Türkiye’nin ilk köy enstitülerinden biri olan ve Dursun Akçam, Ümit Kaftancıoğlu gibi aydınların yetişmesinde öncü rol oynayan, Kars’ın Susuz (Cilavuz) ilçesindeki Cilavuz Köy Enstitüsü’ne ait binalar kaderine terk edildi. Enstitüye bağlı birçok binanın bugün çatısı ve duvarları dökülmüş durumda. Yeni Kuşak Köy Enstitülüleri Derneği (YKKED) Kars Şubesi, Atatürkçü Düşünce Derneği (ADD) Kars Şubesi, Kars ve Ardahan halkı da enstitüye ait binaların, Kafkas Üniversitesi’ne devredilerek yeniden kullanılması için girişim başlattı.
Kars ve Ardahan’daki yurttaşların “Aydınlanma Okulu” olarak tanımladıkları Cilavuz Köy Enstitüsü, 1940’ta açılmıştı. Enstitüden, Akçam ve Kaftancıoğlu başta olmak üzere, pek çok sanatçı, eğitimci, yazar ve bilim adamı yetişti. Enstitüden 1951’e dek 989 öğrenci mezun oldu. Türkiye’de açılan ilk 14 köy enstitüsünden biri olma özelliği de gösteren enstitü, Türkiye’nin sınır bölgesinde açılan eğitim yuvası olması nedeniyle de önem taşıyordu.
Bugün bölgede enstitüye ait 10 bina bulunuyor. Ancak, bu binaların birçoğu kullanılacak durumda değil. Bakımsızlık nedeniyle “hayalet yapıları” andıran binaların birçoğunun, duvarları dökülmüş ve çatısı yıkılmış durumda. Bazı binaların ise penceleri bile yok.
YKKED Kars Şubesi ve ADD Kars Şubesi, bölgedeki yurttaşların da desteğiyle, entitüye ait binaların restore edilerek Kafkas Üniversitesi’ne devredilmesi ve böylece binaların yeniden eğitim amaçlı kullanılması için bir girişim başlattılar. Eğer girişim kabul görürse, enstitüye ait binalar yeniden eğitime açılacak.
ADD Kars Şubesi Başkanı Özfer Koçak, Susuz (Cilavuz) insanının, geçmişine sahip çıktığını ve “aydınlanma dönemi”ndeki yıllarını hiç unutmadığını belirterek “Yıllarını gelecek güzel günlerin özlemi içinde geçiriyor ve yaşatıyor; her zaman bu umudunu canlı tutuyor her şeye inat Cilavuz halkı. Şimdi geçmişten devraldıkları, Atatürk devrimleri yolunda yürüme geleneğini bir bütün olarak haykırıyorlar Kafkas Üniversitesi’ne. Cilavuz Köy Enstitüsü yerleşkesi üzerinde, misyonuna yakışan bir fakültenin açılmasını istiyorlar” dedi.
Köy enstitülerinin Türk eğitim sisteminde bir dönüm noktası olduğunu belirten Koçak, Türk eğitim sisteminin, köy enstitülerinin açıldığı dönemde, doğudaki yurttaşları da unutmadığını kaydetti. Koçak, enstitünün geride binalarını ve Cumhuriyete, Atatürk devrimlerine sadık ve aydın bir yerleşim yeri olan Susuz’u bıraktığının altını çizdi.