Bölge Parkına Yaklaşım
Maltepe Bölge Parkı, İstanbul Anadolu yakasında yer alan, geride kalmış nadir ormanlık alanlardan birini kapsayan ve Ömerli Havzası sınırları içinde bulunan, korunması, iyileştirilmesi ve geliştirilmesi için üzerinde önemle durulması gereken bir alandır. Etrafındaki rant tabanlı yapılaşma baskısından kurtarılarak doğal özelliklerinin ortaya çıkarılması ve geliştirilmesi gerekmektedir. Dünyanın hemen her büyük kentinde olduğu gibi, İstanbul’da da sanayi ve konut alanlarının doğal alanların yerini alması ve altyapı, ulaşım gibi sorunlar nedeniyle doğal yaşama duyulan özlem ve ihtiyaç artmış, doğal olan, çevresel değerleri koruyan her türlü girişim tercih edilir hale gelmiştir. Bölge ve kent parkları, özellikle doğal alanlarını önemli ölçüde yitirmiş olan büyük kentler için, çok büyük önem taşımaktadır. Bu nedenlerle Maltepe Bölge Parkı sadece yarışma alanı ile sınırlandırılmaması ve İstanbul ölçeğinde ele alınması gereken bir alandır. Bu kapsamda Avrupa yakasında, Büyük Çekmece, Küçük Çekmece, Haliç ve Sarıyer, Anadolu yakasında proje alanını kapsayan Ömerli havzası, Üsküdar, Tuzla, Kartal bölge parkları olmak üzere İstanbul ölçeğinde sekiz bölge önerilmektedir. Ekolojik kente dönüşümün Anadolu yakasındaki en önemli ve kapsamlı alanını oluşturan Maltepe-Ömerli ekolojik bölge parkı ekolojik bilinçlendirmeye yönelik bir çıkış noktası teşkil etmektedir.

Maltepe Bölge Parkı’nın "Ekolojik Yaşam Parkı" yaklaşımı altında, dünyadaki doğal alan ve kaynakların yok oluşuna dikkat çekici nitelikte bir eğitim alanı olarak düzenlenmesi, dünyada küresel ısınma başta olmak üzere çevresel tehditlere karşı gelişmekte olan ekolojik yaşam biçiminin her yönüyle ele alınarak benzer alanlar için bir pilot bölge olması düşünülmüştür. Bölge parkının "Ekolojik Akupunktur" yöntemi ile başlayan ve etaplar halinde İstanbul ölçeğine yayılan bir model teşkil etmesi fikri projenin en önemli çıkış noktalarındandır. Ekolojinin bir yaşam biçimi olarak benimsenmesi gerektiğinin insan yaşamında yer alan hemen her alandaki uygulamalarla deneyimlenerek öğrenilmesi hedeflenmiştir. Parkta diğer rekreasyon alanları ile desteklenerek hayata geçirilmiş, ekolojik yaşam ile ilgili eğitim birimleri yer almaktadır. Gıdadan giyime, eğlenceden eğitime, alışverişden spora ekolojinin her alandaki yansımaları bu parkın içinde mevcut olup karşımıza çıkmaktadır. Park, bölge halkının birçok ihtiyacına cevap verirken bir yandan da bölgede bulunan tüm doğal habitatların devamlılığı gibi konularda da doğru uygulamalarıyla bir öncü olacaktır. Bölge parkının ekolojik yaşam biçiminin yayılmasında bir çıkış noktası olması amaçtır. Bu nedenlerle Bölge Parkının doğal özellikleri tasarımı belirleyen en önemli unsur olarak değerlendirilmiştir.

Ekolojik Yaşam
Ekolojik Yaşam Bilinci
"Ekolojik Yaşam Bilinci", bireyin, ihtiyaçlarını yaşamın bütünü ile uyumlu ve dengeli bir ilişki içinde karşılarken, çevresindeki yaşamın tümünün de sürdürülebilirliğini hesaba katarak hareket etmesidir. Özellikle son yüz yılda, hızlı tüketime, doğal kaynakların kötü kullanımına ve doğadaki bir çok canlı türünün ve insan yaşamının ne kadar büyük bir tehlike ile karşı karşıya kaldığına tanıklıktan hareketle öncelikle doğanın restorasyonu ve insan doğa ilişkisinin yeniden düzenlenmesi yolunda çalışmalar yapmaktır.

Ekolojik yaşam anlayışı
İnsan, hayvan ve bitki topluluklarından oluşan canlılar dünyası ve bunların yaşamı için gerekli olan tüm doğal kaynakların korunması ve sürdürülebilirliğinin sağlanması için dünya üzerinde yaşayan her bireyin, üzerine düşen görevleri yerine getirmesi ekolojik yaşam anlayışının bir gereğidir.

Sürdürülebilirlik ve geri dönüşüm
Sürdürülebilirlik kavramı doğal kaynakların yenilenmesi ve tüketiminin dengede olması prensibine dayanır. Ekolojik yaşamın tanıtılmasına, yaygınlaştırılmasına ve bu konu ile ilgili olan bilimsel araştırmaların yapılmasına çalışmak, üniversiteler, araştırma kuruluşları ve benzer kurumlarla gerekli her türlü işbirliğini ve organizasyonu sağlamak, ekolojik ürünler için iç pazar oluşturulmasına çalışmak ve desteklemek bu anlayışın ekonomik ve bilimsel döngüsünün sağlanması için kaçınılmazdır.

"Ekolojik Ayak İzi"
"Ekolojik Ayak İzi" ölçümü, hakim olan teknolojiler çerçevesinde, insan nüfusunun ihtiyacı olan kaynakları üretmek ve atıklarını absorbe etmek için ne kadar toprak ve su ihtiyacı olduğunu ölçen bir doğal kaynak yönetim aracıdır. İnsanlık, yaşamını sürdürmek için doğanın sunduğu kaynakları tüketmektedir ve bunun sonucunda dünyanın ekosistemi doğrudan etkilenmektedir. Bu etki, tüketim doğal döngü ile dengeli olduğu sürece ekosistem tarafından absorbe edilmektedir ancak günümüzdeki ekolojik ayakizinin doğal geri dönüşümün %25 üzerinde olduğu görülmektedir. Bu da sürdürülebilirliğin sağlanması için ekosistem ile dengeli yeni yaşam anlayışları gereğinin kaçınılmazlığına işaret etmektedir.

Bilinçlendirme ve Eğitim
Ekolojik yaşamın sürdürülebilirliğinin sağlanabilmesi, bu yaşam döngüsüne toplumun her kesiminden bireylerinin katılımı ile gerçekleşebilecektir. Bu nedenle bu konudaki bilinçlendirme ve eğitim çalışmaları modelin gerçeğe dönüşmesinde en önemli itici gücü oluşturmaktadır.

Etaplama Senaryosu
Projenin uygulama etapları, sürdürülebilirlik ve dönüşüm gerçeklerinin optimizasyonunu sağlayacak biçimde ilk ikisi ikişer fazda olmak üzere toplam dört ana etap olarak planlanmıştır. Her etap başta yarışma alanı, ardından bölge parkı ve son olarak da İstanbul ölçeğinde birer "Ekolojik Akupunktur" teşkil ederek önce tedavi ve ardından da ekolojik yaşamın güçlendirilmesi ve geliştirilmesini hedeflemektedir.

Ekolojik Akapunktur 1a
Projenin çekim merkezini oluşturacak olan gölet ve çevresindeki rekreasyonel alanlar ile temel faaliyetlerin bulunduğu alan ağırlıklı olarak maliye mülkiyetinde olan ve arazi kullanımı analizlerinde boş alan olarak görülen alanda konumlandırılır. Kamulaştırma ve istimlak gibi sorunlarla karşılaşılmadan bölge parkının ilk "Ekolojik Akupunktur"u yapılır. Halen yapımı süren bağlantı yolunun henüz uygulanmamış olan bölümünün kısmen yeraltına alınması ile alanın bütünlüğünün bozulmasının da bu noktada önüne geçilir. Alanın florasının yeniden canlandırılmasına yönelik ilk koruluk kurulur. Eşzamanlı olarak yarışma alanının Kuzey ve Güney uçlarını oluşturan ve bölge florasının yoğun olarak hissedildiği orman alanları da koruma altına alınarak yerinde koruma çalışmaları başlar.

Ekolojik Akapunktur 1b
Ömerli havzası kapsamındaki ve alan içerisindeki derelerin koruma bantları, sanayi ve kaçak konut gibi yapılaşmalardan arındırılarak bölge florasının yeniden canlandırılmasına engel teşkil edecek olan kirlenmelerin dudurulması gerçekleştirilir. Bu "Ekolojik Akupunktur" ekolojik yaşam başlamadan önce alan üzerinde önemli bir baskı oluşturan bölgenin tedavisine yöneliktir. Floranın gelişirilmesine yönelik ikinci koruluk da bu aşamada kurulur.

Ekolojik Akapunktur 2a
Maltepe düğüm noktasından alana ana yaklaşımı sağlayacak olan batı girişindeki su kaynaklarının çevresinde yer alan ve doğal kaynakları ciddi biçimde tehdit eden konut yapılaşmasının organik tarım alanlarına dönüşümü başlatılarak tedavi ve güçlendirme gerçekleştirilir. Alan içerisinde korumanın yanı sıra ekolojik yaşam döngüsü de bu aşamada başlar.

Ekolojik Akapunktur 2b

Orman alanlarının yerinde koruması çalışmaları, arazi kullanımı analizlerinde boş alan olarak görülen bölgelerin, floraya uygun orman alanları olarak genişletilmesi çalışmasının başlaması ile karşı baskıya yönelik "Ekolojik Akupunktur"a dönüşür. Artık bölge parkı, rant tabanlı baskı karşısında sadece direnle değil, karşı baskı ile de cevap vermektedir.

Ekolojik Akapunktur 3

Bölge parkı kapsamındaki eğitim yapıları ekolojik yaşam hakkında araştırma, bilinçlendirme ve eğitim merkezine dönüştürülür. Floranın geliştirilmesi amaçlı, doğal yaşamın birey ile etkileşimini güçlendiren, botanik parkı, arboretum, fidanlıklar, seraların da desteği ile kent ölçeğine yayılacak olan ekolojik yaşamın bilimsel ve akademik döngüsü de bu "Ekolojik Akupunktur" ile hayat bulur.

Ekolojik Akapunktur 4

Bölge parkı içerisinde başlamış olan ekolojik yaşamın kent ölçeğine de taşınması "Ekolojik Konut" dönüşüm projesinin de uygulamaya geçmesi ile başlamış olur. Alanın kuzeyinde kalan ve alanı tehdit eden plansız konut yerleşimi pilot bölge olarak ele alınarak dönüşüm projesi bu noktada gerçekleştirilir. Bu aşamadan sonra yarışma alanının kendisi de kent ölçeğinde bir "Ekolojik Akupunktur"dur.

Ekolojik Akapunktur "n"

Ekolojik kente dönüşümün Anadolu yakasındaki en önemli ve kapsamlı alanını oluşturan Maltepe-Ömerli ekolojik bölge parkının gelişimi ekolojik bilinçlendirmeye yönelik bir çıkış noktası teşkil etmiştir. Bu kapsamda Avrupa yakasında, Büyük Çekmece, Küçük Çekmece, Haliç ve Sarıyer, Anadolu yakasında ise proje alanını dışında, Üsküdar, Tuzla, Kartal bölge parkları olmak üzere İstanbul ölçeğinde sekiz bölgede ekolojik yaşama dönüşüm projeleri başlatılarak bu anlayış İstanbul ölçeğine yayılmaktadır.

Alt Projeler
Alt Proje – A : Floranın yeniden canlandırılması
Strateji: Yerinde koruma ve ‘Ekolojik Akupunktur’ ile floranın geliştirilmesi; koruluklar oluşturularak bitki örtülerinin güçlendirilmesi; sürdürülebilir ekonomik döngünün organik pazar ve tarım, kiralık seralar ve fidanlıklar ile desteklenmesi; botanik park ve eğitim yapılarının dönüşümü ile oluşturulan araştırma merkezi ile bölgenin florasının araştırılması ve geliştirilmesi stratejileri benimsenmiştir. Bu stratejiler kapsamında, bölgedeki campanula lyrata, circium polycephalum, onosma bracteosum, ballota nigra, verbascum lasianthum, dianthus cibrarius, colchicum chalcedonicum, trifolium pachycalyx gibi endemik bitki türlerinin ve İstanbul ile özdeşleşmiş bir diğer bitki olan lalenin seralarda yetiştirilerek alandaki korularda, yeşil alanlarda ve İstanbul’un diğer parklarında koruma altına alınması ve geliştirilmesi düşünülmüştür. Bölgede bulunan ve yok olma tehlikesiyle karşı karşıya olan erica manipuliflora, calluna vulgaris, erica arborea türü fundalıkların da seralar ve fidanlıklarda yetiştirilerek önerilen koruluk alanlar ve kentin diğer alanlarında geliştirilmesi hedeflenmektedir. Ayrıca oluşturulan gölet çevreleri ve özellikle alandaki diğer doğal bentlerin etrafında bakımının kolay ve köklerinin güçlü olması nedeniyle erozyonu önleyici etkisi bulunan yonca türü bitkilerin geliştirilmesi planlanmıştır. Oluşturulan seralarda, bölgedeki bitki ve ağaç türlerinden başka eğitim amaçlı farklı bitki ve ağaç türlerinin yetiştirilmesi de düşünülmüştür. Pek çok kişinin meyvelerini tanıdığı fakat kendisini görmediği muz ve hurma ağacı gibi türlenin ağaç seraları ve ayrıca arboretumların oluşturularak çeşitli bitki türlerinin tanıtılması öngörülmüştür.

Alt Proje  – B : Orman alanın korunması ve geliştirilmesi
Strateji: Bölge parkının, yarışma alanı içinde ve dışında kalan, İstanbul’un ekolojik yapısı açısından büyük önem taşıyan orman alanlarının yerinde korunması ve çevre alanlara genişletilerek rant tabanlı çevresel baskıya karşı baskı oluşturarak direnç sağlanması ve bölge parkının kendisinin de kent ölçeğinde bir ekolojik akupunktur olarak etki etmesi stratejisi benimsenmiştir. Alanda bulunan quercus coccifera, quercus pubescens, olea europea, arbutus unedo, fraxinus, pinus sylvestris, pinus pinea türü ağaçların yerinde korunması ve önerilen ormanlık alanlara doğru genişletilmesi, bu ağaç türlerini tanıtıcı panoların ormanlık alan sınırlarında, parkurlar ve yürüyüş yolları üzerinde bulunması düşünülmüştür.

Alt Proje  – C : Rekreasyon ve spor alanları
Strateji: Bölge parkının topoğrafyası ve su yollarından yararlanılarak oluşturulan yapay gölet çevresinde yeme-içme, eğlence, sergi alanları, çocuk oyun alanları, spor sahaları, kürek ve yelken sporları tesisleri, alana üst kotlardan hakim panaromik seyir teras ve platformları gibi fonksiyonların oluşturulması; bölge parkı içerisindeki tüm tesisleri ilişkilendiren yürüyüş ve bisiklet sporlarının da yapılabileceği, ekolojik yaşam modelleri ile bireylerin etkileşimini sağlayan ve gerekli servis hizmetlerinin sağlanabileceği bir parkurun oluşturulması stratejileri benimsenmiştir.

Alt Proje – D : Eğitim ve bilinçlendirme
Strateji: Alan içerisindeki eğitim yapılarının modelin amaçları doğrultusunda dönüşümü, bu yapıları binicilik tesisleri, besi çiftliği ve botanik parkı gibi ekolojik yaşam bilincini ve doğal yaşamın birey ile etkileşimini güçlendiren tesislerle ilişkilendirerek bunlardan yararlanılması stratejisi benimsenmiştir.

Alt Proje  – E : Kültürel etkinlikler
Strateji: Yarışma alanı içerisinde ekolojik yaşam hakkında bilinçlendirmede etkin olacak sergi alanlarının ve çeşitli kültürel faaliyetler için taban oluşturacak etkinlik alanı odaklarının oluşturulması; alan içerisindeki yapılaşmaları en alt düzeyde tutmak amacıyla ekolojik yaşamla ilgili sosyo-kültürel faaliyet merkezlerinin alana çekim özelliği de taşıyacak ve kent merkezi ile bağlantıyı sağlayacak olan maltepe düğüm noktasında donatımına gidilmesi strateji olarak benimsenmiştir. Sosyo-kültürel faaliyetlerin ve eğitim çalışmalarının yer alacağı yapıların hafif strüktürler kullanılarak, geçici, doğaya zarar vermeyen, en az iz bırakacak şekilde ve sökülebilir malzemelerden tasarlanması düşünülmüştür.

Alt Proje  – F : Ekolojik konut projesi
Strateji: ‘Ekolojik Akupunktur’ ile bölge parkını ve Ömerli Havzasını tehdit eden ve alan üzerinde rant tabanlı baskı oluşturan plansız çevre konut yerleşimlerinin planlı bir ekolojik konut yerleşim pilot bölgesine etaplar halinde dönüşümü stratejisi benimsenmiştir.

Alt Proje  – G : Ulaşım
Strateji: Alanı bölerek bölge parkı özelliğini yitirmesine yol açacak olan bağlantı yolunun alanın doğal topoğrafyasından da yararlanılarak kısmen yer altında çözülmesi; ekolojik yaşamı destekleyici şekilde toplu taşımanın özendirilmesi; kent merkezi ile bağlantı ve alan içerisinde dolaşımın aşamalı olarak hafif raylı sistemler ile çözülmesi yoluna gidilmesi stratejileri benimsenmiştir. 

Kurgu
Mevcut topografyadan yararlanılarak ekolojik yaşam hakkında bilinçlendirmeye yönelik alanın çekim noktasını oluşturan yapay gölet, kentsel boşluklar yaratmak düşüncesinden hareketle kapalı açık peyzaj düzenlemelerinin yer aldığı yeme-içme mekanları, kültürel etkinlik alanı, yelken, kürek, binicilik ve diğer saha sporlarına yönelik tesisler ile rekreasyonel öğeleri içeren bir alandır. Tüm tesisler ve eğitim, bilinçlendirme merkezleri ile kesişen yürüyüş ve bisiklet sporlarına uygun parkur, ekolojik yaşam ile bireyin etkileşimine taban teşkil etmektedir. Gölet üzerinde yer alan adacıklar, suyun üzerine çıkan seyir iskeleleri, yeşil doku içinde eriyen ahşap teraslar ve panaromik seyir platformları rekreasyonu ve birey doğa etkileşimini destekleyici öğelerdir. Prömenad boyunca hareketini sürdüren birey kentsel ölçekte sıkça karşılaştığı rasyonel mekansal kurgudan organik floraya geçişi hem fonksiyonel hem de biçimsel olarak algılamaktadır. Alanın içerdiği fonksiyonlar bölgenin gece kullanım senaryosunda da önemli rol oynamakta ve her mevsime yönelik sürdürülebilir bir yaşam imkanı sunmaktadır.

Maltepe Bölge Parkı Fikir Projesi Yarışması