Kimi kentler ve insanlar; rant uğruna, nereyi nasıl yıkar da alışveriş merkezi veya gökdelenler yaparız, bir merdiven aralığına da dostlar alışverişte görsün, sözde bir tiyatro salonunu sıkıştırabiliriz diye hesaplarken; başka kentlerde başka insanlar sanatın ve kültürün önemini gerçekten kavramış olarak çok daha farklı işler yapıyor.
Vidy-Lausanne tam 43 yıl önce Max Bill 'in mimari yaratısı olarak girmiş İsviçrelilerin hayatına. Sadece onların mı? Tiyatronun gücüne inanan dünyanın dört bir tarafından insanların da... Yaratıcısıyla, yöneticisiyle, seyircisiyle böyle bir buluşmanın odak noktası Vidy Tiyatrosu. Her seferinde kıskanarak bakarım yüz otuz bin nüfuslu bu kentin bu kadar çok sanatsal etkinliği kucaklamasına ve de gerek Lozan'dan, gerekse çevre illerden, köylerden insanların her gece konser salonlarını, tiyatroları doldurmalarına. Koskoca Bejart Balesi 'nin de mekânı ya küçücük Lozan. Kimi kentler ve insanlar; rant uğruna nereyi nasıl yıkar da alışveriş merkezi veya gökdelenler yaparız, bir merdiven aralığına da, dostlar alışverişte görsün, sözde bir tiyatro salonunu sıkıştırabiliriz diye hesaplarken başka kentlerde başka insanlar; sanatın ve kültürün önemini gerçekten kavramış olarak çok daha farklı işler yapıyor. Sonuçlar da ona göre farklı oluyor tabii ki.
Sürayya Yaşama Dönüyor
Bu arada, çocukluğumun ve ilk gençlik yıllarımın en canlı anılarından biri, Suadiye'den tramvaya binerek Altıyol'da inmek ve bir hafta Opera'ya, bir hafta Süreyya Sinemaları'na gitmekti. Opera yok artık. Yanılmıyorsam pasaj benzeri bir şey oldu. Ne güzel ki Süreyya yeniden soluk alıp vermeye başlıyor önümüzdeki günlerde. Restorasyonu gerçekleştirenlerin aklına ve ellerine sağlık. Annem her zaman orada izlediği operetlerden söz ederdi, ben filmlerden söz ediyorum. Sonrası ne yazık ki büyük bir boşluk. Umarım bundan sonra yapılacak çalışmalar -kesinlikle daha gerilere gidilerek- belgelenir ve kitaplaştırılır. Bu, gerekli. Roland Barthes Temmuz 1975'te Michel Archimbaud ile yaptığı bir konuşmada sahnede izlenen güzelliklerin uçup gitmemesi için kitaplaşması gerektiğini söyler, "Çünkü kitap anıları, düşünceleri, bilgiyi ve kültürü içinde barındırır" der. Salt Süreyya Sineması değil, AKM için de, yaktığımız- yıktığımız-yıkacağımız (!) tüm tiyatro binaları için de böyle bir çalışma başlatmak ne kadar doğru olur. İÜ Tiyatro Eleştirmenliği ve Dramaturji Bölümü olarak 2010 için benzer bir projenin sunumu yönünde hazırlıklarımızı tamamladık. Hayata geçirebilirsek inanıyorum ki yararlı ve önemli bir belge kalacak gelecek kuşaklara.
"Piyano Parçası"
Yine Vidy-Laussane'a dönecek olursak; bir vakıf tarafından kurulmuş. Kantondan ve kentten aldığı ciddi parasal desteğin yanı sıra özel sponsorlar da tiyatrolarını ayakta tutuyorlar. Bu nedenle Peter Brook 'tan Luc Bondy 'ye, Robert Wilson 'dan Josef Nadj 'a, İrina Brook 'tan Heiner Goebbels 'e... pek çok sanatçı, üç ayrı salonu olan bu tiyatroda proje üretebiliyor. Özellikle 1990'dan bu yana, 17 senedir Vidy Laussane'ın direktörlüğünü yürüten Rene Gonzales döneminde tam bir cazibe merkezi haline gelmiş Vidy-Laussane. "Güven ve yarat", "Eğit ve yarat" tiyatronun sloganları.
"Piano Piece" ya da "Strifter'in Şeyleri" ( Stifter's Things ) Heiner Goebbels 'in yeni yaratısı. Beş piyano için bir kompozisyon. Sahnede piyanist de yok, oyuncu da. Her zaman olduğu gibi Goebbels'in yapıtı yine farklı, iddialı ve düşündürücü. Seyirciyi sesler ve imgelerle çevrelenmiş bir uzamın içine çekiyor sanatçı. Zamanın durduğu ya da çok hızlı aktığı bir uzam. Şeylerin farkına varış, bu sürecin seslerle vurgulanışı, doğa ile sözle, müzikle iç içe yaşanan 80 dakika. Heiner Goebbels yapıtını 19. yüzyılın romantik yazarlarından Adalbert Stifter 'in metinleri çevresine oturtmuş. Performans/enstalasyon olarak tanımlanabilecek bu çalışmada doğa ile olan alışverişin ötesinde görsel vuruculuk Avusturyalı etnograf Rudolf Pöch ve de Paolo Uccello çalışmalarıyla elde edilmiş. Claude Levi Strauss, William S. Burroughs, Malcolm X metinleri ise bu düşündürücü, gözalıcı çalışmanın ayrılmaz parçaları.
2008'de pek çok festivale konuk olacak gibi bu değerli, ufuk açıcı, sarsıcı çalışma.