İstanbul'dan Erbil'e havalanırken, uçağımızın gövdesinde "Freebird"(özgür kuş) yazıyordu. Özgür kuş; Türkiye'nin sınırında 35 yıldır süren savaşın izlerini silmeye çalışan komşu topraklara konacaktı. İstanbul'dan Kuzey Irak'ın en büyük iki şehri Erbil ve Süleymaniye'ye haftada üç uçak iniyor. Yazın bu uçuşlara Antalya da eklenecek. Ancak 2003'ten sonra kurulan Irak Kürdistan Bölgesi'ne ilk uçuş Frankfurt'tan gerçekleştirildi.
Kuzey Irak'ın havayolu şirketi Zagros'a bağlı, İstanbul uçuşlarını yapan Laaweer şirketinin yolcuları, Türkiye ile ticareti geliştiren "iki yakanın" işadamları.
Muhabir arkadaşım Namık Durukan ile uçtuğumuz uçakta, yanımıza Erbilli konfeksiyoncu A. Abdülaziz düşüyor. Abdülaziz, İstanbul'dan, Çin'den, Bağdat'tan giysi satın alıyor. İstanbul'un konfeksiyon pazarının kalbi olduğunu söyleyen Abdülaziz, "Osmanbey ve Laleli'den alışveriş yapıyorum. Burada Türk etiketi, marka olarak kabul ediliyor ve "asli" deniyor" diyor.
Abdülaziz mallarının Habur gümrük kapısında bekleme süresinin 15 güne çıkmasından şikâyet ediyor. Türkiye'ye vize sınırlamasından ve 670 dolar olan Erbil-İstanbul gidiş-dönüş uçak bileti faturasından...
Burada, siyaset ile ekonomi farklı kanallardan akan nehirler gibi. Soru işaretleri de yok değil. Türkiye topraklarında PKK terör örgütü ile mücadele ederken, Kuzey Irak'taki Kürt liderler, Amerikan tepsisinde sunulan özerkliklerini komşularına nasıl yansıtacak?
Erbil'de etkin olan Kürdistan Bölge Başkanı Mesud Barzani ile Süleymaniye'de etkin olan Irak Cumhurbaşkanı Celal Talabani'nin birleşerek kurdukları hükümet, Kuzey Irak'a güvenlik ve sermaye getiriyor.
Süleymaniye ve Erbil'in burnunun dibindeki, Kerkük ve Musul'da bombalar patlarken; burada kap-kaç yok, terör yok. Erbil'de 55 tane tekke ve zaviye varken, diğer bölgelerde radikal İslami gruplar avlanıyor, idam ediliyor.
Bu nedenle de Kore'den Çin'e, Avusturya'dan İtalya'ya Batılı, Doğulu birçok ülke Kuzey Irak'ın geleceğini inşa ediyor. Tuğla tuğla, ilmek ilmek...
Türk bayrağı kaldırılmış
Erbil International'a vardığımızda, etraftaki yıkık dökük şantiye görüntüsü silindi, İngilizcenin ortak dil olduğu lobide iş bağlantılarının yapıldığı arenaya katıldık. Bu oteli, silahlı saldırıda Mesud Barzani'nin önüne geçerek yaşamını yitiren yardımcısının oğlu Said Barzani açmış. Barzani soyadını da zaten babasının liderine gösterdiği sadakatten dolayı almış.
Otelin girişindeki Türk bayrağı, Türkiye'nin Kandil'de PKK operasyonu yapacağını açıklamasından sonra kaldırılıyor. İbrahim Tatlıses buraya geldiğinde otele Türk bayrağını astırmış, sonra yine kalkmış.
İki ülke arasındaki ilişkilerin "gerginliğe" açık konumu bir gün yumuşar mı? Kuzey Irak yönetiminin "şiddetli arzusu" bu.
Otele giren herkesin çantası ve üstü aranıyor. Bu duruma tepkiyi yumuşatmak için ise duvarda Barzani'nin aynı kapıdan girerken üstünün arandığını gösteren bir fotoğraf asılı.
Büyük projelere Karadenizliler imza atıyor
2003 yılından bu yana Türk müteahhitlerin yaptığı işlerin tutarı 2 milyar doları geçti. 3 yıl içinde yapılacak 15 milyar dolarlık projelerden aslan payını Türkler alacak. İş yapan müteahhitlerin arasında MHP kökenlilerin olması da dikkat çekiyor
Erbil merkez olmak üzere Süleymaniye ve Dohuk'a uzanan, Habur Gümrük Kapısı'nda biten bir yolun öyküsü değil bu; nüfusu 5 milyona dayanan Irak Kürdistan Bölgesi'ni (IKB) sıfırdan inşa eden Türk işadamlarının öyküsü.
Bitirdikleri ve imzaladıkları kontratlarla yaklaşık 2 milyar dolarlık iş üstlenen müteahhitler, Türkiye'den yapılan ithalatla birlikte 10 milyar dolarlık bir pazarı sürüklüyor.
IKB'de Barzani ve Talabani ile bağları olan bir iki şirketi saymazsak, Karadenizlilerin ve MHP'li eski bir siyasetçinin aldığı işlerin büyüklüğü göze çarpıyor.
Kürdistan Bölgesi'nin merkezi Erbil Havalimanı'na iner inmez, Türklerin yaptığı uluslararası havalimanı ve konutlar karşılıyor yolcuları...
MHP'nin eski Tatvan İl Başkanı Orhan Nurduhan'ın kurduğu Nursoy firması, Erbil ve Süleymaniye'yi uydu kentlerle, apartmanlarla tanıştırıyor.
Karadeniz'in ünlü Çebi ailesinden Saffet Çebi'nin Yönetim Kurulu Başkanı olduğu Mak-Yol ile Rizeli Mesut Yılmaz ve yine hemşerisi Başbakan Tayyip Erdoğan'ın yakın dostu olan Mehmet Cengiz'in şirketi Cengiz İnşaat'ın oluşturduğu Mak-Yol Cengiz Ortak Girişimi, Erbil Uluslararası Havalimanı ihalesini 250 milyon dolara aldı, maliyet ek işlerle 300 milyon doları buluyor.
Cengiz ve Mak-Yol'un Türkiye'deki Karadeniz Sahil Yolu projelerindeki ortakları Mapa da Erbil'de atık su arıtma tesisi kuruyor.
Barzani'nin 'Elegan' sarayı
Kürdistan Bölgesi'nin en çok iş alan müteahhit gruplarından bir diğeri de Elegan. Elegan'ın sahibi İstemi Turanlıgil, Köln Güzel Sanatlar Akademisi mezunu, "sanatçı-mimar" olarak anılıyor. Deniz tutkusunu yat sektörüne yatırımla birleştiren Turanlıgil, Kürdistan Bölgesi'nin en kilit binalarından birini yaptı. Irak Kürdistan Bölge Başkanı Mesud Barzani'nin ancak kuş uçumu görebileceğimiz, "sarayını" inşa etti. Erbil'in Sereraj bölgesindeki Barzani'nin "Konuk Evi", "Başkanlık Sarayı" Elegan'ın elinden çıktı. Barzani tüm yabancı konuklarını bu sarayda ağırlıyor, kimi zaman "medeni" giysileri, kimi zaman da "peşmerge" kıyafetiyle. Konuklara pet şişelerde su ve kahve ikram ediyor.
Bir gün Irak'ta su herkese bardakta ikram edilecek duruma gelirse, burada güvenlik, sağlık ve medeniyet engelleri kalkmış demektir!
Turanlıgil'in "sanatını" konuşturduğu diğer yapılar arasında yeni inşa edilen Erbil Uluslarararası Havalimanı'nın "VIP" ve "CIP" gibi özel karşılama salonları da yer alıyor.
165 bin dolardan başlıyor
Nursoy'un Erbil'de yap-sat usulü inşa ettiği konutların yatırımcıları arasında Iraklı Kürtlerin en çok dinlediği ses sanatçılarından Zekeriya da bulunuyor. İsveç'te yaşayan Zekeriya arada sırada Erbil'e uğradığı zaman binmek üzere kendisi için özel olarak imal edilen eski model Rolls-Royce benzeri otomobiller yaptırmış.
Havuzdan tenis kortuna, kapalı otoparktan çocuk parkına kadar her türlü sosyal tesisin de yapıldığı Nursoy Konutları'nı geziyorum. Biri 10 katlı 44 daireden, diğeri 14 katlı 56 daireden oluşan 7'şer blok.
Erbil'de evler eski ya da yeni ikişer katlı villa ya da müstakil evler. Sadece Erbil'de oturanlar değil, bölgede yerleşimleri olanlar için de bir "yatırım" cazibesi olarak algılanan konutlar yeni bir yaşam sunuyor.
Bağdat'tan, Ürdün'den işadamları da bu konutlardan ediniyor. 300 metrekarenin üzerindeki daireler 165 bin dolardan başlayan fiyatlarla satılıyor. Hem de 3-4 taksitle.
Nursoy, Süleymaniye'de de 12 blok inşa ediyor, 2'si tamamlandı.
Projenin Müdürü Atilla Koç, "Elektrik günde 3-4 saat veriliyor, diğer zamanlarda jeneratör devreye giriyor. O nedenle klima, mutfak ve aydınlatma için elektrik faturası ayda 300 dolardan başlıyor."
Kuzey Irak'ta yiyecekten, barınmaya yaşamanın faturası da artıyor.
Kültür Merkezi, Erbil'in gururu
Hangi kapıyı çalsak, 'Kültür Merkezi'ni gördünüz mü?' sorusuyla karşılaşıyoruz. Rusya'da Enka'nın parlamento binası gibi Yenigün'ün Erbil'deki Kültür Merkezi de buranın yüz akı. Fiyat şişirilmemiş; "14.6 milyon dolar"a mal olmuş.
Bina teknolojisinin tüm imkânlarını, estetik bir kaygı içinde sunuyor. 7 blok, 20 bin metrekare inşaat alanı. 1250 kişilik konser, 300 kişilik tiyatro, iki adet de 250 kişilik toplantı salonları bulunuyor. 3 tane "çok önemli kişilere" yani VIP'e özel toplantı salonu ve 8 tane süit çalışma ofisi merkezin hizmet alanını genişletiyor.
Kürdistan bölgesinde tüm resmi binalarda yönetici odaları, otel gibi yatak odalı, banyolu yapılıyor. Bizde bu türün örneği, Ankara'da yeni inşa edilen AKP Genel Merkezi'nde görülüyor.
Çakılan her çivinin arkasında 913 Türk firması var
- Erbil'de 260, Süleymaniye'de 225, Dohuk'ta 97, Zaho'da 45, Akre'de 7 tane müteahhitlik firması bulunuyor.
- Erbil'de 67, Süleymaniye'de 40, Dohuk'ta 30, Zaho'da 55, Akre'de 6 tane inşaat malzemesi satan firma var.
- Erbil'de 13, Süleymaniye'de 12, Dohuk'ta 11, Zaho'da 7, Akre'de 3 tane ahşap doğrama montaj şirketi kuruldu.
- Erbil'de 8, Süleymaniye'de 10, Zaho'da 12, Dohuk'ta 4, Akre'de 1 tane PVC ve plastik kaplama atölyesi açıldı.
Sıfırdan kent inşa ediyorlar
Mak-Yol / Cengiz İnşaat: Süleymaniye Uluslararası Havalimanı/ 300 milyon dolar
Mak-Yol: Kerkük-Altınköprü-Erbil Yolu (Dünya Bankası)/30 milyon dolar
Tepe: Süleymaniye Üniversitesi/ 260 milyon dolar
Nursoy: Erbil ve Süleymaniye'de konutlar, Dohuk'ta 5 yıldızlı otel/ 150 milyon dolar
IC İçtaş: Erbil Tıbbı Laboratuvarı ve Sağlık Merkezi/ 30 milyon dolar
Kadri İvegen (Mehdi Zana): Erbil-Dohuk Berderaj Yolu/ 20 milyon dolar
Günay İnşaat: Süleymaniye'de köprü, öğrenci yurdu, konutlar/ 70 milyon dolar
Günay İnşaat: Erbil içme suyu şebekesi/ 50 milyon dolar
Doskon: Barzani anıtmezarı, konut ve altyapı/ 50 milyon dolar
Çevikler: KDP Genel Merkezi/ 65 milyon dolar
Çevikler: Dohuk, Erbil ve Köy Sancak'ta öğrenci yurtları/ 40 milyon dolar
Çevikler: 2004 villa konut/150 milyon dolar
Çevikler-AGS: Süleymaniye Havalimanı/ 40 milyon dolar
Çevikler-AGS: Erbil Selahaddin Üniversitesi/ 13 milyon dolar
Tigris: Kültür ve İçişleri bakanlıkları, Kürdistan Üniversitesi (Özel Amerikan) bölümü/ 50 milyon dolar
Renas: Selahaddin-Erbil ve Ainkawa-Erbil Yolu, Selahattin içme suyu şebekesi/ 35 milyon dolar
Taş Yapı: Kanalizasyon, köprü/ 150 milyon dolar
Hazinedaroğlu: Erbil Soran ilçesi su tasfiye, isale hattı/70 milyon dolar
Çankırı: Erbil konut, Enfal anıtı/ 65 milyon dolar
Yenigün: Erbil Kültür Merkezi/ 15 milyon dolar
77 İnşaat: Köprü, beton güvenlik bariyerleri, alt ve üstgeçitler/ 500 milyon dolar
Zafer İnşaat: Süleymaniye'de inşaat/ 700 bin dolar, Kerkük Havalimanı modernizasyonu/ 60 milyon dolar
Yüksel: Musul Havalimanı/ 250 milyon dolar
Elegan: Erbil banka inşaatları, Serarej'de Devlet Sarayı, havalimanı içinde konut/ 80 milyon dolar
Asfa: İnşaat Kerkük, Tigrit, Bakuba/ 15 milyon dolar
Bejrman: Altyapı inşaatı/ 5 milyon dolar
Gürbağ: Dohuk, Zaho içme suyu şebekesi, Erbil et entegre tesisi, kapalı spor salonu/ 60 milyon dolar
Tek İmaj: Köy Sancak'ta 2 üniversite binası/ 40 milyon dolar