Devlet destekli konutun pahalı ve kalıcı olmamasının yanı sıra, sakinler için de potansiyel zararları olabilir. Geniş bir mimar ve tasarımcı grubu, doğal afetler veya diğer acil sebeplerden dolayı evsiz kalan felâketzedeler için insani yerleşim tasarımları üzerine çalışıyor. Bu galeri, geri dönüştürülmüş ahşap paletlerden yapılan evlerden, şişirilebilir beton çadırlara kadar umut vadeden hızlı barınak yapımı projelerinin bazılarını gösteriyor.
Solda: Dünyada çokça bulunan konteynırlar, Geleceğin Kulübelerinin temel şeklini oluşturuyor; müstakil, modüler bir “sığınma evi“ ünitesi. Yapımının az malzeme gerektirmesi, toptan üretilebilmesi ve stoklanabilir olması bu konteynır-kulübelerin oldukça kullanışlı olmalarına imkân veriyor.
Genellikle bir enkazla çevrili olan felâket alanları, barınaklara inşa zemini hazırlanması için yorucu ve yoğun bir çalışma gerektirir. Bu kulübeler ihtiyaç olduğunda, herhangi bir arazi üzerine 24 saat içerisinde -iç içe geçmiş destek ayakları sayesinde- teçhizatlı olarak kurulabilir. Temel kazma ihtiyacı olmadığından, toprak erozyonu ya da olası başka bir zarar ihtimali de yoktur. Geçici konutların kaldırılıp, kalıcı konutlar için yer açılması gerektiğinde kolayca paketlenip ihtiyaç olan başka bir bölgeye nakledilebilir.
Çerçevenin Dışında
I-Beam Design’ın izniyle
Acil barınak tasarımında karşılaşılan en önemli engellerden birisi, çadır gibi geçici barınaklar hazırlamakla, kalıcı konutların tekrar inşasına çalışmak arasındaki doğru dengeyi bulmaktır.
Kar amacı olmayan ve daha insanî tasarımlar için çalışan “Architecture for Humanity” şirketinin kurucusu Kate Stohr “Afet sonrası süreç, stratejik plânlanmadığı sürece bu tasarım fikirleri bir işe yaramaz, “ diyor. Genellikle en çok ihtiyaç duyulan şey; su, yemek, tıbbî malzeme ve bilgi gibi temel gereksinimlerin dağıtımının yapıldığı bir merkez istasyondur. Asıl önemli olan, geniş bir topluluğun ihtiyaçlarını karşılayabilecek, taşınabilir, sürdürülebilir ve bakımı zahmetsiz bir yapı yapmaktadır.
Konteynırın içinde kendi kendini idare edebilen ve çalışmasını sürdürebilen taşınabilir bir makine koyuldu. Makinenin bir ünitesi, temel ihtiyaçların eksikliğinde ortaya çıkan salgın hastalıkların önlenmesi için gerekli olan temiz su ve güç istasyonunu içeriyor. Bu arıtma merkezi 150 kadar insana su ve sağlıklı koruma sağlayabilecek bir istasyon olarak tasarlandı. Yapı dünyanın herhangi bir yerine nakledilebilip, bir saat içinde kurulabiliyor.
Şekli: Yağmur suyu toplayan V şeklinde bir çatı, elektrik üretimi için 16 güneş paneli, tabanda suyun depolanması ve geri dönüşümünü sağlayan bir ters-ozmos filtre sistemi. Birim kullanımdayken ufak bir sebze bahçesinin ihtiyacı olan gerekli gübreyi de üretebiliyor.
Geri Dönüşebilir Malzeme Geri Dönüşebilir Bina
Etkin olması gereken barınakların acilen ve ucuzca yapılabilmeleri için, en az malzeme ile inşa edilebilir olmalılar. Modüler tasarım iki işlevi de yerine getirir: Hem ihtiyaç olan konumda, homojen olmayan bir barınak bölgesinde kullanılmak üzere modifiye edilebilir çok kullanışlı bir ev yapımı sağlar, hem de felâket kurbanlarına yeniden kişisel alanlar tesis ederek güven ve saygınlık oluşmasını sağlar.
Fakat etkin ve verimli barınak tasarımı için en önemli unsur basitlik ve sadeliktir. Kate Stohr’un belirttiği gibi “önemli olan basit, işe yarar inşa teknikleridir—yüksek teknoloji ürünü tasarımlar değil”.
Solda: “Palet Ev” çadırlara alternatif olarak tasarlanan ahşap paletlerden oluşuyor. Afet bölgelerine gıda ve tıbbî yardım malzemelerinin taşınmasında oldukça sık kullanılan bu paletler, nakliye görevleri sonrasında barınak yapımında da yeniden kullanılabilirler. Ana paletler hızlıca birkaç şekilde bir araya getirilebilir, saman, sıva, kil gibi yerel malzemelerle, kolayca farklı iklimlere adapte edilebilirler.
Orijinal tasarımı Kosova’ya dönen mülteciler için “I-Beam Design” tarafından yapıldı ve bir uyarlaması da 2004 yılında Sri Lanka da tsunami kurbanları için önerildi.
Toplu Taşıma için Yatay Paketleme
Vestal Design’ın izniyle
Kate Stohr “Nakliye ücretleri caydırıcı olabilecek kadar yüksek, kimi zaman da tasarımın inşasından iki kata kadar daha pahalıya mal olabiliyor” diyor. “Ölçeklendirilebilir tasarımlar yerel malzemelerle yapılabilir ya da ana barınak olarak kullanılabilir. Sağlık, iletişim, temel maddelerin stoklanması gibi temel servisler için merkez olarak kullanılabilir“.
Bir yandan toplumun rehabilitasyonu da gereklidir. Evlerin yerel malzemeler kullanılarak yapılması, ekonomik gelişimin canlandırılması için de yararlı bir uygulamadır.
SHRIMP, 4 kişinin barınmasına imkân sağlayabilecek, kutu seklinde bir barınak olarak tasarlanmıştır. Etkin ve hızlı nakliye için kendi içinde dörde katlanır. Böylece SHRIMP’nin taşınması sırasında önemli ölçüde alan kazanımı sağlar ve dört birim tek bir konteynırda taşınabilir.
SHRIMP malzeme depolayabildiği gibi; sıhhî veya iletişim amaçlı merkez olarak da kullanılabilir. Acil durum merkezlerinin önemli sorunlarından birisi erişim problemidir. Afet bölgesinde bir liman ya da malzemeleri indirecek insan gücü yoksa yardım malzemeleri işe yaramaz. SHRIMP bu sorunu şişebilir dubalar ile çözmektedir, böylece standart konteynır vinçleri vasıtasıyla SHRIMP su kenarındaki herkese ulaştırılabilir.
Çantanın İçinde İnşa Etmek – Sadece Su Ekleyin
Felâket sonrası yardım politikaları, kimi zaman krizlerin çözülmesi yıllarca sürse de, sürekli bir göçü önlemek için kısa ömürlü binaların yapılmasını gerektiriyor. Sonuç olarak, afet sonrası yapılan ilk müdahale sırasında oluşturulan geçici yerleşim alanlarının, afetten çok uzun zaman sonra dahi hala kullanılıyor olmaları, yetersiz ve standardın altında kalan yaşam koşullarının oluşmasına neden oluyor.
Ödüllü “Beton Çerçeveli Barınak” projesi herhangi bir montaj veya birleştirme işlemine gerek duyulmaksızın, suyla şişirilerek kuruluyor.
Hazırlanması kolay bir düzenek. İşlem çadır büyüklüğünde çimento içeren bir tekstilin suyla doldurulduktan sonra açılmasından ibaret. Yapı belirli miktarda gaz içeren kimyasal bir paket yardımıyla şişiriliyor. Bir günden az bir sürede yapı genişlemiş ve katılaşmış halde kullanıma hazır hale geliyor. Sadece “beton örtünün” kesilerek kapı ve havalandırma açılması gerekiyor. Barınak sterilize edilerek acil tıbbî müdahaleler için de kullanılabiliyor.
Yapının üstü kar veya toprakla kaplanarak yapının iç sıcaklığı da arttırılabilir.
Çadırı Yeniden Keşfetmek
Design 21 izniyle
Patrick Warrham’in hafif acil durum sığınağı, nakledilmesi kolay ve inşası hızlı ufak bir bina şeklinde. Proje Design21 kuruluşunun ödülsüz ShelterMe yarışmasında, birinciliğe sahip. Kate Stohr’un belirttiği gibi, afet sonrası çadırların kullanımı kanıtlanmış bir çözümdür.
Wharram’in tasarımı, polyester bir bezin üzerine alüminyum çerçeveler monte edilerek toplu üretime imkan sağlıyor ve parçaların kaybolması ihtimalini ortadan kaldırıyor, nakliye sırasında ise pratik olarak tek parça halinde taşınabiliyor.
Origami Ev - Basit ama Etkili
Kısa dönemlik kullanım için yapılan barınaklar bazen plânlandığından daha uzun sure kullanımında kalabiliyor. İşte bu yüzden Daniell Ferrara ve kızı Mia Ferrara “Küresel Barınak Köyü” projesini geliştirdiler. Bu mukavva paket-daireler şık ve güzel olmalarına rağmen üretimleri ucuzdur. Üniteler, kolayca inşa edilecekleri bölgeye ulaştırılıp ve yapılabilmeleri için basittir. Çeşitli iklimlerde yıllarca kullanabilirler.
Katlanmış mukavvanın her bir levhası su sızdırmalarına ve olası bir yangına karşı lamine edilir. Levhalar yatırılmış olarak nakledilir ve yapı 1 saatten az surede kullanım için hazır hale getirilir. Tipik bir birimin maksimum yüksekliği 2,3 metre ve tek bir ünitenin maliyeti 550 Dolar civarındadır.
Bu barınaklar Mitch Kasırgası’ndan sonra Grenada’da, Pakistan’da (2005 depreminden sonra ) ve Katrina Kasırgası’ndan sonra Mississippi’de kullanıldı. 1000’den fazla barınak ise halen Ortadoğu ve Asya’da ki sorunlu mahallerde kullanılıyor.
Az Çoktur
Hexayurt mukavva konutların inşası için birkaç saat ve birkaç makara bant yetiyor. Ucuz ve hızlı konut inşaatı için kaplanmış ve önceden kesilmiş mukavvalar kullanılıyor.
Büyük, küçük ve orta boy olan Hexayurt, konteynırlara sığabilecek şekilde katlanabiliyor. Birim başına 200 ile 500 Dolar arasında değişen bir fiyata sahip. Isıtma, tuvalet, güneş enerjisi ve su arıtması için 100 Dolar ek bir maliyet gerektiriyor.
Down Home
Kaliforniyalı mimar Gregg Fleishman’ın DH1 Afet konutlarının inşası için tek bir çiviye bile ihtiyaç yok. Bunun yerine -3 boyutlu bir yapboz gibi- kopça ve diğer parçalarla bir araya getiriliyor. Sağlamlık ve esneklik için soketli kontrplâklar kullanılıyor. Paneller önceden kesilmiş olarak geliyor, kullanıcıların tek yapması gereken parçaları bir araya getirmek.
Birimin diğer bir avantajı ise kolay taşınabilir olması –küçük parçalar, afet sonrasında bulunması oldukça zor olan vinçler ya da forkliftlere gerek duymaksızın rahatlıkla taşınabiliyor.
Birimler sudan korunmak üzere yerden 75cm kadar yükseltiliyor. Değişik iklimlere uyum sağlayabilmesi için ek parçalara ihtiyaç duyuyor.
Fotoğraf: Gregg Fleishmann’ın izniyle
Q-Shelter
Önceden monte edilmiş Q-Shelters’in inşası 20 dakika sürüyor ve hafif koliler halinde kolayca ihtiyaç sahiplerine ulaştırılabiliyor.
Paketlenmiş strüktür el ile taşınabilecek kadar hafif ve altı kişilik bir aile için konuttan, sağlık merkezine kadar değişik kullanımlara imkân veriyor. Resimli bir kılavuz sayesinde yapımı oldukça kolay.
Fotoğraf: World Shelters’ın izni ile
İhtiyaç anında Buckminster
Kompakt, katlanmış polietilen yağmura, rüzgara ve rüzgara karşı oldukça dayanıklı. Bir birimin ortalama bedeli 1.450 dolar kadar tutuyor. Pencere, havalandırma, ısıtıcı, tuvalet, su arıtma birimi, gibi birimler bu maliyete dâhil.
Yeni Kuşak Kubbeler
InterShelter’ın izniyle
InterShelter güvenli, dayanıklı ve bir ailenin barınabileceği kadar geniş. Kalıcı konutlar yapıldıkça bu geçici konutlar da daha ileride kullanılmak üzere kaldırılıp depolanabiliyor.
Kompozit Fiberglas malzemeden yapılan kubbeler pek çok iklimde kullanılabiliyor. Dört ya da beş kişilik bir birim iki kişi tarafından tornavida ile dört saatten kısa bir sürede kurulabiliyor. İstenilen bölgeye kolaylıkla el ile taşınabiliyor.