Arkitera Mimarlık Merkezi ve İstanbul Büyükşehir Belediyesi Metropolitan Planlama ve Kentsel Tasarım Merkezi (İMP)’nin ortaklaşa düzenlediği İMP Toplantıları’nın bu haftaki konusu “Marmaray”. İstanbul’un kentsel gelişimini büyük ölçüde değiştirecek olan ve kamuoyuna açıklandığı günden beri Türkiye’nin gündeminden düşmeyen Marmaray Projesi, son yüzyılın en önemli projelerinden biri. İstanbul Boğazı'nı tüp tünelle geçerek, trafik sorununu büyük ölçüde çözmesi beklenen Marmaray Projesi'nin tartışılacağı toplantı öncesinde Marmaray Bölge Müdürü Yard.Doç.Dr. Haluk Özmenle görüştük ve sürdürülmekte olan çalışmalar hakkında bilgi aldık.

Zeynep Güney: Marmaray Projesi’nin amacını ve nasıl bir güzergahtan geçerek, hangi bölgeleri kapsayacağını açıklar mısınız? Bu güzergahın İstanbul’un kentsel gelişimine etkisi sizce nasıl olacak?
Haluk Özmen: Marmaray Projesi’nin amacı; Asya ile Avrupa kıtaları arasında kesintisiz bir demiryolu ulaşımının sağlanması ve İstanbul’da raylı ulaşımın ana akslarından biri olacak şekilde mevcut banliyö hatları ve araçlarının modernizasyonunun gerçekleştirilmesidir.

Proje Gebze-Halkalı arasındaki 76 km’lik güzergah üzerinde inşa edilecek olup, bunun 63km’si yüzeysel metro, 1.4 km’si batırma tüp tünel, 11.6 km’lik kısmı delme tüneller ve aç-kapa istasyonlardan oluşmaktadır.

Projenin tamamlanması ile İstanbul’un ulaşım sorunlarına uzun vadeli bir çözüm getirilmiş ve 76km’lik Gebze-Halkalı güzergahında modern bir ulaşım sistemi hayata geçirilmiş olacaktır.

ZG: Marmaray’ın İstanbul’daki ulaşım yüküne etkisi sizce ne olacak?
HÖ: Proje tamamlandığında saatte, bir yönde 75.000, iki yönde toplam 150.000 yolcu taşınacaktır. İlk aşamada günlük ortalama 1.000.000 yolcu taşınacak olan sistemde artan talebe bağlı olarak günlük 1.750.000 yolcu taşınabilecektir. Raylı sistemlerin bugün İstanbul ulaşımındaki payı %3.7’dir. Marmaray Projesi ile İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından sürdürülen ve bu projeye entegre edilmiş diğer projelerin tamamlanması ile bu oran %27’ye çıkacaktır. Böylece İstanbul’daki ulaşımda demiryollarının payı gelişmiş ülke metropoleriyle yakın seviyelere ulaşacaktır. Karayollarının yükü hafifletilerek, trafik sıkışıklığı azalacak buna bağlı olarak da trafik kazaları azalacaktır. Gürültü ve hava kirliliğini azaltacaktır. Tahmini seyahat süreleri;
• Gebze ve Halkalı arası 105 dakika
• Bostancı ve Bakırköy arası 37 dakika
• Söğütlüçeşme ve Yenikapı arası 12 dakika
• Üsküdar ve Sirkeci arası 4 dakika olacaktır.

ZG: Marmaray çalışmalarına ne zaman başlandı, şu anda hangi aşamada ve ne zaman bitmesi planlanıyor?
HÖ: Marmaray Projesi üç sözleşmeden oluşmaktadır:
- Sözleşme BC1; Demiryolu Boğaz Tüp Geçişi Tüneller İstasyonlar
- Sözleşme CR1; Gebze - Haydarpaşa, Sirkeci - Halkalı Banliyö Hatlarının İyileştirilmesi; İnşaat, Elektrik ve Mekanik Sistemler
- Sözleşme CR2; Yeni Demiryolu Araçlarının Temini

BC1 Sözleşmesi 16 Temmuz 2004 tarihi itibariyle tam olarak yürürlüğe girmiş olup, 27 Agustos 2004 tarihinde yer teslimi yapılarak inşaat süreci fiili olarak başlamıştır ve tamamlanma tarihi 27 Nisan 2009’dur.

CR1 Sözleşmesi işinin teklifleri 15 Şubat 2006 tarihinde alınmış olup en düşük teklifi veren Alstom-Marubeni-Doğuş (AMD) Grubu ile sözleşme görüşmeleri sürdürülmektedir. 2007 yılında başlanarak, 2010 yılında bitirilmesi planlanmaktadır.

CR2 Sözleşmesi ihale dökümanlarının hazırlıkları sürmekte olup, henüz ihale ilanına çıkılmamıştır.

ZG: Projelendirme aşamasında kimlerle çalıştınız?
HÖ: 1987 yılında ilk geniş kapsamlı fizibilite etüdü gerçekleştirilmiş ve raporlanmıştır. Bu çalışma sonucunda, bu tür bir bağlantının teknik olarak uygulanabilir ve maliyet açısından fizibıl olduğu belirlenmiş ve bugün projede gördüğümüz güzergah, bir dizi güzergah arasından en iyisi olarak seçilmiştir.

1987 yılında ana hatlarıyla belirlenmiş olan proje, izleyen yıllar içerisinde tartışılmış ve yaklaşık 1995 yılında, daha detaylı etüt ve çalışmaların gerçekleştirilmesine ve 1987 yılındaki yolcu talebi tahminleri dahil olmak üzere fizibilite etütlerin güncellenmesine karar verilmiştir. Bu çalışmalar, 1998 yılında tamamlanmış ve elde edilen sonuçlar, daha önceden elde edilmiş olan sonuçların doğruluğunu göstermiş ve projenin İstanbul'da çalışan ve yaşayan insanlara birçok avantaj sunacağını ve şehirdeki trafik sıkışıklığıyla ilgili olarak hızla artan sorunları azaltacağını ortaya çıkarmıştır.

Tüp Geçişi Fizibilite Etüdü ve Avan Projelerinin Hazırlanması : 1984-1987
Banliyö Hattının Uygulama Projelerinin Hazırlanması : 1995-1998

İstanbul Metro ve Boğaz Demiryolu Tüp Geçişi Projesi için,
• Marmara Bölgesel Ulaşım Etüdü
• İstanbul Kentiçi Ulaşım Etüdü
yapılarak;
• İstanbul Metrosu Fizibilite Etüdü ve Mühendislik Avan Projeleri
• Boğaz Demiryolu Tüp Geçişi Fizibilite Etüdü ve Mühendislik Avan Projeleri hazırlanmıştır.

Projenin gelişimi sırasında iki koldan yönlendirme komiteleri kurulmuştur:
1. Komite
• Genelkurmay Başkanlığı
• MSB
• Ulaştırma Bakanlığı
• Tarım,Orman ve Köyişleri Bakanlığı
• Kültür ve Turizm Bakanlığı
• DPT Müsteşarlığı

2. Komite
• İstanbul Valiliği
• Karayolları Gn. Md.
• TCDD Gn. Md
• İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığı
• Teknik Araştırma ve Uygulama Gn. Md.
• İSKİ gibi kuruluşların yanısıra Bilimsel Kuruluşlar ve Meslek Odaları

Bu komitelerin yönlendirmesiyle şehir planlaması, ulaşım planlaması, toplu taşım işletmeciliği, ulaşım ekonomisi, arkeoloji, mimarlık gibi konuların yanı sıra; çevre, trafik, inşaat, demiryolu, makina, elektrik, elektronik, jeoloji, hidrografi, deniz ekolojisi ve sismik gibi disiplinlerde 168 cilt rapor ve stratejik etüd hazırlanmıştır.

Ayrıca 2001 Aralık’ta Marmaray Projesi’nin İşveren Temsilcisi olarak Mühendislik hizmetleri için Müşavirlik sözleşmesi imzalanmıştır. Müşavir firma,
• Pacific Consultants International, Japon
• Yüksel Proje Uluslararası A.Ş. Türk
• Japan Railway Technical Services, Japon
• Oriental Consultants Co. Ltd. Japon
• Subcontractors;
         – Parsons Brinckerhoff International Inc. (USA) 
         – Terzibaşıoğlu Müşavir Mühendislik Ltd. (TUR)
         – Sial Yerbilimleri Etüd ve Müşavirlik Ltd. (TUR)
firmalarından oluşan Avrasya Ortak Girişimi'dir.

Müşavirlik Hizmetleri;
I. İnşaat Öncesi Dönemi
• Önceki çalışmaların detaylı
• incelemesi ve projelerin yapımı : Şubat-Nisan 2002
• İhale Dökümanlarının Hazırlanması : Mart-Temmuz 2002
• Ön Yeterlilik Dönemi
• İnşaat İhalesinin İlanı : Temmuz 2002
• İnşaat Sözleşmesinin İmzalanması
• İşe Başlama : Mart 2003

II. İnşaat Dönemi
• Proje Yapımı : Nisan 2003-Mart 2004
• İmalat Yerinin Hazırlanması
• Tünel Elemanı Üretimi
• Batırma ve Birleştirme
• Dolgu
• Hat İşleri ve Yürüme Yolları : Haziran 2006-Mart 2007

III. İnşaat Sonrası Dönemi
• Deneme İşletmesi : Nisan 2007-Mart 2008
kapsamaktadır.

ZG: Çalışmalar sırasında Yenikapı’da ve Üsküdar’da ortaya çıkan arkeolojik eserler nasıl değerlendirilecek? Bulunan eserlerin istasyon içinde mi, bir açık hava müzesi olarak mı yoksa Arkeoloji Müzesi’nde mi sergilenmesi düşünülüyor?
HÖ: Yenikapı ve Üsküdar’da arkeolojik kazılar sonucu ortaya çıkartılan eserlerin bir kısmının bu alanlarda sergilenmesine yönelik planlama yapılmıştır. Bunun yanında yine Yenikapı’da Kentsel Tasarım Projesi kapsamında bir müze kurulması ve diğer eserlerin burada sergilenmesi düşünülmektedir.

ZG: Marmaray projesi kapsamında Üsküdar’daki kentsel dönüşüm planı hangi bölgeleri içeriyor ve bu bölgelerde neler yapılması planlanıyor?
HÖ: Üsküdar’daki kentsel tasarım projeleri İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığı tarafından tamamlanmıştır. Bu kapsamda Marmaray Projesi’nin konumu gözden geçirilmiş olup, diğer raylı ulaşım sistemleri ile entegrasyonu için gerekli düzenlemeler yapılmıştır.

ZG: Başka hangi bölgelerde kentsel dönüşüm çalışmaları öngörülüyor ve bu çalışmalar nelerdir?
HÖ: Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulları’nın isteği üzerine İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığı’nca kentsel tasarım projeleri çalışmaları başlatılmıştır. Üsküdar’da tasarım çalışmaları tamamlanmıştır. Yenikapı’daki kentsel tasarım çalışmaları devam etmektedir. Sirkeci ve Yedikule kentsel tasarım projelerinin yapılması programlanmıştır. Marmaray Projesi ile çakışan kentsel tasarım projelerinde koordinasyon ve uyum çalışmaları yapılmaktadır.