UNESCO Türkiye Mili Komisyonu (UTMK) - Kültürel Miras İhtisas Komitesi, Türkiye’nin, UNESCO Dünya Miras Alanları Listesi’nde yer alan tarihi, kültürel ve doğal alanlarının güncel durumlarının saptanması amacıyla, 2006 yılından bu yana yürüttüğü çalışmasını tamamladı. Bu çalışmadan elde edilen sonuçlar İstanbul’da üç gün sürecek bir çalıştayda ele alınacak...
Komite tarafından, 18 - 20 Nisan 2008 tarihleri arasında “Türkiye’deki Dünya Miras Alanları’nın (DMA) Güncel Durumları’nın Saptanmasına” yönelik bir toplantı düzenleniyor.
Çalıştay’a bakanlık yetkilileri, yerel yöneticiler, akademisyenler, resmi kurumlar ve sivil toplum örgütlerinin temsilcileri katılacak.
Çalıştay, 18 Nisan 2008 tarihinde İstanbul’da, Pera Müzesi Oditoryumu’nda yapılacak açılış ve “Türkiye’deki Dünya Miras Alanları’nın Güncel Durumları” hakkında hazırlanan raporların sunumuyla başlayacak. 2. gün, Larespark Oteli’nde sürecek olan Çalıştay, bakanlık yetkilileri, yerel yöneticiler, akademisyenler, resmi kurum ve sivil toplum örgütlerinin katılacağı ve raporların tartışılarak çözüm yolları üretilmesi beklenen yuvarlak masa toplantılarıyla devam edecek. Çalıştay’ın son günü olan 20 Nisan 2008 tarihinde ise varılan sonuçlar ve çözüm önerileri kamuoyu ile paylaşılacak.
Çalıştay’ın Amacı
UTMK, Kültürel Miras İhtisas Komitesi, DMA’ların korunması ve yönetim etkinliğinin artırılmasını sağlayacak kimi kararların alınması için, güncel durumunun saptanması gerekliliğinden yola çıkarak, Ekim 2006–Nisan 2008 arasında, Türkiye’deki 9 DMA’da güncel durumun belirlenmesi çalışmasını gerçekleştirdi.
Bu çalışmanın bir diğer amacı ise DMA’ların korunmasında temel bir ilke olarak kabul edilen katılımcılığın taraflarının kimler olduğunun belirlenmesi, toplumsal farkındalığın ölçülmesi, karar vericilerin DMA’lara yaklaşım biçiminin ortaya konulmasıydı. Bütün bunların sonucunda her DMA için genel bir politika ve stratejinin oluşturulması, bu alanların daha etkin korunması ve DMA’lardan beklenen kimi sosyal ve ekonomik yararların gerçekleştirilmesine de olanak sağlanması hedeflendi.
Türkiye’nin UNESCO Dünya Miras Alanları Listesi'ndeki varlıkları ve listeye alınış tarihleri:
- İstanbul’un Tarihi Alanları (1985)
- Divriği Ulu Camii ve Şifahanesi (1985)
- Göreme Ulusal Parkı ve Kapadokya Kayalık Alanları (1985)
- Hattuşa: Hitit Başkenti (1986)
- Nemrut Dağı (1987)
- Xanthos – Letoon (1988)
- Hierapolis – Pamukkale (1988)
- Safranbolu Kenti (1994)
- Troia Arkeolojik Yerleşmesi (1998)
UNESCO Dünya Miras Alanları Listesi’ne İlişkin Genel Bilgiler
UNESCO (Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu) Dünya Miras Merkezi (DMM), gelecek nesillere tarihi geçmişi aktarmak amacıyla kurulmuştur. Dünya Miras Alanları (DMA) Listesi de, bu merkez tarafından hazırlanmaktadır. 1972’de yayınlanan 38 maddelik Doğal ve Kültürel Mirası Koruma Sözleşmesi’ni imzalayan ülkelerdeki tarihi, kültürel ve doğal varlıklar, söz konusu ülkenin DMM’ince öngörülen kriterlere uygunluğunu gözeterek yaptıkları başvuruların kabul edilmesiyle DMA Listesi’ne alınabilmektedir. Sözleşmeyi imzalayan ülke, bu varlıkları korumayı da garanti etmiş sayılmaktadır.
Bir kültürel/doğal varlığın Dünya Miras Listesi’nde yer alması için, şu kriterlerden en az birine uyması gerekir:
- Yaratıcı insan dehasının ürününü temsil etmesi,
- Tarihin belli bir zamanını veya kültürel mekanını, mimari veya teknolojinin gelişimini, anıtsal sanatları, şehir veya peyzaj mimarisinin insani değerler arasındaki etkileşimini göstermesi,
- Kültürel geleneğin, yaşayan veya kayıp bir uygarlığın eşi olmayan veya istisnai tanıklığını içermesi,
- İnsan tarihinin anlamını taşıyan veya temsil eden bir yapı, mimari veya teknolojik topluluğun seçkin örneği olması,
- İnsan yerleşimine, toprak veya deniz kullanımına ilişkin bir örnek sunması, özellikle bu örneğin geri dönüşümü olmayan değişimlerin etkisiyle dayanıklılığını yitirmemesi,
- İstisnai düzeyde evrensel bir anlam taşıyan olaylar veya yaşayan gelenekler, fikirler, inançlar veya sanatsal ve edebi eserlerle doğrudan veya maddeten bağlantılı olması,
- Evrensel anlamda devam eden ekolojik veya biyolojik gelişimin, veya ekosistem, kaynak su, karaya ait gelişim, hayvan ve bitkisel topluluğun örneği olması...
Bugün DMA Listesi’nde 141 ülkeden 851 varlık bulunmaktadır. Bunların 660’ı kültürel, 166’sı doğal, 25’i ise (karışık) kültürel ve doğal varlıklardır. Türkiye ise bu listede 7 kültürel, 2 de doğal ve kültürel varlıkla yer almaktadır.
Kültürel Miras İhtisas Komitesi’nin Çalışma Yöntemi
Hemen bütün ülkelerde olduğu gibi ülkemizde de DMA’lar çeşitli yönetim ve güncel arazi kullanımlarından kaynaklanan sorunlarla karşı karşıyadır. Bu sorunlar, alandan alana değişiklik göstermektedir. Ancak genel olarak bu alanların idaresinde yönetim planlarının olmayışı, kurumlar ve taraflar arası koordinasyon eksikliği, yerel çıkar talepleri, finansman yetersizliği, kontrol dışı uygulama ve yatırımlar, toplumsal bilinç eksikliği, tanıtım gibi çeşitli sorunlarla yüz yüze gelinmektedir.
UNESCO Türkiye Mili Komisyonu (UTMK), Kültürel Miras İhtisas Komitesi, DMA’ların korunması ve yönetim etkinliğinin artırılmasını sağlayacak kimi kararların alınması için, güncel durumunun saptanması gerekliliğinden yola çıkarak, Ekim 2006 - Nisan 2008 arasında, Türkiye’deki 9 DMA’da güncel durumun belirlenmesi çalışmasını gerçekleştirmiştir.
Bu çalışmanın bir diğer amacı da, DMA’ların korunmasında temel bir ilke olarak kabul edilen katılımcılığın taraflarının kimler olduğunun belirlenmesi, toplumsal farkındalığın ölçülmesi, karar vericilerin DMA’lara yaklaşım biçiminin ortaya konulması olmuştur. Bütün bunların sonucunda her DMA için genel bir politika ve stratejinin oluşturulması, bu alanların daha etkin korunması ve DMA’lardan beklenen kimi sosyal ve ekonomik yararların gerçekleştirilmesine de olanak sağlanması hedeflenmiştir.
DMA’ların güncel durumunu tespit etmek amacıyla yürütülen bu çalışma dört aşamada gerçekleştirilmiştir:
Alan çalışması öncesinde konu ile ilgili kaynaklar taranmış, alanın 1/25.000 ölçekli topografik haritaları ile uydu görüntüleri elde edilmiştir.
DMA’lar, alanında uzman akademisyenler ve kurum temsilcilerince ziyaret edilmiş, karar vericiler olarak yerel yöneticiler ve ilgili bakanlık yetkilileri, yararlanıcılar olarak yöre halkı ve turist grupları, kolaylaştırıcılar olarak da kazı sorumluları ile yüz yüze görüşmeler yapılmıştır.
Alan çalışması dönüşünde toplanan tüm veriler değerlendirilmiş ve sonuçlar raporlaştırılmıştır.
UTMK, Kültürel Miras İhtisas Komitesi tarafından tartışılan ve değerlendirilen raporların sonuçlarının sorumlular, yetkililer ve kamuoyu ile paylaşılması kararı alınarak, sorunların ön plana çıkarıldığı bir format oluşturulmuş ve tüm tarafların katılması hedeflenen bir Çalıştay düzenlenmiştir.
Toplantıda ele alınacak raporu hazırlayan UTMK - Kültürel Miras İhtisas Komitesi üyeleri:
- Prof.Dr. Gül İrepoğlu (Yürütücü ve Başkan)
- Prof.Dr. Zeynep Ahunbay
- Yrd.Doç.Dr. Ahmet Vefa Çobanoğlu
- Prof.Dr. Cevat Erder
- Mehmet Gürkan
- Oğuz Tanındı
Rapor içeriği ile ilgili alan çalışmalarını yürüten ekip:
- Doç.Dr. Mehmet Somuncu (Başkan)
- Doç.Dr. Turgut Yiğit
- Yrd.Doç.Dr. Rüstem Aslan (Troia)
- Doç.Dr. Neriman Şahin Güçhan (Nemrut Dağı)
- Arş.Gör.Ufuk Çörtük (Xanthos-Letoon)
- Ahmet Yoldaş (Pamukkale)
- N. Cansen Kılıççöte (Divriği Ulu Camii ve Şifahanesi)
- Dr. Esra Bölükbaşı Ertürk (Safranbolu)
- Mehmet Gürkan (İstanbul’un Tarihi Alanları)