Söyleşi

"3ADA 1ADA Programı"nı DESTEK Gönüllüleri Olarak Başlattık

Tarih: Ağustos 2010


17 Ağustos 1999 Büyük Depreminin üzerinden 11 yıl geçti. Size göre kamu tarafından yeterli çalışmalar yapıldı mı?

Faruk Göksu: Büyük depremin üzerinden geçen 11 yıl içinde başta İstanbul Büyükşehir Belediyesi olmak üzere bazı belediyeler tarafından çalışmalar ve uygulamalar yapıldı. Ancak, bunların hiçbiri yapılan araştırmalarda ortaya konulan afet risklerinin azaltılmasına yetmedi.

Çünkü, yapı ve yaşam risklerinin azaltılmasına yönelik çalışmalar büyük örgütsel yapıları ve finansman olanaklarına paralel olarak gelişmektedir. Çalışmalar sadece kamu odaklı değil, aynı zamanda özel ve sivil sektör odaklı işbirliği çerçevesinde olmalıdır.

Basına da büyük görev düşmektedir. Bu yılda tıpkı önceki yıllarda olduğu gibi, Deprem kaç şiddetinde olacak? Hangi fay hattı kırılacak? Deprem olacak mı, olacaksa hangi yıl olacak? sorularının yanıtları mı tartışılacak, merak ediyorum.

Örneğin, geçen yıl, Yerel girişime destek platformu olarak gelenekselleşen sorular yerine "yeni yaşam alanları nasıl tasarlanmalı" konusunu geniş katılımlı ortamlarda tartışmalı ve yenilikçi yaklaşımları ortaya koymalıyız çağrısı yapmıştık.
Bugün, büyük olasılıkla deprem yine basında yukarıdaki soruların yanıtları ile tartışılacak. Onun yerine, DESTEK olarak bir çözüm önerisini bu yıl tartışmaya açıyoruz.

Yerel girişime destek platformu oluşturdunuz. DESTEK Nedir?

FG: Gönüllülük esaslı "yerinde dönüşüm" modelinin yaratılması için "Demokrasi, Ekonomi, Strateji, Toplum, Eşitlik ve Katılım" konularında yaşayanlara DESTEK sağlanmasıdır.

DESTEK Modelinde, "imar bonusu" teşviki ile "yapı parseli yerine yapı adası bazında" yeni(den) tasarım, finansman, örgütlenme, yapım ve yasal konularında yenilikçi yaklaşımlar sunulmaktadır.

Modelinizde nasıl bir yaklaşım ortaya koyuyorsunuz? 

FG: Modelin yaygınlaşabilir ve uygulanabilir olması için yukarıdan aşağı "stratejik" ve aşağıdan yukarı ise "yerel" çerçeve oluşturulmaktadır.

Kentlerin geleceğini Mekansal Gelişim Strateji Çerçevesi "kent formunun" yeniden şekillenmesini belirler. Stratejik Çerçevesi, ulaşım sistematiği, karma kullanımlar, yükseklik ve yoğunluk vb önemli stratejik kararlar mevcut kentsel formdan etkilenerek verilir.

Stratejik çerçeve, yeni yatırım alanları, yoğunluk ve yükseklik odakları, stratejik aksların belirleneceği "İlçe Gelişim Eylem Planı" (İGEP) ile belirlenmelidir.

Kent dokusunun organize edilebilir en küçük parçasının oluşturan "yapı ada"larının "birleşme" stratejileri çerçevesinde "yeni(den) parselasyon" ile ortaya çıkacak yeni kentsel doku formları, yeni(den) yaşam alanlarının oluşturulması için tasarlanmalıdır.

Yerel Çerçeve, kentsel doku bazında yapı, yol, otopark ve kamusal alan risklerinin ortadan kaldırılması ve özellikle afet anında tahliye koridoru ve toplanma alanı yaratılması için Acil Eylem Planı (ACEP) hazırlanmalıdır. Ayrıca, mahallede yaşayanların toplumsal ve ekonomik kalkınmalarına yönelik olarak Mahalle Yenileme Eylem Planı (MAYEP) hazırlanmalıdır.

Bugüne kadar özellikle belediyeler tarafından kapsamlı üst ölçekli çalışmalar yapıldı. JICA, İDMP vb plan ve raporlar hazırlandı. Ancak, uygulamaya yönelik çok az çalışma yapılabildi.

Kentsel Dönüşüm ve Yenileme adı ile geliştirilen pek çok projede de yaşanlarla kamu arasında değer paylaşımı ve yer değiştirme konularında birtakım gerilimler yaşandı.

Artık, günümüzde, başta finansman olmak üzere örgütlenme zorluğu vb gibi gerekçelerle kapsamlı projeler yerine yerel odaklı projelerin geliştirme zamanı gelmiştir.

Bu çerçevede, kent dokusu bazında "yerinde yenileme" modelleri ve yöntemlerinin geliştirlmesi gerekir. Yani, aşağıdan yukarı örgütlenme biçimi ve karar alma süreçleri başlatılmalıdır.

Bu yaklaşımı dikkate alarak "3ADA 1ADA Programı"nı DESTEK Gönüllüleri olarak başlattık.

3ADA 1ADA Programı Nedir?

FG: "DESTEK Gönüllüleri" tarafından geliştirilen programın amacı; ada bazında yerinde dönüşüm modelini farklı kentsel doku örnek çalışmalarında test ederek;

- Yerel Odaklı "Örgütlenme"
- Kamu Odaklı "İmar Bonusu Teşviki"
- Piyasa Odaklı "İmar Hakkı Transferi" konularında öneriler geliştirmektir.

İmar Bonusu neleri kapsıyor ve nasıl verilecek?

FG: Gönüllülük esasına dayalı olarak İmar Bonusları

1. Birleşme (ada bazında)
2. Çekme Mesafesi
3. Kamusal Alan
4. Kapalı Otopark, konularında özellikle kamusal alan elde edilmesi ve riskli yapıların yeniden yapımına finans desteği sağlamak için verilmektedir.

Yapmakta olduğumuz çalışmada şimdilik 4 konuda imar bonus teşviki geliştiriyoruz. Bunlar;

1. Birleşme Bonusu: Birleşmeyi optimum proje büyüklüğünde teşvik etmek için parsellerin ada birleşmelerine göre 1, 2, 3 katsayı ile çarpılarak imar bonusu artırılabilir. "Dönüşüm Katsayısı" olarak da adlandırabileceğimiz bu yöntem ile kent dokusunun yeni(den) mekansal ve toplumsal organizasyonu ile yapım ve finans optimizasyonu hedeflenmektedir.

2. Çekme Mesafesi Bonusu: Yapı çekme mesafelerinin dar yolların genişletilmesi ya da otopark olarak kullanılması için kamuya terk edilmesi halinde ada birleşme katsayıları çerçevesinde ilave imar bonusu verilir. Dar yolların genişletilmesi olası afet halinde tahliye koridorları olarak da kullanılması açısından önemlidir.

3. Kamusal Alan Bonusu: Mahallelerin pek çoğunda yeterli okul, park, sağlık vb gibi kamusal alan bulunmamaktadır. Yaşam kalitesinin artırılmasının önemli koşullarından birisi bu alanların artırılması ve herkesin eşit olarak kamusal alanlara ulaşabilirliğinin sağlanması olmalıdır.

4. Kapalı Otopark Bonusu: Bir afet anında dar yolların kenarlarına park edilen arabalar, yangın, deprem vb. gibi acil durumlarda yaşam tehlikesi oluşturmaktadır. Sorunun çözümü için ada içinde açık ya da kapalı otoparkı teşvik için otopark bonusu verilebilir.

Yaptığımız çalışma sonuçlarına göre, İmar Bonusu, imarlı mevcut yapı alanının dönüşüm katsayısı ile çarpılarak,

- Yapı adalarının birleşmesinde %2,
- Yapı çekme mesafelerinin kamuya terk edilmesi durumunda %3'ü,
- Park, eğitim, açık alan vb gibi kamusal alan yaratılması durumunda %4'ü
- Yapı adası içinde kapalı otopark yapılması durumunda toplam alanın %5'i, olmak üzere toplam bir ada birleşmelerine göre kademeli olarak %15, %30, %45'e kadar artmaktadır.

Ancak, yapılaşma ve kamusal alan yaratma kapasitesi olmayan alanlarda (yani yapı yoğunluğu çok yüksek alanlarda) imar bonuslarının bir bölümü ya da tamamı başka yoğunluk odaklarına ya da stratejik akslara transfer edilmesi için de birtakım yaklaşımlar geliştiriyoruz.

İmar Hakları Transferi nedir, nasıl uygulanacak?

FG: İmar Bonusu Teşviki ile oluşan imar haklarının çok yoğun yapılaşmış alanlarda kullanma zorluğu bulunmaktadır. Ayrıca, ilave nüfusun gereksinimi olan park, eğitim vb gibi kamusal alan gereksinimi de dikkate alındığında imar bonuslarının başka alanlara transferi yöntemi de eş zamanlı uygulanmalıdır.

İmar Hakkı Transferi yöntemin uygulanması için yapılaşma kapasitesi seviyesine paralel olarak, imar bonusunun bir bölümü yada tamamınının başka bölgede kullanılması yani transferi durumunda imar bonuslarının satışı söz konusu olmalıdır.
Bir başka deyişle, imar bonusu teşvikini kullanmak isteyen bölge ile sözkonusu teşviki satın almak isteyen uygun bölge arasında gönüllülük esasına dayalı bir uzlaşma yönetimi uygulanabilir.

Yöntemin doğru çalışması için imar haklarını gönderen bölge ve bunları satın alarak kullanacak uygun Alan Bölge'lerin planlaması yapılmalıdır.

İmar haklarını gönderen bölge, imar bonusu teşviklerinin kullanımında yoğunluk, açık alan ve yükseklik kapasitesinin üzerinde bir yeni kentsel doku yaratmak yerine hakların bir bölümü yada tamamının yapı kapasitesi yüksek yoğunluk bölgelerine gönderildiği alanlardır.

İmar Haklarını Alan Bölge ise imar bonusu teşviklerini toplama kapasitesi olan kentsel dönüşüm ve gelişim alanlarıdır. Yoğunluk bölgeleri olarak da adlandırılan bu bölgelerdeki imar hakları piyasa koşullarında özel sektör tarafından satın alınarak, imar bonusu teşvikini satanlara bir dönüşüm için kaynak transferi sağlanır.

Çalıştay düzenleyeceğinizi söylüyorsunuz. Nasıl bir yöntem izleyeceksiniz? Çalıştay programının aşamaları neler olacak?

FG: Çalıştay,

- Yerel Çerçeve (Ada Bazında Tasarım)
- Stratejik Çerçeve (Mekansal Gelişim Strateji Çerçevesi)
- Finansman Seçenekleri
- Yerel Örgütlenme Biçimleri
- Yapım Teknolojisi (Yenilikçi Teknolojiler)
- Yasal Boyut

konularında altı aşamalı olarak yapılacaktır. Şimdilik tasarım ve planlama aşamaları üzerinde çalışıyoruz.

Tasarımcıdan Neler Bekliyorsunuz?

FG: Tasarımcılardan ada birleşme seçeneklerine göre imar bonuslarını da dikkate alan;

- Yeni Kentsel Doku,
- Yeni Yapı Tipolojileri,
- Ucuz Konut/Minimal Tasarım,
- Değer Katan Tasarım,
- Farklı Konut Seçenekleri,
- Kamusal Alan (Açık Alan-Otopark vb. donatı alanları), ürünleri beklenmektedir.

Ada bazında tasarım çalışmaları bittikten sonra plancı ile tasarımcı mimarlar bir araya gelecek ve 2. aşama çalışmalar başlayacaktır. Bu aşamada plancılardan,

1. Mahalle ölçeğinde Stratejik Şemalar
2. Stratejik Akslar, Yoğunlaşma Odakları
3. İmar Haklarının Transfer Edileceği Odaklar
4. Donatı Alanlarının Dağılımı
5. Açık Alan Sistematiği
6. Kapasite Analizi vb benzer çalışmaları bekliyoruz.

Tasarım ve planlama aşamalarının ardından, finansman, örgütlenme, yapım ve yasal boyutu ele alan çalışmalar yapılacaktır. Ardından da tarafların katılacağı çalıştayda yaklaşım ve model kamuoyunun tartışmasına açılacaktır.

Çalıştay sonucunda kamuoyuna bir çağrınız olacak mı?

FG: Evet, olacak. Gönüllü plancı ve mimarlardan oluşan DESTEK grubu tarafından geliştirilen modelin; tasarım, örgütlenme, finansman, yapım ve yasal bileşenleri çalıştay ortamlarında tartışılacaktır. Taraflarca benimsenen uygulanabilir ve yaygınlaşabilir bir model ortaya çıktığı takdirde ise kamu tarafından; "gönüllülük" esasına dayalı bir "dönüşüm çağrısı" yapılması beklenmektedir.

Gönüllü olarak ada bazında birleşme kapasitesine bağlı olarak kamu tarafından verilecek imar bonusunun sağlayacağı finansman ile başta riskli binalar yıkılıp, yerinde yeni yapılar yapılacaktır. Böylelikle, "yer değiştirme" ve "değer paylaşımı" gibi gerilim yaratan sorunlar ortadan kalkacaktır.

Böylelikle dün, kendimize özgü Yap-Sat ya da Sat-Yap yöntemleri ile gelişen yapı ve yaşam kalitesi riskleri çok yüksek olan kent dokularını Yık-Yap yöntemi ile dönüştüreceğiz.

Bu kez mevcut parselasyon durumunu dikkate alan yeni(den) parselasyon ile ada bazında gönüllü birleşme, finansman desteği ve kamu alanı elde etme amaçlı imar bonusu teşviki ile gönüllü olarak yıktırılan ve yerinde yapılan bir yaklaşımı ele almalıyız.

Son olarak, bu çalışmaya yeterli destek bulacak mısınız? Kaynak nasıl sağlayacaksınız?

FG: Şu anda, pek çok genç tasarımcı ve plancı gönüllü olarak DESTEK çatısı altında bir araya geldi. Amacımız, yerele "kendi projeni kendin yarat", gönüllülere ise "kendi işini kendin yarat" mesajlarını vermek. Kentsel alanlarımızın % 70'i büyük risklerle karşı karşıya. Bunun çözümü için kamu, özel, sivil ve yerel işbirliği ortamları yaratılmalıdır. En büyük kaynak bence insandır.

Söyleşi Arşivi
Dönem içinde gerçekleştirilen söyleşilerin listesi aşağıdadır. Ayrıntılarına ulaşmak istediğiniz söyleşiyi listeden seçiniz.