Tüm ülkedeki topluluklarda, -bazılarının deyimiyle- "yayılmanın" baskın olduğu, mevcut gelişim şablonlarının artık kentlerin, banliyölerin, küçük kasabaların, kırsal alanların veya doğal alanların uzun vadede ilgisini çekmediği yönünde bir görüş hakim.
Büyümeyi destekleyen gruplar, kentteki mevcut altyapıyı terk ederek kent merkezinin daha uzağındaki noktalara yerleşmenin ekonomik maliyetini sorguluyorlar. Bunun yanında banliyölerdeki yeni iş alanları ve kentteki iş gücü arasındaki uygunsuzluğun sosyal maliyetini, başta tarım alanı olan ve kent çeperlerinde kalan alanların yok edilmesini ya da daha uzak mesafelere yerleşmelerde hava kalitesinin ne kadar düşürüleceğini de göz önünde bulunduruyorlar.
"Akıllı büyüme" hareketini reddetmek, demografik yapıdaki değişikliklere çözümü, güçlü bir çevresel etiği, artacak olan mali kaygıları ve büyümenin çok ince detaylarını kaçırmak anlamına geliyor ve sonuç her halükarda akıllı büyümeyi gerektirecek yeni talepleri ve fırsatları içeriyor.
Kalkınma ile yaşam kalitesi arasındaki bağın varlığını kavrayan "akıllı büyüme" yeni gelişmelerin yalnız fiziksel mekanı değil toplumu da geliştirmesine baskı yapar nitelikte. Akıllı büyüme hareketinin etkileri toplumdan topluma değişiklik gösterse de genelde akıllı büyüme toplumsal yapılanmayı düzenlemeye, mevcut kent merkezlerine ve eski banliyölere canlılık getirmeye zaman, dikkat ve kaynak harcamayı öne çıkarıyor. Yeni akıllı büyüme örnekleri daha çok kent merkezli, aktarmalar ya da yaya ekseninde ve karma konut, ticaret, perakende alan kullanımında kendini gösteriyor. Aynı zamanda açık alanların ve hayatı kolaylaştıran çevresel fırsatların tümüne daha yakın olmayı hedefliyor.
Bu noktada tabii ki her kalıba uyan tek bir çözüm yok. Yalnız başarılı ve bu konuda biraz daha bilinçli olan toplumlar, günlük yaşamlarında neleri görmek istedikleri yönünde şekillenen vizyonlarını belirleyebilme ve bu belirledikleri değerleri yansıtacak gelişmelere yönelik plan yapma gibi iki ortak konuda benzer eğilime giriyorlar ve akıllı büyüme prensiplerini hem mekana hem de toplumsal yaşama nasıl adapte edeceklerini kavramayı ön planda tutuyorlar.
Akıllı Büyüme Prensipleri Neler?
1. Konut Edinim Fırsatları ve Seçim Şansını Arttırmak
Farklı gelir seviyelerine mensup toplum üyelerine yönelik konut kalitesinin sağlanması, akıllı büyümenin ayrılmaz bir bileşeni. Konut inşası ve gelişimi, toplumların büyümesinde kritik bir öneme sahip ve daha da önemlisi, hane halkının ulaşım imkanlarına erişimi, işe gidiş geliş şekilleri, servis ve eğitime erişimde kullandıkları ulaşım türü, enerji ve doğal kaynak tüketiminde konut kilit faktör. Bu noktada konut seçiminde daha geniş bir perspektif sunmayı amaçlayan akıllı büyüme yaklaşımı, toplumsal yapının gelişimine bağlı olarak, çevresel maliyeti azaltmak, daha iyi bir iş-konut dengesini garantilemek, ticari merkez ve diğer servis imkanlarına daha yakın bir mesafede konumlanmayı organize etmek arzusunda.
Bugünün hanehalkının çeşitlilik gösteren ihtiyaçlarına cevap verebilecek tek bir konut oluşumu olmasa da akıllı büyüme yerel topluluklar için yalnız yeni gelişen alanlarda arazi kullanım modellerini oluşturmada değil aynı zamanda var olan komşuluk birimleri içerisinde mevcut altyapıyı değerlendirerek de konut sunumu yapma fırsatı tanıyor. Yeni konut gelişimlerinde tekil ve çoklu aile yapılarını entegre etmeyi böylelikle farklı türden ve yaş grubundan nüfusun gelişimini ve her gelir grubuna mensup hanehalkı üyelerinin bölgede daha eşitlikçi dağılımını sağlamanın yanında konut birimlerinin var olan komşuluk ünitelerine eklenmesi, yoğunluk artışı düşük olan toplumlarda kentsel alanda radikal değişikliklere gitmeden fırsatlar sunuyor. Yeni konut inşası gün içinde hareketli olan ancak haftasonları ya da geceleri müşteri yoksunluğu çeken mevcut ticari merkezler için ekonomik anlamda teşvik edici bir unsur olabiliyor. Önemli bir diğer nokta da, akıllı büyümeyi benimsemiş topluluklarda daha geniş bir konut seçimi imkanı sunmaya, istedikleri yaşam alanının ne olduğu anlamadaki -bir apartman dairesi, sıra ev ya da geleneksel banliyö tarzı yaşam- ve yeni koşullara uyum sağlamadaki artışa aynı anda cevap veriyor olması.
2. Yürünebilir Komşuluk Üniteleri Oluşturmak
Yürünebilir alanlar, yaşamak, çalışmak, öğrenmek, eğlenmek için önem teşkil ederken akıllı büyümenin de en önemli parçalarından. Yaşayan ve çalışan nüfusun istediği, düzenli, kolay ve güvenilir yollardan yaşama, çalışma alanlarına ve hizmetlere (okul, kütüphane vb.) erişim. Yürüyerek erişimin mümkün olduğu kentsel mekanlar kullanıcılara daha rahat ulaşım bağlantıları ve daha iyi bir sokak peyzajı eşliğinde hareket etme imkanı tanırken yürünebilirliği yaygınlaştırmak için güvenli, kullanımı teşvik edici biçimde yapılmış yaya koridorlarına ihtiyaç duyuluyor. Yürüyebilen, yaya ölçeğinde de hareket imkanı sunan bir mekan arzusu yeni bir olay değil, son yarım yüzyıldır dünya üzerinde birçok komşuluk ünitesini, kentleri yaya erişimi üzerine inşa etmiş bir oluşum.
Yaya dostu topluluklarda sağlanan kişisel ve sosyal faydalar arasında daha düşük ulaşım maliyetleri, daha fazla sosyal etkileşim, geliştirilmiş bireysel ve çevresel sağlık ve yine genişletilmiş tüketici tercihi gibi avantajlar sayılırken, bunlar özel ve kamusal alanda yürünebilir mekanların yaratılmasını da kolaylaştıracak girdiler sağlıyor ve atlamamak gerekir ki alan kullanımına ve toplumsal yapılanmaya yönelik tasarımlar da yaya kullanımını teşvik etmede merkezi önem taşıyor.
3. Toplum Üyeleri ve Diğer Tüm Paydaşlar Arasındaki İş Birliğini Güçlendirmek
Büyümenin, bir topluluğun nasıl ve nerede gelişme göstermek yönündeki isteklerini de karşılaması gerektiği çok kez unutulan, atlanan bir nokta olsa da, toplulukların farklı ihtiyaç ya da talepleri olacağından bazılarında farklı akıllı büyüme kriterlerinin ön plana çıkması gerekliliği bu noktada önem kazanıyor. Örneğin çok sağlam bir ekonomik düzene geçişte konut tercih şansını arttırmaya yönelik yatırım yapmak ya da yeni yatırım çekmeden kendi içinde düzene girmek istemek, yeni oluşan toplulukların karma kullanıma adanmış kent merkezleri oluşturmadaki arzusu, bir kısmının ise çok düşük düzeydeki hava kalitesini iyileştirmek üzere ulaşım bağlantılarını hafifletme ısrarı gibi durumlar ortaya çıkabilir. Her birindeki ortak özellik ise kendilerini yaşam ve çalışma koşullarında en iyi konuma getirebilme güdüsü. Akıllı büyüme bu ortak eksen çerçevesinde işbirliklerine imkan tanıyor.
Kentsel katılım birçok toplulukta halen zaman kaybı, boşa çaba gibi görülse de bu noktada tüm toplum üyelerinin ve adı geçen her paydaşın yaratıcılık, hızlı çözüm üretme, toplumsal farkındalıkta daha bilinçli hale gelme ve iyi planlama ve yatırımın önemini kavramada muazzam bir birliktelik sunuyor. Akıllı büyüme plan ve politikaları ne kentsel mekanda gücün yönlendiriciliğine bağlı kalmada, ne de sağlıksız, bilinçsiz kentsel mekan ve toplumsal yapı gelişiminde güç sahibi aktörlerin etkisi altında kalarak adım atmamayı gerekli bulur. Sürece toplumdaki her aktörü dahil etmek hem akıllı büyümenin amacına ulaşmasında her topluluk için farklılık gösterecek ihtiyaçların karşılanacağı, kamusal faydanın yaratılacağı stratejilerin geliştirilmesinde önem taşıyor.
4. Mekana Duyarlılığı Yakalamış Çekici Topluluklar Oluşturmak
Akıllı büyüme, topluluklarda mimari zenginlik ve ayırdediciliğin oluşmasına yönelik geliştirme, inşaat aşamalarına ilişkin vizyon getirilmesine ve standartların belirlenmesine konut politikaları ve ulaşım kriterlerine gösterdiği kadar destek verir. Farklılıklarının farkında olan ve bunları koruyan, tekilliğini kaybetmeden gelişime ayak uyduran topluluklar yaratma amacıyla hareket eden akıllı büyüme, tüm toplumsal değerlerin, kültürel ögelerin korunduğu ve birbiri ile uyum gösterdiği toplumsal dokunun muhafazasını, insan eliyle zaman içinde belirlenmiş komşuluk sınırlarının ve/veya kentsel nirengi noktalarının dahi kentte/bölgede tanımlı hale gelmesini sağlar.
5. Gelişim Kararlarını Öngörebilmek, Daha Adil ve Makul Seviyeye Getirebilmek
Akıllı büyümede başarı yakalamayı isteyen toplulukların özel sektör ile de ilişkilerini geliştirmiş olması gerekir. Bu tür gelişme örneklerinde ihtiyaç duyulan finansal desteği sağlayan özel sermaye piyasalarına dahil yatımcılar, bankalar, geliştiriciler, müteahhitler projelerin hayata geçmesinde önem taşırlar. Bunu yanında devletin de akıllı büyümeyi oluşturmada özel yatırımcı ve geliştiricilere sunduğu kolaylıklar yadsınamaz. Doğru altyapı yatırımı ve düzenleyici önlemler geliştiren devlet, kentsel mekanda adil, ihtiyaçları öngörebilen, efektif maliyetli akıllı büyümeye ön ayak olur.
6. Karma Alan Kullanımları Yaratmak
Akıllı büyüme, daha yaşanılabilir mekanların yaratılmasında karma kullanımın önemini de ortaya koyar. Farklı kullanımları birbiri ile yakın mesafelerde konumlandırarak araç ile erişime alternatif olacak bisiklet ve yaya kullanımını olanaklı kılar. Karma mekan kullanımları bunun yanında çeşitlilik gösteren ve sayıca çok olan nüfusun yaşam alanı kadar ticari tabana da çeşitli kamusal erişim imkanları tayin eder. Böylelikle sokakların hareketlilik kazanması ve farkına varılması kolaylaşırken, kamusal alanlarda bir kez daha insanların karşılaştığı, yayaları kendine çeken ve toplumsal yaşamı destekleyen biraradalığı getiren etkiler yaratılır.
Karma alan kullanımı, ekonomik yararlar sağlayabiliyor. Konut bölgelerine yakın alanlardaki ticari kullanım alanlarına ise, genelde daha yüksek değer biçiliyor ve bu da, yerel vergilerin yükselmesini sağlıyor. Bu alanların daha fazla kullanıcıyı kendine çektiğini farkeden yatırımcılar ise, bir alanda alışveriş yapan insan sayısı arttıkça o alanın ekonomik aktivitesinin de arttığının bilincinde. Bugünün hizmet ekonomisinde, alanın değerini yükseltmenin çözümü, karma kullanımda aranıyor. Akıllı büyüme, bölgelere ülke genelinde yasa dışı olarak yayılan karma kullanım alanlarını içeren planlama konseptlerini düzenlemeyi sağlayan bir araç sunuyor.
7. Açık Alan Kullanımında Hassasiyet
Akıllı büyüme terminolojisinde açık alan, doğal çevre, bitki ve hayvanlar için uygun habitat, rekreasyonel fırsatları barındıran mekan, tarım alanı ve otlak gibi doğal güzelliklerin yanı sıra, sulak alanlar gibi kritik çevresel alanları da kapsıyor. Açık alanların korunmasından kasıt, akıllı büyümenin yerel ekonomiyi desteklemesi, kritik çevresel alanları koruması, toplulukların yaşam kalitesinin arttırılması ve yeni gelişmelere bunları dikkate alan korumacı yaklaşımla yön vermesi. Açık alanların erişilebilirliğinin çevre kalitesi ve sağlığa yönelik önemli faydalar sunduğunun bilincinde olan akıllı büyüme, açık alanların korunmasında, hava kirliğinin azaltılmasında, ses kirliliğinin hafifletilmesinde, rüzgar kontrolünde, yeraltı su kaynaklarının temizlenmesinde ve kimyasal kirlenmenin önüne geçilmesinde önemli girdiler sunuyor.
8. Ulaşım Türleri ArasındaTercih Yapma İmkanı Sunmak
Akıllı büyümenin kilit ve en bilinen noktalarından biri de ulaşımdaki verimlilik. Akıllı büyümede topluluklar ulaşım planında daha iyi arazi kullanım şartları içeren yeni bağlantılar geliştirir, yüksek kaliteli ulaşım hizmetlerlerinin erişilebilirliğini arttırır, yol bağlantılarının aktarma imkanlarını güçlendirecek ağlar yaratır ve her türlü ulaşım aktivitesinin birlikteliğini korumayı ön plana alır.
9. Kompakt Gelişim Fırsatlarını Değerlendirmek
Akıllı büyüme geleneksel yapılaşmayı ve arazi kullanım ilkelerinin dışında bir gelişim imkanı da sağlıyor. Kompakt tasarım ilkeleri topluma daha geniş açık alanlara sahip olmayı ve bina inşaatlarının araziyi en verimli biçimde kullanacak şekilde yönlendirmesini sağlıyor. Binaların yatay değil dikey gelişimi ve böylelikle yeşil alan imkanlarının arttırılmasını teşvik ediyor. Yapılan araştırmalar gösteriyor ki, iyi tasarlanmış, kompakt yapılı Yeni Şehircilik örnekleri, farklı büyüklükte konut tiplerini geleneksel kentsel gelişimlere oranla, metrekare başına daha yüksek bir pazar fiyatı üzerinden değerlendiriliyor. Bu da gelişim endüstrisindeki aktörlerin tümünün güçlerini bina inşası üzerine entegre etmeye çalışmasında, bu finansal kazancın farkına varmış oldukları sonucunu çıkartıyor.
Akıllı Büyüme Örneklerine Ödüller EPA'dan
Akıllı büyüme projeleri, büyüme için nasıl çözümler getirilmesi gerektiğine ilişkin zengin bir çözümler listesi sunuyor. Her kalkınma kararı için her zaman yeni fikirler üretmek gerekmiyor. ABD'de, yeni perspektifler sunabilecek ve benzer sorunların nasıl ele alınabileceği konusunda ilham verebilecek bir düzine proje var. 2002 yılından bu yana EPA (United States Environmental Protection Agency) akıllı büyüme örneklerini ödüllendirerek örnek kentsel mekanların yaratılmasına katkı sunmayı hedefliyor. 2008 ödülleri şöyle:
Akıllı Büyüme Genel Başarı Ödülü
Fotoğraflar: EPA
Silver Spring Kent Merkezi Geliştirme Projesi, Silver Spring, Maryland
Yeniden geliştirme sayesinde Silver Spring kent merkezi ailelerin keyifle vakit geçirebildikleri bir bölge haline geldi. Washington DC'nin banliyölerindeki ilk alışveriş bölgelerinden biri olan Silver Spring, 1950'lerde en yoğun günlerini yaşadı. Fakat yerleşimin giderek yayılması nedeniyle yıllar boyunca kullanım azaldı.
Bugün Silver Spring kent merkezi, bölgenin kültür ve sanat merkezi olarak düzenlenerek yeniden canlandı. Güçlü bir toplum görüşü, kamusal yatırımlar, özel sektörle ortaklık, mükemmel yerleşim ve ulaşım seçenekleri birarada uyumla çalışarak bu banliyönün iç halkasında bir rönesans yarattı. Silver Spring'in ticaret bölgesinin girdiği ekonomik darboğaz, yerleşimlerin merkezine yönelik önemli bir dönüşüm fırsatı sundu.
Politika Geliştirme Ödülü
Yaşanabilir Merkezler İnisiyatifi (Liveable Centers Inıtiative - LCI)
Atlanta Bölgesel Komisyonu, Atlanta Metropoliten Bölgesi, Georgia
Özel sektörü teşvik etmek amacıyla kamusal kaynakları kullanan LCI, yerleşim bölgelerine yeni mağazaları, ofisleri, konutları ve rekreasyon projelerini kendine çekme konusunda yardımcı oluyor. Atlanta bölgesinin belirlenen hava kalitesi hedefine ulaşabilmesi amacıyla kurulan LCI, ulaşıma ayrılan federal kaynakları, bölgelere var olan merkez ve koridorların yenilenmesiyle uyum içinde süren plan geliştirmeleri konusunda yardım etmede kullanıyor. Sonuç ise, hava kirliliğinin daha az olduğu ve konutların, ulaşım ağlarının, rekreasyon alanlarının ve istihdam olanaklarının yoğunlaştığı kentler oluyor. LCI'nin finanse ettiği bir çalışma sonucunda, Duluth kenti, yeni konutlar ve ticari kullanım alanları ekleyerek kent merkezini yeniledi.
Adaletli Kalkınma ve Eşitlikçi Gelişim Ödülü
Mission Creek Senior Community, Mercy Housing Kaliforniya ve San Francisco Konut Kurumu, San Francisco, Kaliforniya
Eski endüstriyel kanal üzerine kurulan Mission Creek Senior Community, yaşlılar için satın alınabilir konut seçenekleri ile kent yaşamının avantajlarını bir araya getiriyor. Mission Creek Senior Community, kar amacı gütmeyen organizasyonlar, yerel yönetim ajansları, kar amaçlı işletmeler ve vatandaşlar arasındaki klasik bir başarılı işbirliği örneği. Bu etkileyici birliğin ortakları arasında, Mercy Housing Kaliforniya, San Francisco Konut Kurumu, Pazarın Kuzey ve Güney Bölgesi Yetişkin Gündüz Sağlık Merkezi, San Francisco Yeniden Geliştirme Ajansı, San Francisco Kütüphanesi ve San Francisco Kamu Sağlığı Kurumu bulunuyor. Vatandaşların proje konusundaki önerilerine cevaben, tesise büyük bir toplantı odası ve San Francisco Kütüphanesi'nin bir şubesi de eklendi.