1994'ten sonra yoğun bir göç dalgasına maruz kalan Adana'da işsizlik en büyük sorunlardan biri. Tarım ağırlıklı ekonomiye sahip Adana'da halkın da yatırımcının da umudu yeni enerji projeleriyle canlandı.
Fransa'nın önde gelen gazetelerinden Le Figaro'da yayınlanan bir yazıda Bakü-Bitlis-Ceyhan boru (BTC) hattının taşıdığı petrolün boşaltıldığı Ceyhan terminali "Akdeniz'deki siyah altın çeşmesi" olarak nitelendiriliyordu. Yumurtalık-Ceyhan bölgesini dünya kamuoyuna taşıyan Bakü-Ceyhan Boru Hattı'nın devreye girmesi sadece Adana'nın bu bölgesini değil Türkiye'nin de hedeflerini büyüttü ve "enerjide köprü olma" hayali gerçeğe yaklaştı.
İskenderun Körfezi'ndeki bölge artık dünyanın yeni Rotterdam'ı olma yolunda hızla ilerliyor. Dünya enerji piyasasını belirleyen merkezlerden biri olan Hollanda'nın bu kentine öykünen yeni Rotterdam'da yani Yumurtalık-Ceyhan hattında neler oluyor? Geçen hafta IFC'den aldığı krediyle 100 milyon dolarlık depo yatırımına soyunan Delta Petrol'ün sahibi Mehmet Habbab'la görüşürken bölge konusunda da biraz sohbet etmiştik. Habbab'ın "heyecanla" sözettiği gelişmeleri bir de bölgedeki yatırımcılardan, işadamlarından dinlemek istedim. Bölgede arsa fiyatlarının aldığı boyut artık bilinen bir gerçek. Bundan birkaç yıl önce 2 bin YTL bile etmeyen arazilerin geçen yıl metrekare fiyatı 30 bin YTL, bu yıl ise 100 bin YTL'yi aşmış durumda. Arsa spekülasyonları sürüyor.
20'ye yakın yatırımcı var
Bölgede yatırım yapılabilecek iki bölge var. 2007'nin eylül ayında ilan edilen Ceyhan İhtisas Endüstri Bölgesi, 13 milyon 471 bin 964,34 metre karelik alanı kaplıyor.
Dünyanın en büyük serbest bölgelerinden biri olarak adlandırılan Toros Adana Yumurtalık Organize Sanayi Bölgesi (TAYSEB) ise 4.5 milyon metrekarelik bir alana sahip. İhtisas bölgesinde yatırım yapmak isteyenler Enerji Piyasası Denetleme Kurulu'ndan izin bekliyor.
Organize Sanayi Bölgesi'nde ise yatırımcı sayısı hızla artıyor. BTC'nin devreye girmesiyle canlanan bölgede Başer Kimya'nın Suudi bir ortakla petro kimya tesisi ve termik santral kurma projesi var. İzopar'ın ise İtalyan bir ortakla yatırım için çalışmaları sürüyor. Siemens'in Alman Streang ile termik santral kurma projesi, Tepe Grubu'nun da Alman Knauf firması ile alçı pano üretme tesisi de yeni projeler arasında. Toros Gübre, Sanko da bölgenin yatırımcıları arasında yer alıyor. TAYSEB yetkilileri 20'ye yakın firmanın yatırıma hazır olduğunu belirtiyor. Ceyhan'da petrol rafinerisi kurmak için lisans başvurusunda bulunan firmalar ise Çalık, Turcas-Socar ve Petrol Ofisi. Cevahir'in de başvuru yaptığı belirtiliyor. Bu arada tersane yatırımları da başlamış durumda. Akdeniz Gemi İnşaa 80 bin metrekare üzerine bölgenin ikinci büyük tersanesini yapıyor. Her yıl 6 gemi inşaa edilecek. Bu projeler en çok bölge halkını heyecanlandırıyor kuşkusuz. 1994'ten sonra yoğun bir göç dalgasına maruz kalan Adana'da işsizlik en büyük sorunlardan biri. Tarım ağırlıklı ekonomiye sahip Adana'da halkın umutları bu projelerle canlandı.
Çevre kirliliğine dikkat
Projeler önemli ama bölgenin önünde de ciddi bir tehlike var. Plansız, programsız büyüme... Bu eleştiri ve korku bölgede giderek etkinlik kazanıyor. Daha önce 1.5 milyon dönüm olacağı öne sürülen enerji bölgesinin şimdi ne kadar alanı kapsayacağı belli değil. İhtisas bölgesinin 130 milyon metrekareye çıkartılması planlanıyor ama onun da zamanı belirsiz. Bölgede yatırım planlayan, yapan ya da bu konuda uzman olanların önerileri ise hemen hemen ortak. Bölgenin tüm arazilerinin gözden geçirilmesi gerektiği, ormanlar, parklar, konut alanları, alışveriş merkezleri gibi sosyal alanlardan yatırım çeşitliliğine kadar her detayın bir plana göre oluşturulması gerektiği vurgulanıyor. Limanlardan tüm yatırımcıların yararlanması gerektiği dikkat çekilen bir nokta. Arazi sahiplerinin kaybına neden olmadan düzenlenecek bu planlama ile hem arsa spekülasyonunun önleneceği belirtiliyor hem de çağdaş bir yatırım kentimin yaratılacağı kaydediliyor. Aksi takdirde yeni bir İzmit ya da Aliağa yaratılacağına dikkat çeken uzmanlara göre fazla vakit de kalmamış durumda. Bir yandan çevre sorunları diğer yandan çarpık kentleşme açısından ortaya çıkan kaygılar gerçekten ciddi. Çevre konusunda önemli adımlar atılsa da çevre kirliliği kaçınılmaz görülüyor.
'İhtisas bölgesinde yönetimi istiyoruz'
Ceyhan Ticaret Odası Başkanı Ali Duru, Enerji Bakanı Hilmi Güler'le dün bölgeyi konuştu. Sıkıntıları anlattı. Bakanla görüşmesinden önce konuştuğum Duru, enerjideki bu gelişmelerin bölgede heyecanla beklendiğini söylüyor. Ceyhan'ın büyük bir işsizlik problemi yaşadığını anlatan Duru, 15 bine yakın nüfusa sahip bölgede sadece Ceyhan'da 3 bin işsiz olduğunu anlatıyor. "Yüzyılın projesi" olarak tanımladığı projenin yatırımları da canlandırdığını ve Adana dışından bugüne kadar odalarına Başerlere ait 2, İzopoli, Hay Gemicilik, Paker, Likit Kimya, Solken, Takel, Basic ve Cihan denizcilik şirketlerinin kayıt yaptırdığını anlatan Duru da plansız yapılaşma tehlikesine dikkat çekiyor. "Bölge 4 belediye sınırında. Her belediye kendi kendine kararlar almaya başladı" diyen Duru, "Genel bir planlama şart" diyor. Ancak Duru'nun isteği "tüm görevin Ceyhan'a verilmesi. Bu arada İhtisas Bölgesi'nin devreye girmesi için de çıkan yasada bir sıkıntının olduğuna işaret eden Duru, "Resmi Gazete'de yayınlanan yasada Adana Sanayi Odası görevlendirildi. Oysa burayı biz biliriz. İşletme Müdürlüğü görevinin bize verilmesi gerekir" diyor.
'Planlama yapılırsa yatırımlar hızlanır'
Azeri devlet petrol şirketi Socar, BTC projesinin yüzde 25 ortağı. Türkiye'de Turcas ile ortak bir şirket kuran Socar, rafineri yatırımı için EPDK'ya başvuran şirketlerden biri. Önlisans alan ortaklık şu anda çevre raporlarını hazırlama aşamasında.
Yapılacak toplam yatırım miktarının ise 8 milyar doları geçmesi bekleniyor. Turcas Yönetim Kurulu Üyesi Batu Aksoy, Türkiye'nin enerjide sadece köprü değil katma değeri yüksek ürünler üreten bir ülke olması gerektiğini söylüyor. İhalede yargı sürecini bekledikleri Petkim ile Ceyhan Rafineri'sinin yatırımının amacınında bu olduğunu anlatıyor. Ceyhan'ın hem Akdeniz hem de Ortadoğu için çok önemli bir konumda olduğunu söyleyen Aksoy, "Türkiye'nin belirlenen strateji doğru" diyor. Ancak Aksoy da bölgede hala genel bir planlamanın yapılmadığını dile getiriyor. "Devletin hazırladığı bizimle paylaşılmış bir planlama yok. Bu bölgedeki araziler Enerji Bakanlığı'nın yanı sıra Çevre ve Tarım Bakanlığı'nı da ilgilendiriyor. Şu anda ciddi bir koordinasyon sıkıntısı yaşanıyor. Kendi çabamızla yön bulmaya çalışıyoruz. Planlama bir an önce yapılırsa yatırımlar da hızlanır. Bu da Türkiye'nin kazancı olur" diyor.