzer bir etki sağlanmışır. Her iki yapının da cephelerinde (ön cephe, giriş veya manzara cephesi gibi) farklılaşma yoktur. Konuta girişi belirten ve simgesel önemi de olan kapı ögesi, hem Savoie Villasında, hem de Sağra Evi'nde açıkça görünmez kare prizmanın geometrisinin zedelememesi için. Asıl önemlisi Villa Savoie daha içine dönük bir yapıdır; pekçok Le Corbusier yapısı gibi kendi kendine yeter. Avlusu bile içindedir, solaryumu da. Sağra Evi, açık avlusu ve doğa/denizle kurduğu bağıntısı ile daha fazla yerine bağlıdır.

Bu açıdan bakıldığında, yine eyvanlı ve dış sofalı şemanın kullanıldığı (ve kervansaray vs. ile de hiç ilgisi olmayan) konuk evi daha Corbusien bir bütünlük içindedir ve daha ustaca tasarlanmıştır. Türk evi plan şemasında dış sofanın önünde bulunması gereken avlu burada genişletilmiş sofa alanı içinde çözümlenmiştir. Sofa mekanındaki yarım daire boşluk avluyu temsil etmektedir. Yapının kitlesi ve geometrisi hiç bozulmadan elde edilen bu sofistike çözüm, yarım daire ve onu taşıyan kolonad buraya klasisist bir vurgu getirmektedir. Ama, mimari ögelerin alabildiğine yalınlaştırılmasıyla da adeta üslup-dışı, minimalist bir çizgi belirmiştir. Bu yapının da kapısı görünmez. Avlu boşluğunun eğrisini izleyen merdiven, doğrudan "piano nobile"ye ulaşır. Bu merdivenin zemindeki ilk üç basamağmm biçjmlenişi ne avlunun minimalist tasarımına, ne de merdivenin eğrisel akışına uyar. Bu üç basamakta merdivenin olası Corbusier plastiğini ziyan eden bir maniera gözlenir. Avlu boşluğunun üstünde rezidansa doğru açılmış daire biçimli büyük pencere de bir Post-Modernist gösteri sayılabilir.

Sağra ailesinin ve ziyaretçilerin ne düşündüklerini, ne hissedip nasıl davrandıklarını bilmiyoruz. Ama, ayaklar üstünde yükseltilmiş Karadeniz evlerine veya eyvanlı sofalara alışık olsalar bile, ayaklar üstündeki kare prizma evi veya önü avluya açılmayan, pencereler sıralanmış sofaları tanıyıp bilmeleri kolay değil. Çünkü, öaş/raveyen/birşey bu. Mimarlararası jargonla söylersek, yerleş-menin grafik bir düzenle çizilmiş geometrisi, özellikle aranmış simetrik ve aksiyel düzen, daireavlunun "ala,romain"Mor\a.ü\, prizma-tik kitleler, kavranxsal ve açık veya örtülü referanslar, mecazlar ve tümüyle Klasi-sizm'le erken Modernizm arasmda salınan bir konsepsiyon. Kısaca, birden çok düzlem-de söylenecek sözü olan bir yapı Sağra Evi.