"TMMOB Mimarlar Odası'nın, kamu yararına çalışan bir meslek kuruluşu olarak, olağandışı yetki ile donatılarak bir 'tekel' haline getirilen TOKİ'nin ülkemiz sathına yayılan uygulamalarını izlediği, değerlendirdiği, bu uygulamalar konusunda çeşitli uyarılar yaptığı ve ilgili yerlere bu düşüncelerini ilettiği bilinmektedir.
Bu kapsamda daha önce bilgimize sunulan mimari proje yarışması konusunda; TOKİ'nin mimari proje yarışmaları yoluyla proje elde etmeye yönelik açılımını olumlu bir adım olarak gördüğümüzü, ancak bu sürecin mimarlık yarışmaları ile ilgili kurallara, mimarlık mesleğinin değerlerine ve kentsel planlama bağlamında kamu yararına uygun olması konusundaki yaklaşımımızı dile getirmiştik. Kurumsal olarak ortak bir çalışma haline getirilmeden biçimlenen ve ayrıca inşa edildiği yer ve coğrafyadan bağımsız olarak düşünülen bir 'tip konut projelerinin tasarlanmasına yönelik ulusal fikir (Tasarım) yarışması' önerisine ilişkin değerlendirmelerimizi yapmış ve söz konusu yarışmaya jüri üyesi için aday bildirmeyeceğimizi belirtmiştik.
Ayrıca bu süreçle ilgili olarak TOKİ tarafından dile getirilen konuların değerlendirilmesi ve ülkemizdeki konut üretimine yönelik diğer temel yaklaşımların tartışılması amacıyla ivedi bir çalışmanın başlatılacağını duyurmuştuk. Bu amaçla, Odamızın çağrısıyla 9 Ocak 2009 tarihinde Ankara'da, ülkemizin şehircilik, konut üretimi ve TOKİ konularında değerli çalışmaları olan uzmanlarla birlikte 'TOKİ Çalışmaları Değerlendirme Toplantısı' düzenlenmiş; 'Tip Konut Projelerinin Tasarlanmasına Yönelik Ulusal Fikir (Tasarım) Yarışması' tartışmalarından hareketle yapılan değerlendirmelerde ülkemizdeki konut üretimi süreciyle ilgili pek çok konu irdelenmiş, öneriler geliştirilmiştir. Bu öneriler kapsamında TOKİ ile ortak bir yarışma ve ödüllendirme sisteminin kurumlaşması konusu da bulunmaktadır.
Bu çalışmalar sürdürülürken 18.02.2009 tarihinde 'İstanbul Kayabaşı Bölgesi İçin Konut Tasarımı Mimari Fikir Proje Yarışması' duyurusunun yapıldığını görüyoruz. Mimari Fikir Projesi kavramı ve İstanbul'un kentsel gelişmesi açısından önemli bir alanda yapılması önerilen bu yarışma ile ilgili düşüncelerimizi, bu gelişmeler ışığında kamuoyunun değerlendirmesine sunuyoruz:
1. TOKİ, ilk olarak tarafımıza sunduğu fikir projesi yarışmasına ilişkin yaklaşımını, 'tip proje' kavramına ilişkin eleştirilerimiz üzerine, yarışma alanı için belli bir konut bölgesi belirleyerek değiştirmiştir, ancak bu değişiklik resmen tarafımıza bildirilmemiştir.
2. Açılan yarışmanın, 4734 sayılı KİK kapsamındaki projelerin yarışmalar yoluyla elde edilmesine yönelik oluşturulan 'Mimarlık, Peyzaj Mimarlığı, Mühendislik, Kentsel Tasarım Projeleri, Şehir ve Bölge Planlama ve Güzel Sanat Eserleri Yarışmaları Yönetmeliği'ne aykırı yönleri bulunmaktadır:
1a. Söz konusu yönetmeliğin yarışma türlerini belirleyen 7. maddesinde, mimarlık yarışmaları ile ilgili olarak 'İnsanların yaşamını kolaylaştırmak ve çeşitli eylemlerini sürdürebilmeleri için gerekli yapı veya yapı topluluklarının, iç ve dış mekânların estetik ve işlevsel gereksinimlerini teknik ve yönetsel zorunluluklarla bağdaştırarak, bilim, çevre, kültür ve sanat değerlerini geliştiren ve en ekonomik çözümleri içeren tasarım yarışmalarıdır' tanımı yapılmaktadır. Fikir yarışmaları ise: 'Sorun çözmeye yönelik yenilikçi buluşlar, yöntemler, yeni araştırma, planlama, tasarım yaklaşımlarını özendirmek amacı ile mühendislik, mimarlık, şehir ve bölge planlama, peyzaj mimarlığı ve kentsel tasarım alanlarında daha sonraki plan ve proje kademelerine temel olacak fikir, kavram ve yaklaşımların ortaya konulması, temel veri ve programların belirlenmesi amacı ile açılan yarışmalardır. Bu yarışmalar, daha sonra açılacak başka bir yarışmaya veya uygulamaya yönelik plan, proje çalışmalarına hazırlık niteliğinde olabilir' denilerek tanımlanmaktadır.
2a. Görüleceği gibi iki yarışma türü arasında temel bir fark vardır: Mimarlık yarışmalarında çözüm içeren bir tasarım yapılması, fikir yarışmalarında ise ileride mimarlık alanında daha sonraki plan ve proje kademelerine temel olacak fikir, kavram ve yaklaşımların ortaya konulması amaçlanmaktadır.
3a. Yönetmeliğin 11. maddesi, yarışma şartnamesi ekinde verilecek bilgi ve belgeleri mimari proje yarışmaları ile fikir yarışmalarında ayrı ayrı tanımlamıştır. Yarışma şartnamesinin 4. maddesinde 'yarışmacılara verilecek bilgi ve belgeler'le yönetmeliğin 11. maddesinde belirtilen mimari proje yarışmalarında verilecek belgelerin örtüştüğü görülecektir.
4a. Yönetmeliğin 13. maddesi yarışmacılardan istenenleri yarışma türlerine göre de ayırmıştır. Şablon niteliğinde olan yönetmelikte aslında türün tespitinde hata yapmaya imkân vermeyecek açıklıkta tanımlar yapılmıştır. Böylece jüri üyelerinin ve idarenin yanlış yapmasının önü alınmaya çalışılmıştır. Bu yarışmada yarışmacılardan istenenlerin listesi ile yönetmeliğin 13. maddesinde tanımlanan mimari proje yarışmalarında yarışmacılardan istenenlerin listesi çakışmaktadır. Söz konusu yarışmanın yukarıda belirtilen nedenlerle fikir yarışması değil, mimari proje yarışması olduğu açıktır.
5a. Yönetmeliğin 18. maddesi jüri seçimine ilişkin esasları belirlemiştir; bu esaslara göre idarenin, Mimarlar Odası'ndan jüri talebinde bulunması gerekmektedir. Oysa ilgili idare bu yarışma için Mimarlar Odası'ndan jüri talebinde bulunmamıştır.
6a. 'İstanbul-Kayabaşı Bölgesi için ‘Konut Tasarımı' Mimari Fikir Proje Yarışması' yukarıda sayılan nedenlerle mimari proje yarışması niteliği taşımakta ve 'Mimarlık, Peyzaj Mimarlığı, Mühendislik Kentsel Tasarım Projeleri, Şehir ve Bölge Planlama ve Güzel Sanat Eserleri Yarışmaları Yönetmeliği'nin 7, 11, 13, 18. maddelerine aykırı hususlar barındırmaktadır.
3. Ayrıca yarışma şartnamesinin 19. maddesi meslek etiğine ve 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu'na aykırı hususlar içermektedir:
1a. Uygulama projesi, avan ve kesin projenin doğal uzantısıdır ve müellifin oluru alınmadan bir başkasına verilemez. 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu'nun koruması altındaki bu fikri hak, şartnamenin 19. maddesi ile yok sayılmaktadır. Şartname bu nedenle 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu'na ve 'Mimarlık, Peyzaj Mimarlığı, Mühendislik Kentsel Tasarım Projeleri, Şehir ve Bölge Planlama ve Güzel Sanat Eserleri Yarışmaları Yönetmeliği''nin 42. maddesine de aykırıdır.
2a. Şartnamenin 19. maddesinde bulunan, 'TOKİ bu projelerin uygulamaprojelerini yaptırıp yaptırmamakta veya başka alanlarda uygulamakta serbesttir' ifadesiyle bu keyfiyetin idarede bulunması gibi hükümler, 'tip proje' elde edilmesi kapsamında hazırlanan ve gelen eleştiriler üzerine gözden geçirilerek değiştirildiği söylenen yaklaşımın hâlâ daha sürdürüldüğünü göstermektedir.
4. TOKİ'nin planlamasına konu olan Kayabaşı Bölgesi ile ilgili ciddi planlama sorunları bulunmaktadır:
1a. Kayabaşı Bölgesi İstanbul'un Avrupa yakasında, 'Göller Arası' olarak da tanımlanabilen Küçükçekmece, Büyükçekmece ve Sazlıdere Havzaları'nın bir araya geldiği bir coğrafyada, biyolojik çeşitlilik ve kentin yaşam destek sisteminin en önemli parçalarından ve doğal ve ekolojik dengenin korunması gereken en önemli alanlardan biridir.
2a. 1/100.000 ölçekli plan raporlarında bulunan 'İstanbul İli Doğal Yapı Tolerans Derecelendirmesi' haritalarında proje alanı 'insanın her türlü faaliyetine toleransı olmayan özel coğrafya alanları olarak doğal haliyle bırakılması gereken alanlar' olarak gösterilmiştir.
3a. Söz konusu plan raporlarında İstanbul için son derece önemli olan ve bu özelliğini kısmen yitiren Küçükçekmece Su Havzası'nın ıslahı önerilmekte iken, bölge için alelacele çıkarılan yasa ve yönetmeliklere dayanarak TOKİ tarafından üretilen 11.04.2007 ve 12.02.2008 tarih 1/5000 ve 1/1000 ölçekli planlarda havza sınırlarının işlenmediği görülmektedir.
4a. Bu özellikleriyle yapılaşma açısından son derece kısıtlı olanaklara sahip olan proje alanı, TOKİ tarafından düzenlenen 1/5000 ve 1/1000 ölçekli planlar ile yaklaşık 350 bin kişinin yaşayacağı büyük bir kentsel merkez haline getirilmeye çalışılmaktadır.
Bu merkezin kentle bağlantısının, İstanbul için üretilen hiçbir üst ölçekli planda bulunmayan Üçüncü Boğaz Köprüsü çevre yolları ile sağlanacağı plan lejantları ile ilan edilmekte (bkz. TOKİ yarışma belgeleri), bu yolla Üçüncü Boğaz Köprüsü meşrulaştırılmak istenmektedir. Bununla da yetinilmeyerek ekolojik açıdan bu denli hassas bir bölgede yarışma eki olarak verilen plan raporunda; 'Kent bütününe yönelik alışveriş merkezi vb. ticari kullanımlara imkân verecek bir ticaret yoğunluğu üst ölçekli plan kararları doğrultusunda alanın doğu kesiminde, 3. köprü bağlantı yolu kavşağı yakın çevresinde olacaktır' denilerek hem kentin hem de bölgenin son kalan doğal kaynaklarına indirilecek öldürücü darbe açıkça ilan edilmektedir.
5. Havza sınırlarının işlenmediği planlarla, alan yapılaşmamış olmasına karşın ekolojik koridor bütünlüğü bozulmuş ve kent makro formunda kuzeye doğru ciddi bir cazibe alanı oluşturulmuştur. Bu husus 1/100.000 İstanbul Çevre Düzeni Planı için yapılan itirazlarımızın ana konularından birini oluşturmaktadır.
6. 28.02.2007 tarihinde TOKİ tarafından hazırlanan 1/5000 ölçekli Nazım İmar Planı ve 1/1000 ölçekli Uygulama İmar Planı onaylanmak üzere İBB Meclisine iletilmiştir. Planlar ile ilgili olarak, İBB Planlama Müdürlüğü tarafından 3194 sayılı İmar Kanunu, 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu, Plan Yapımına Ait Esaslara Dair Yönetmelik ile şehircilik ilke ve esasları çerçevesinde yapılan değerlendirmeler aşağıda sıralanmıştır:
1a. 'Kayabaşı Toplu Konut Alanı 1/5000 ölçekli Nazım İmar Planında, konut alanlarına ilişkin; 750 ki/ha, 500 ki/ha ve 250 ki/ha olmak üzere üç farklı yoğunluk değeri verilmiştir. Verilen yoğunluk değerlerinin hangi kriterlere göre bulunulduğuna dair bilimsel çalışmaya dayalı bir veri bulunmamaktadır.'
2a. 'Kayabaşı Toplu Konut Alanı 1/5000 Nazım İmar Planında ve 1/1000 Uygulama İmar Planında ve raporunda yapı yoğunluğu hesaplarında kullanılacak m2/kişi değerlerine ilişkin herhangi bir hüküm getirilmemiş olup söz konusu değerle ilgili olarak bölgede yapılan bilimsel çalışmaya dayalı bir veri bulunmamaktadır.'
3a. 'Donatı alanları için ayrılan alanlar, yönetmelikte olması gereken değerlerden oldukça düşüktür.'
7. Söz konusu plan hakkındaki itirazlar henüz değerlendirilmeden; TOKİ'nin 28.02.2007 gün, B.02.1.KNT.0.13.00. 00/2007/239 -10037 sayılı yazı ekinde İBB Meclisine yeni bir revizyon planı iletilmiştir. Bu plan ile ilgili uzman müdürlüğün görüşü; '1/5000 ve 1/1000 ölçekli planlarla ilgili kurum ve kuruluş görüşlerinin eksik olduğu, üst ölçekli 1/25000 ölçekli planların onanmasından sonra söz konusu bölgenin 1/5000 ve 1/1000 ölçekli planların yeniden değerlendirilmesi' olduğu halde söz konusu planlar 12.02.2008 tarihinde tekrar onaylanmıştır. Ayrıca bu revizyon planında; % 60'ı kamu elinde olan ve kamulaştırma alanı ilan edilmiş bir bölgede kamu elinde bulunması gereken, özelikle sağlık eğitim gibi donatı alanlarının yüzde elliye yakın bir kısmı özel sağlık ve özel eğitim tesisi olarak ayrılmıştır. Bu husus ise İdarenin hazırladığı ve yarışma eki olarak sunduğu plan raporunda; 'Planlardaki donatı eksiklikleri, bilimsel ve mesleki yönden çeşitli tartışmaları kendi içinde barındırıyor olsa da, mevzuatın öngördüğü biçimde giderilecektir' diyerek geçiştirilmiş ve özel donatı alanlarının gerekçesi olarak yerleşme alanının üst ve orta gelirli kesime hizmet edeceği ve bu kesimin olası taleplerine uyulduğu ifade edilmiştir.
Bütün bu değerlendirmelerin ışığında;
1. Kayabaşı bölgesinin doğal, çevre ve ekolojik değerlerinin korunarak kente nasıl kazandırılabileceği yönünde bir fikir yarışması düzenlenmemiştir. Meslektaşlarımızın bu kapsamda yaratıcı fikirler geliştirmesine imkân tanıyacak, bu yöndeki önerilerin derlenmesini sağlayacak bir ortam yaratılmamıştır.
2. Kayabaşı bölgesinin konut bölgesi olarak geliştirilmesi ve planlanmasında ciddi sorunlar vardır. Bu sorunların İstanbul genelinde sürdürülen planlama çalışmalarından bağımsız olarak değerlendirilmesi mümkün değildir.
3. Böylesi hassas bir bölgenin, yarışma türü ve tekniği açısından da oldukça sorunlu bir şekilde yarışmaya açılması belirli sıkıntıları da beraberinde getirmektedir. Mesleğimiz adına çok önem verdiğimiz mimari yarışmalar kurumunun böylesi müdahalelerle zedelendiği, süreçte mesleki kurallara aykırı hususlar bulunduğu, mesleki etik ve değerler açısından sakıncalı olduğu, kentsel gelişme açısından kamu yararı ile bağdaşmayan birçok olgunun yarışma yoluyla meşrulaştırılmaya çalışıldığı sonucuna varılmıştır.
Konunun hassasiyeti ve yukarıda belirtilen nedenler göz önüne alınarak; 'Mimarlık, Peyzaj Mimarlığı, Mühendislik, Kentsel Tasarım Projeleri, Şehir ve Bölge Planlama ve Güzel Sanat Eserleri Yarışmaları Yönetmeliği'ne çeşitli aykırılıklar bulunan bu yarışmanın iptal edilmesi gerektiğini düşünüyoruz.
Mimarlar Odası, TOKİ'nin ülkemizde konut üretimi alanındaki çalışmalarını yakından izlemekte, bilim insanlarıyla birlikte irdelemekte ve öneriler geliştirmektedir. Kayabaşı bölgesindeki yapılaşma kararlarını da dikkatle izleyeceğimizi ve bunun doğuracağı sakıncalı durumlar için hukuki girişimlere başvurabileceğimizi, ilgili idareye, meslektaşlarımıza ve mimarlık kamuoyuna önemle duyuruyoruz."
Takip
Bütün yorumları forumda okuyun!Bütün yorumları forumda okuyun!