Başkentteki Ağaçayak Cami yüzyıllara meydan okuyor. Su basmanına kadar taş, üzeri ahşap malzemeden yapılan caminin 1705 yılında yaptırıldığı tahmin ediliyor. Vakfiyesi ve son cemaat yeri de bulunmayan cami, dikdörtgen planlı ve kuzey cephesinin tuğla örgülü olmasıyla dikkati çekiyor.
Başkentin 18. yüzyılın tarihi dokusunu üzerinde barındıran tarihi camilerinden Ağaçayak Camii, yüzyıllardır ibadete açık bulunuyor. Yüzyıllara meydan okuyan caminin 1705 yılında yapıldığı tahmin ediliyor. Vakıflar Genel Müdürlüğü ve Altındağ Müftülüğünden edinilen bilgilere göre, bugünkü Ulucanlar Caddesi üzerinde bulunan camii, dikdörtgen planı ile dikkati çekiyor. Çatılı bir yapısı bulunan caminin duvarlarında su basman seviyesine kadar moloz taş, üstünde de ahşap kullanılmış. Yalnızca kuzey cephesi tuğla olan ve çatısı da alaturka kiremitle kaplı bulunan caminin, kitabe ve vakfiyesi ile son cemaat yeri de bulunmuyor. Dikdörtgen planlı ve kuzey cephesi tuğla örgülü olan camii, üstü sivri sağır kemerli sade bir kapı ve iki yanındaki kapıdan yüksekçe duran dikdörtgen birer pencere ile dışa açılıyor. Pencerelerinin üstü sağır kemerli olan caminin aynı zamanda üstü sivri, sağır kemerli dört sahte penceresi daha bulunmakta. Caminin kuzeybatı köşesindeki çatı üstünden yükselen kısa minarenin şerefe üstü de kısa. Doğu cephesinde ise altta dört, üstte beş dikdörtgen şeklinde penceresi bulunan caminin güney cephesi kapalı, batı cephesinde ise beş adet üst pencere yer alıyor. Çatısı geniş saçaklı caminin içinde pencere seviyesinde; güneyde ve batıda iki, doğuda bir niş yer alıyor.
Nakışlı Kalem İşleri ile Süslü
Caminin kenar pervazları ve kareleri bitkisel nakışlı kalem işleri ile süslenmiş. Tavanı çıtalarla karelere bölünmüş caminin, ahşap mahfeli kuzey batı köşesinde olup, öne doğru köşk şeklinde bir de çıkıntısı bulunuyor. Tavanın ortasındaki altıgen göbeğin ortası da geometrik geçmelerle süslü olan caminin pencere pervazlarında da bitkisel motifli kalem işleri görülüyor. Ahşap minberin yan aynalıklarında altıgen, üçgen, beşgen ve yıldız biçimli parçaların geçmeli olarak yerleştirildiği camide, aynalıkların çevresini dolaşan pervazlar ve aynalığın üzeri "kıvrık dal, rumi" ve "hatayi" motifleri ile süslenirken, nakışların üzeri cilalı bir zamk ile kaplanarak desenlerin bozulmadan saklanması sağlanmış. Caminin yedi kenarlı mihrap nişinin içi, geometrik geçmeli motiflerle süslenmiş. Nişin çevresini dolaşan üç sıra silmeden kenarda kelime-i tevhid, ortada geçmeli bir yuvarlak silme ve içte yine kelime-i tevhid yer alıyor. Önceleri toprak damlı ve minaresiz olarak yapılan caminin en son projesi 2005 yılında çizdirilmiş. 2006 yılında onarımı yapılan caminin onarımı için 321 bin 139 YTL harcanmış.