“Binaların ve diğer konstrüksiyonların güvenli kabul edilebilmesi için sahip olması gereken minimum özellikleri içeren bir kurallar dizisi” olarak tanımlanan bina yapım kuralları, dünyadaki niteliği açısından değerlendirildiğinde Türkiye için pek tanıdık bir kavram değil. Kamu sağlığını koruma ve güvenli, kaliteli yaşam koşulları sağlama amaçlarıyla oluşturulan bu düzenlemeler, yetki sahibi otoriteler tarafından yerleşim bölgeleri için kanunlaştırılıyor. Bu kanunlar, genel olarak “her binaya uygulanmak üzere” değil, konutlar, farklı fonksiyonlara sahip binalar, yaya ve araç yolları, park alanları, yol işaretleri ve kentte kullanılan televizyon antenleri gibi detaylı alt başlıklar için ayrı ayrı belirleniyor.

Ülkemizde sürekli uyulmadığından bahsedilen birtakım kurallar var elbette, ancak henüz bu düzenlemeler zorunlu, ciltler halinde basılı kaynaklar olmaktan çok uzak. Dünyada ise birçok ülkede “building regulations” veya “building codes” adı altındaki inşaat kuralları, mimarları -özellikle de kendi ülkeleri dışında projeleri olan mimarlık ofislerini- oldukça zorluyor. Raflarda yer aldıklarında bazen birkaç santimetre, bazen de 1 metreden fazla uzunluğa ulaşan bu zorunlu kaynakları The Architects’ Journal, farklı bir yaklaşımla inceliyor. Derginin İngiliz mimarların çalıştığı dokuz ülke hakkında yaptığı bir araştırma, tasarımcıların yurt dışında çalışırken karşılaşabilecekleri tuhaflıkları ortaya koyuyor. Ülkelerin bina yapım düzenlemelerinin bir karşılaştırması niteliğindeki araştırmaya bu ülkelere ait basılı kuralların kalınlıklarını da ölçerek ironik bir yaklaşım getiren Hattie Hartman, en kalın ciltlerin tahmin edildiği gibi İngiltere’ye ait olmadığını açığa çıkarıyor.

İngiltere’nin bina yapım kurallarının karmaşık olduğu kanısı yaygınlığını hala korusa da, böyle bir genelleme yapmadan önce dünya ülkelerinin uygulamalarını incelemek gerekiyor. Çek Cumhuriyeti ve Rusya Federasyonu’na miras kalan komünist yapılaşma anlayışından Güney Kıbrıs’ın deprem odaklı güvenlik kurallarından oluşan yaptırımlarına kadar birçok farklı yaklaşımın görüldüğü düzenlemeler, İngiliz mimarların bu ülkelerde gerçekleştirdiği projelerin sayısı arttıkça İngiltere üzerindeki etkisi de artıyor.

İskoç Bina Yapım Standartları Dairesi (Scottish Building Standards Agency) tarafından hazırlanan ve 19 cm. kalınlığındaki İskoç Yapım Kuralları’nın İngiltere ile büyük benzerlikler taşıdığı hemen farkediliyor. Ancak Bennetts Associates Architects’in Edinburgh bürosundan Gary Clark, bu benzerliklerin detayları gözden kaçırmaya sebep olabileceğine ve başta dikkate alınmayan bazı küçük farklılıkların inşaat sürecinde bir sorunlar dizisi yaratabileceğine dikkat çekiyor. İskoç yapım kurallarının İngiltere’den bir farkı da daha açık bir dille yazılmış ve güncellemelerinin çok daha kolay indirilebiliyor olması. Clark’a göre, İngiliz mimarların İskoçya’da çalışırken en sık karşılaştığı sorun ise Enerji Performans Sertifikaları’ndan kaynaklanıyor. Bu karmaşanın nedeni, İngiltere’de yüzde hesabını temel alan enerji performansı kurallarının İskoçya’da kg CO₂/ m²/yıl olarak hesaplanıyor olması.

İngiltere ve Galler’de kullanılan karmaşıklığıyla ünlü inşaat nizamı kaynakları, 23 cm kalınlığında. Diğer ülkelerde karşılaştırıldığında bu aslında oldukça makul görünüyor. Ancak yine de yerel yönetimler tarafından hazırlanan yapım kuralları birçok ülkeye göre çok daha karmaşık. Scott Brownrigg mimarlık bürosu müdürü ve RIBA Bina Standartları Teknik Komitesi Başkanı Peter Caplehorn da bunu doğruluyor: “Sadece L bölümü bile farklı kaynaklara gönderme yapan 40 evrak içeriyor.” Dünya genelinde mimarlar ve mühendisler tarafından uygulanması gereken bina yapım kuralları, İngiltere’de farklı nitelikler taşıyor. Bina kontrolörleri, hem kamuyu hem de özel sektörü düzenlemelere uygunluk açısından denetliyor ve bu geniş çerçeveye çevrebilimcilerden gayrimenkul sektürüne, yüklenicilerden inşaat malzemesi üreticilerine, sigorta şirketlerinden site yöneticilerine ve hatta kiracılara kadar birçok aktör dahil.

İrlanda’da yapım kurallarını yine yerel yönetimler ve çevre departmanı hazırlıyor. Metropolitan Workshop’tan Neil Deely’e göre, İrlanda ve İngiltere bina yapım kuralları arasındaki tek fark, kapakları. Ancak kaynakların toplam kalınlığının 6 cm olması, bir faklılığa işaret ediyor. Dublin merkezli Howley Hayes Architects’ten James Howley: “İrlanda’da tek farkın kuralların hiçbir zaman gerçek anlamda uygulanmıyor olması. Bu da, bütün sorumluluğun mimar ve yüklenici üzerinde olması demek.” Şeklinde görüş belirtiyor.

Berlin’deki mimarlık bürosu Barkow Leibinger’den Frank Barkow, yıllarca ABD’de abartılı bürokratik kurallarla çalıştıktan sonra Alman bina yapım standartlarının feodal nitelikte olduğunu düşünmeye başlamış: “Almanya’da binaların yangın güvenliği hakkında karar alma süreci, yerel itfaiye ekibiyle yapılacak görüşmeleri de içeriyor.” Barkow, bu cümleyle örneklendirdiği Alman hassasiyetini “teknolojik çözümleri kavramsal olanlara tercih etmek” olarak tanımlıyor. Bu teknolojik çözümlerin bölgeden bölgeye büyük farklılıklar göstermesi ise onu her zaman şaşırtmış. Le Corbusier’nin, tasarladığı Berlin Unité binasından vazgeçme sebebinin de bu olduğunu hatırlatıyor Barkow. Berlin’in yerel yapım kurallarının bina kesidini geri dönüşü olmayan biçimde değiştirmesi, Corbusier’nin tasarımını sunmayı reddetmesiyle sonuçlanmıştı. Düzenli olarak güncellenen ve klasörlenebilen yapraklar halindeki basılı Alman standartları, tahmin edilebileceği gibi biraz kapsamlı. Kaynaklar yanyana konulduğunda tam 1 m uzunluğa ulaşıyor.



Amerika Birleşik Devletleri’nde ise eyalet sisteminin getirdiği bazı farklılıklar söz konusu. Bazı eyaletler kendi bina yapım düzenlemelerini oluşturmayı tercih etmiş, fakat şu anda sadece New York ve Chicago bu yerel düzenlemeleri uyguluyor. Bunun nedeni ise her belediyenin kendine özel bina yapım kurallarını oluşturmasının bütçeye yük getirmesi. Ortak kullanılan “model kodlar” birçok bölgede geçerli. Söz konusu ulusal ABD bina yapım kodları, International Code Council ve her eyaletin kendi birimleri tarafından hazırlanarak “The International Building Code” adıyla ilk kez 1997 yılında basılmış. Tüm Amerika Birleşik Devletleri’nde geçerli olan bu kaynak, her eyaletin kendine ait lokal kodlarıyla birlikte başvurduğu bir kaynak niteliğinde. Richmond’da halen inşaatı süren ve 2009 yılında bitmesi planlanan Virginia Museum of Fine Arts projesi, Londra merkezli mimarlık bürosu Rick Mather Architects’e ait. Tasarımcı Peter Culley, Amerikan inşaat nizamının –tıpkı Amerikan inşaat endüstrisi gibi- satışa hazır mülkiyet üzerine yoğunlaştığını belirtiyor: “Bu kategorinin dışında kalan işler kolayca karmaşıklaşabiliyor, bunun sonucu olarak da yaratıcı çözümler devreye giriyor.” Eyaletlerin farklı kaynaklarının her biri yaklaşık 5 cm kalınlığında.

Konut, Planlama ve Çevre Bakanlığı (VROM) tarafından hazırlanan Hollanda bina yapım standartları, söz konusu dokuz ülke arasında 1,1 m ile raflarda en fazla yeri kaplıyor. Hollanda’da düzenlemelerin çok geniş kapsamlı olduğunu ve İngiltere’ye göre daha fazla detay içerdiğini Amsterdam’da ve Londra’da ofisleri bulunan S333 Architecture + Urbanism’den Abigail Batchellor söylüyor ve kuralların sadece bina yapımını değil, kamusal alan ve park düzenlemelerini de kapsadığını ekliyor. Ülkenin konumu nedeniyle Hollandalıların günışığı kullanımına oldukça önem verdiğini, bu konuda sıkı denetimler yapıldığını ve inşaatların sürebilmesi için günışığı kontrolü üzerine kapsamlı raporlar alınması gerektiğini belirtiyor. Batchellor, İngiliz kaynaklarını açıklayıcı şema ve şekiller içerdiği için daha kullanışlı buluyor: “Hollanda düzenlemeleri anlaşılması zor hukuki metinlerle dolu.”

Çek Cumhuriyeti’nde ise, bina yapım kurallarının İngiltere’dekinden çok daha sıkı olduğunu düşünen tasarımcı, Londra’nın yanı sıra Prag’da da bir ofisleri bulunan Jestico + Whiles Architects’ten David Perera. Perera, bu katılığı, “komunist dönemin bir kalıntısı” olarak nitelendiriyor. Çek Cumhuriyeti’nde bir bina yaparken en az 25 farklı yaptırımla başetmek gerektiğini anlatıyor: “Yangın, hijyen, düşük ve yüksek voltajlı elektrik sistemleri ve ulaşım bunlardan bazıları. Bu kurallar bazen o kadar karmaşıklaşabiliyor ki, sadece izin alma süreci ile ilgilenen bir meslek dalı bile var.”

Komünist etkilerin hissedildiği bir diğer kaynaklar dizisi de tahmin edilebileceği gibi Rusya Federasyonu’na ait. Moskova’daki City Palace Kulesi’nin tasarımcısı RMJM’den Scott Cahill, düzenlemelerin yetki alanlarına, ve hatta şu anda International Building Centre’ın çok katlı binalar için yapım kuralları düzenlediği Moskova’da bile bölgeden bölgeye farklılık gösterdiğini anlatıyor. Rusların kendi kafalarının dahi hazırladıkları düzenlemeler yüzünden karıştığını anlatan Cahill, en karmaşık kuralların yangın güvenliği başlığı altında toplandığını ekliyor. İngiltere’de 280 mm olan rıht yüksekliğinin Rusya’da 300 mm olması, projelerde birçok zorluk çıkarmış. RMJM Mimarlık Bürosu, Rusya’daki projelerinde, özellikle de tuvalet ve banyo gibi ıslak hacimlerde Rus inşaat nizamının yetersizliğini sebep göstererek İngiliz standartları kullanmaya başlamış.

Kıbrıs Rum Kesimi’nde ise bina yapım düzenlemeleri, “İç Mekan Bakanlığı” tarafından yapılıyor. Güney Kıbrıs’ta 2012’de bitmesi planlanan Lefkoşa Kültür Merkezi’nin tasarımcısı Hopkins Architects’ten Akis Stephanides, binanın farklı bölümlerinin gerektirdiği kurallara ve onaylara ulaşabilmek için birçok farklı bakanlığa başvurmak gerektiğini söylüyor. Son yıllarda hazırlanan düzenlemelerden biri olan deprem güvenliği kurallarının, yangın güvenliği ve özürlü kullanımına yönelik eklemelerle güncellenme sürecinde bulunduğunu belirten Stephanides, alanda son zamanlardaki en önemli yeniliğin inşaat malzemelerinin sahip olması gereken minimum U değerlerini içeren bir belgeler dizisinin ülkede ilk kez yayınlanması olduğunu ekliyor.