Bir süredir Türkiye’nin gündeminde yeni anayasa tartışmaları ve yeni anayasa taslağı var. Arkitera.com olarak yeni anayasa taslağının Türkiye Mühendis ve Mimar Odaları Birliği’ni ve mimarları nasıl etkileyeceğini araştırdık.

TMMOB’yi ve TMMOB’ye bağlı odaları etkileyen anayasadaki kamu kurumu niteliğinde meslek kuruşları yasası yeni anayasada da fazlaca değişikliğe uğramıyor fakat odaların görev tanımlamalarına dair bazı esneklikler getiriliyor.

1982 Anayasası’nda kamu kurumlarıyla ilgili yaplan tanım:

“Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları ve üst kuruluşları; belli bir mesleğe mensup olanların müşterek ihtiyaçlarını karşılamak, meslekî faaliyetlerini kolaylaştırmak, mesleğin genel menfaatlere uygun olarak gelişmesini sağlamak, meslek mensuplarının birbirleri ile ve halk ile olan ilişkilerinde dürüstlüğü ve güveni hâkim kılmak üzere meslek disiplini ve ahlâkını korumak maksadı ile kanunla kurulan ve organları kendi üyeleri tarafından kanunda gösterilen usullere göre yargı gözetimi altında, gizli oyla seçilen kamu tüzelkişilikleridir.”

Bu tanımın yeni anayasa taslağındaki hali ise:

“Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları ve üst kuruluşları, kanunla kurulan ve organları kendi üyeleri tarafından kanunda gösterilen usüllere göre yargı gözetimi altında, gizli oyla seçilen kamu tüzelkişilikleridir.”

Yeni anayasa taslağında, 1982 anayasasındaki tanımda yer alan uzunca bir ifade çıkarılıyor. Bu ifade aşağıdaki gibi:

“...belli bir mesleğe mensup olanların müşterek ihtiyaçlarını karşılamak, meslekî faaliyetlerini kolaylaştırmak, mesleğin genel menfaatlere uygun olarak gelişmesini sağlamak, meslek mensuplarının birbirleri ile ve halk ile olan ilişkilerinde dürüstlüğü ve güveni hâkim kılmak üzere meslek disiplini ve ahlâkını korumak maksadı ile...”

Çıkarılan bu ibare kamu kuruluşu niteliğindeki meslek kuruluşlarının, yani odaların görevlerini ve amaçlarını en ince ayrıntısına dek belirliyordu. Bu ifadenin yeni anayasa taslağında yer almaması ise odaların çerçevelerinin kalın çizgilerle çizilmesini engelleyerek meslek odalarına daha esnek ve rahat bir şekilde faaliyet sürdürme imkanı sağlayacak.

Bunun yanında 1982 Anayasası’nda belirlenen meslek odalarının kuruluş şekilleri ve organların seçimine dair belirlemeler değiştirilmeden aynen muhafaza ediliyor.

1982 Anayasası’nda yer aldığı halde yeni anayasa taslağında çıkarılan bir diğer ibare ise: “Bu meslek kuruluşları, kuruluş amaçları dışında faaliyette bulunamazlar” ibaresi. Bu ibarenin çıkarılmasıyla birlikte meslek odalarını kısıtlayan iki önemli ibare çıkarılmış oluyor ve meslek odaları hem görev tanımlarında hem de faaliyet alanında daha esnek ve daha özgür olabilme şansına sahip oluyor.

Anayasa taslağında ayrıca 1982 Anayasası’nda yer alan konut hakkı (Madde 57) yeni anayasada yer almıyor. Böylelikle devletin anayasa çerçevesinde insanların barınma ihtiyacını karşılama zorunluluğu da kaldırılmış oluyor çünkü bu maddeye göre:

“Devlet, şehirlerin özelliklerini ve çevre şartlarını gözeten bir planlama çerçevesinde, konut ihtiyacını karşılayacak tedbirleri alır, ayrıca toplu konut teşebbüslerini destekler.”

Ayrıca yine 1982 Anayasası’yla belirlenen bilim ve içeriği “Herkes, bilim ve sanatı serbestçe öğrenme ve öğretme, açıklama, yayma ve bu alanlarda her türlü araştırma hakkına sahiptir” şeklinde olan sanat hürriyeti (Madde 27) maddesi de yeni anayasa taslağında yer almıyor. Bu madde bilim özgürlüğüne indirgeniyor.

Yine 1982 Anayasası’nda yer alan toprak mülkiyetiyle ilgili olan (44. Madde) madde de yeni anayasa taslağında yer almayan maddeler arasında. Bu maddeye göre:

“Devlet, toprağın verimli olarak işletilmesini korumak ve geliştirmek, erozyonla kaybedilmesini önlemek ve topraksız olan veya yeter toprağı bulunmayan çiftçilikle uğraşan köylüye toprak sağlamak amacıyla gerekli tedbirleri alır. Kanun, bu amaçla, değişik tarım bölgeleri ve çeşitlerine göre toprağın genişliğini tespit edebilir. Topraksız olan veya yeter toprağı bulunmayan çiftçiye toprak sağlanması, üretimin düşürülmesi, ormanların küçülmesi ve diğer toprak ve yeraltı servetlerinin azalması sonucunu doğuramaz.”

Yeni anayasa taslağında yer almayan bir diğer madde ise planlama maddesi (166. Madde). Bu maddeye göre:

“Ekonomik, sosyal ve kültürel kalkınmayı, özellikle sanayiin ve tarımın yurt düzeyinde dengeli ve uyumlu biçimde hızla gelişmesini, ülke kaynaklarının döküm ve değerlendirilmesini yaparak verimli şekilde kullanılmasını planlamak, bu amaçla gerekli teşkilatı kurmak Devletin görevidir.”

Ayrıca yeni anayasa taslağında “Ormanların korunması ve geliştirilmesi” maddesinde (169. Madde) herhangi bir değişiklik yapılmayarak ormanların yandıktan sonra imara açılması önünde engel kaldırılmamasına rağmen bu konuda ek önlemler de alınmıyor. Bu maddeye göre:

“Yanan ormanların yerinde ve orman içinden nakledilen köyler halkına ait arazilerde derhâl yeni orman yetiştirilir. Bu yerlerde başka çeşit tarım ve hayvancılık yapılamaz. Bu yerler imara açılamaz.”

Yeni anayasa taslağının gecekonduları ilgilendiren bir bölümü de var. Anayasa hükümlerine göre TBMM'nin beşte üç çoğunlukla af ilanına karar verebileceği maddesi ne kadar yeni anayasa taslağında da korunuyor olsa da bu oransal zorunluluk sadece ceza mahkumiyeti içeren hususlar için geçerli. Bu nedenle de çeşitli görüşlere göre yeni anayasa taslağı gecekondu aflarına açık kapı bırakıyor.

Yeni anayasa taslağında bu maddeler çıkarıldığı takdirde devlet hem kentsel hem de ülke çapında planlamadan kendini muaf tutarak bu alanları plansızlığa itmiş olacak. Ayrıca afla ilgili kısımlarda yapılan değişikliklerle gecekondu afları çok daha kolay hale getirilerek kentler plansız hale gelecek. Bu ortamda devlet sanatçılardan ve kentsel alanın dışındaki bölgelerden de tamamen elini eteğini çekecek.