Yerlisi, öğrencisi, ziyaretçisi, esnafı ile gündüzleri 2 milyonu aşan nüfusu, Levent, Etiler, Bebek, Ortaköy gibi gözde mahalleleri ve özellikle Levent mahallesindeki yeni ofis ve alışveriş merkezi oluşumları ile hızlı bir yapısal ve fonksiyonel değişim süreci içerisine giren İstanbul'un güzide semtlerinden Beşiktaş'ın ilçe merkezinde de son dönemlerde kimi belediye kimi özel sektör tarafından yürütülen farklı projeler öne çıkıyor.

Bir yandan Akaretler Sıraevler'in restore edilerek ofis, otel, mağazalar karması sunan bir merkez haline gelmesi, Four Seasons Sultanahmet'in ardından Four Seasons Bosphorus'un da boğaza nazır yerini alması, eski TEKEL binasının birden yok oluşu, Barbaros İskele'sinin hemen yanıbaşındaki küçük çay bahçelerinin yıkılması, Beşiktaş Belediyesi'nin Beşiktaş İlçesi Kentsel Dönüşüm ve Yenileme Stratejik Eylem Planı çalışmaları altında Beşiktaş Meydanı'nı düzenlemesi gibi Beşiktaş ilçesi özelinde bir dizi faaliyetin basına yansıdığı ilçede son dikkat çeken çalışma ise Tarihi Beşiktaş Balık Pazarı'nın yenilenmesi projesi.

Tarihi Fulton Balık Pazarı, Manhattan
Fotoğraf: NYC Architecture

Neyse ki New York'ta 1822 yılında kurulan ve aşağı Manhattan'da Brooklyn Köprüsü yakınındaki eski yerinden 2005 yılında Bronx'a taşınan dünyanın en büyük balık pazarlarından olan tarihi Fulton Balık Pazarı gibi acıklı bir yer değişimi sürecinin söz konusu edilmeyerek mevcut lokasyon üzerinde çözümlemelere gidildiği yeni Beşiktaş Balık Pazarı projesi, Beşiktaş Belediyesi ve GAD Mimarlık ortaklığı ile hazırlanarak Aralık 2008'de tekrar kullanıma açıldı. Üçgen parsel vurgusunun, deniz kabuğunu andıran tek örtü altında kolonsuz şekillendirildiği yapı, çelik konstrüksiyonun üzerinin betopan ile kaplanması sonucu oluşan ikonik bir tasarım özelliği gösteriyor.

2009'da tamamlanacak Beşiktaş Tolerance Center Projesi
Fotoğraf: GAD

Beşiktaş için 2009 yılında tamamlanması öngörülen, bir müze yapısı olacağı belirtilen ama hakkında daha fazla bilgi sahibi olmadığımız Tolerance Center adı altında bir projesi daha bulunan GAD Mimarlık, kendi sitesinde geliştirdikleri Beşiktaş Balık Pazarı projesine ilişkin şunları not düşüyor: "Tasarımın amacı mahalledeki ikonlaşmış varlığını korumak aynı zamanda davetkarlığını olumlamaktı. GAD, bütün arsayı örten, yanlarında büyük boşluklar olan üçgen şeklinde bir beton kabuk tasarladı. Bu beton kabuk, projenin programını optimize eden kolonsuz bir iç mekan sağlıyor. Proje bir yandan güncel olan pragmatik bir çözüm işlerken diğer yandan Balık Pazarı'nın tarihini koruyor."

Bir aydır faaliyet gösteren yenilenmiş Balık Pazarı'na mimarlık ve şehir planlama disiplinine dahil olanlardan, oradan gelip geçen veya alışveriş eden halktan, çevre esnaftan ve balıkçılardan pazarın tasarımı hakkında çok sayıda eleştiri geliyor.

Fotoğraflar: Arkitera Mimarlık Merkezi

Balık Pazarı'nın yeni formunu oluşturan mimari tasarım hakkında, yine bu formun işlevsel bütünlüğü sağlama ile çevresi, halk ve mekanla kurduğu ilişkiler anlamında gelen değerlendirmelerin bir kısmı şöyle: Bir grup, kabuğun tasarımını incelik ve hafiflikten uzak ve her ne kadar çelik kullanılmış olsa da ağır beton görünümüyle brüt beton kullanılmış hissi uyandırdığına yönelik eleştirilerini dile getiriyor. Bir grup az mimariyle oluşturulan tanımlı mekanda sahipleyici ve toplayıcı bir görünüm sergilendiğini düşünürken bir diğer grup ise çevresindeki balık lokantaları ve diğer esnaf ile ilişkilerinin iyi kurgulanmamış olmasını eleştiriyor. Başka bir grup tartışmaya aydınlatmalar ekseninde katılıyor ve balık tezgahları üzerindeki sarkık turuncu kablolar ve uçlarındaki Edison ampulleri klasik norm modern mimari birlikteliği olarak değerlendiriyor. Bir diğer kesim ise göz yorucu, az estetik, formun bütünselliğine aykırı buluyor. Bir kesim tavandaki dairesel yırtık sayısının arttırılmasının bu şekliyle anlamsız olduğunu vurgularken bir grup pazarın etrafını çevreleyen pulların balık pulu görüntüsünü verip vermediğine takılıp kalıyor. Ama asıl pazarın içindeki balıkçı esnafın durumu, pazarın yıkımı, inşaatı, tasarımı öncesi ve sonrasındaki süreçte neler yaşadığı biraz ihmal ediliyor.

Arkitera Mimarlık Merkezi olarak bu olumlu olumsuz değerlendirmeler ile farklı görüşlere sahne olan tartışma ortamında en gerçek ve yerinde değerlendirmeyi balık pazarının esas sahipleri olan balıkçıların yapacağını düşünerek onlarla konuştuk. Yeni proje ile çarşı, pazar kültürünün devamlılığını sağlanmış olsa da, 7 ay gibi uzun bir süre projenin tamamlanması için bekleyen ve bu süre zarfında tek geçim kaynakları olan balıkçılığı sürdüremediklerinden mağdur olan balık pazarının senelerdir değişmeyen esnafını, her ne kadar belediyenin önemli bir çalışma yapma gayretinde olduğunun farkında olduklarını sözlerine eklemeye özen gösterseler de, yenilenen iş yerlerinde aynı derecede memnun bulmadık.

1. Ergin Demiröz (45 yaşında, 38 senedir balıkçlık yapıyor)
Balık pazarı 16 Mayıs'tan itibaren 7 ay tamamen kapatıldı. Biz son bir aydır çalışıyoruz. Sağolsun yine bu kadarını da yaptılar, ya yapmasalardı ne olacaktı? Bu 7 aylık süreç işlerimizi çok kötü etkiledi, burada insanların çoğunun başka geliri yok ki. Bu yaştan sonra başka bir iş de yapamayız, kim bizi işe alacak? Bu yer bana dedemden ve babamdan kalma. Aslında burada sadece bir altyapı düzenlemesi yapılsaydı belki daha iyi olurdu. Hala dolaplarımız yok mesela. Bu gördüğünüz dolaplarda bir şey yok ki (standların arkasındaki dolapları gösteriyor). Tamamlanacak zaten herhalde ama bunlar buzluk olmalıydı. Bize, en basitinden söyleyeyim 1,5 metre eninde, 2 metre yüsekliğinde, 1 metre de zeminden aşağıya doğru inen, yine görsel güzelliği bozmayacak, çirkin de gözükmeyecek ama buraları tertemiz yapacak dolaplar yapılabilirdi, böyle pislik olmazdı yani. Başka türlü bunları (balıkların getirildiği içlerinde buz olan kolileri gösteriyor) nereye koyacaksın ki? Bu nedenle günlük çalışıyoruz, stok yapamıyoruz. Günlük 1 sandık istavrit, 1 sandık çinekop, 1 sandık tekir almak zorundasın, fazlasını koyacak yerin yok. Tekirin dün kasası 50 YTL , bugün 30 YTL ise, alıp stok yapamıyorsun bu da müşteriye yansıyor. Pahalı alınca pahalı satıyorsun. Ama stoklama imkanı olsa, fiyatlar standart oluyor. Ama eksikler tamamlanacakmış, gelen mimar arkadaşlar öyle söylediler. Aydınlatmalar mesela daha şık daha güzel olabilirdi, buna da şükür diyoruz ama ya olmasaydı? Eskiye göre kıyasladığımızda şimdi düzenli oldu, temiz oldu. Koku yok, görünüm güzel ama kullanım kötü oldu. Rahat değiliz, her taraf açık, aşağı doğru biraz daha kapatılabilirdi. Bu meslekte, eskiden ustaydık patronduk, şimdi tekrar çırak olduk çünkü iş büyümüyor, her gün geçtiğimiz günü aratıyor. 1992'de kazandığımız paranın bugün dörtte birini kazanamıyoruz, günlük 50 YTL yevmiye düşün. Bunun da burada yemeği, sigarası, çayı, elektriği, suyu, vergisi, kağıdı, poşeti, işçi parası var, bunların hepsi para. Balık işi borsa gibi, saati saatini tutmaz.

2. Harun Yaman (26 yaşında, 15 senedir balıkçılık yapıyor)
Mayıs 16'dan Kasım 24'e kadar çalışmadık, kapalıydık. Çok uzun süreli bir tadilattı, yaklaşık 8 ay sürdü. 8 ay beklemek bizim için zararlı oldu ama sonuçta güzel bir şey çıktı ortaya. Eskisinden daha sağlıklı, şimdi kullanılan ürünler değerli malzemeler. Eskiden ahşap malzemeler kullanılıyordu, şimdi paslanmaz krom malzemeler kullanıldı. Bu müşterilerin sağlığı için de iyi. Bunun dışında zeminimiz temizlendi, bunun dışında pek fazla bir şey yok açıkçası. Her birimiz zaten kendi tezgahımızı kendimiz kuruyoruz, her sabah burada herkes kendi işini kendi halleder. Bundan daha başka yapabilecekleri bir şey yok burası için zaten. Hergün günlük ürün geldiği için depolama sorunu yok bende, ama diğer arkadaşlarımın böyle bir problemleri varsa tabii ki dolap onlar için gereklidir.

Balıkçı Ahmet Gülperi

3. Ahmet Gülperi (53 yaşında, 40 senedir balıkçılık yapıyor)
Buranın 8 ay kapalı olması bizi etkiledi, neredeyse bir sezona denk gelir 8 ay. Bir sezon gitti. Bir sezonda maddi olarak büyük bir zarardayız tabii ki. Çünkü gelir olmadan gider olursa, tutunmak zor. Hele ki bu zamanda şu istikrarsız gidişte. Mesela ben buranın Eylül'de açılacağına inanarak geçtiğimiz yaz kredi almıştım. Ama sezon bitti, burası bitmedi ve ben şu anda kredilerimi ödemede zorlanıyorum. Ama burası sezonun başında açılmış olsaydı en azından 3-4 ay beni rahatlatacaktı. Artı kullanış olarak bu tezgahlar iyi olmadı. Hem çok iç içe olduk hem alçak oldu tablalarımız, iyi olmadı. Sonra depomuz yok, bütün kutular dışarılarda. Ama yıkılmadan evvelki halinde bizim tezgahlarımızın altında bir metre kazarak yaptığımız güzel depolar vardı. Ama şu anda o da yok. Kullanım alanı olarak eskiyle kıyaslandığında bize katkı sağlamadı. Burada en eski aşağı yukarı benim. Bu kadar beklemeye bir de şu yüzden değmedi benim yerim çok küçüldü. Çok dar oldu burası, bir hayli ufaldı. Herkes, tüm arkadaşlar yerlerinden mağdur oldu ama en mağdur olan ben oldum. Benim 6 metre yerim vardı, şimdi bir metre yerim var. Yani burada en büyük haksızlık bana oldu, bütün Beşiktaş ayağa kalktı benim için. "Bu arkadaşımıza haksızlık oldu, yer daha büyüktü," dediler. Yollar her sene yıkılıp tekrar yapılıyor, koca binalar değiştiriliyor burası da değiştirilebilir. En azından tavanla yer arası daha az yüksek olabilir, bizim eski tezgah altı depolarımız gibi depolar gelebilir, bu aydınlatmalar çok yüksek, çok fazlalar, göz alıyorlar, projektör sistemi olabilirdi, bütün gürültü içeride. Daha önceki dönemde pazarın çevresi yine açıktı ama bu kadar değildi. Bir duvar vardı en azından, biz de duvarla tavan arasına muşambalar geriyor ve hem karı, hem de soğuğu önlüyorduk. Şu bir tane süs diye koydukları şeyle (üçgen örtüyü gösteriyor) kaplayacaklardı o da olmadı. Sabah 8'den akşam 8‘e kadar bu rüzgarı yiyoruz. Başkan muhakkak iyi şeyler yapmak istedi ama depo alanlarımızın da yapılması gerekirdi.