Savaş sonrası yok olan şey sadece insan hayatları olmaktan çıkar. Yaşamın gerçekleştiği her yerde acı izler kalır. Ömür geçirilen binalar, her gün yürünen yollar, dinlenilen parklardan geriye yalnız, soğuk, karanlık, buruk, özlem dolu bir eksiklik kalır.
6 Haziran 1944: D-Day!
Dünyanın şu ana dek gördüğü en büyük çıkarmaydı. Toplam 180.000 asker, 3.000 silah, 1.500 tank ve 15.000 araçla müttefik kuvvetler Alman Ordusu'na Normandiya'da saldırdı. Avrupa'nın işgali yıllar süren planlamanın, eğitimin, gerekli malzemelerin ve yeterli sayıda askerin tedarik edilmesi bu konuda doruk noktası oldu. 180.000 adamın kaderinde Normandiya kıyılarına ayak basmak vardı. D-Day olarak adlandırılan bu tarihte 2.500'ü öldü. Müttefikler o gün 1.000 kişinin öleceğini tahmin etmişti. İşte belki de bu yüzden D-Day gerçekten yaşanmış en uzun gün oldu. Bu uzun günün etkisi o kadar büyüktü ki filmlere bile konu oldu.
Müttefik kuvvetler Fransa'nın Normandiya bölgesinde bulunan kıyılara geldiğinde, Alman işgalinden Fransız halkını kurtarmış oldu. Savaş bedelini yine ödetti; hem insan yaşamları, hem de yerleşim alanları yok oldu. Yıkımın büyüklüğü tartışılmazdı, kentlerden geriye dev moloz yığınları kalmıştı sadece.
Şaşırtıcı bir şekilde zaman donmuş gibi, bu yapılardan çoğu en ince ayrıntısına kadar yenilendi. Normandiya sanki hiç işgal edilmemiş gibi kentler hayata armağan edilen bir anıta dönüştü. Normandiya tarihçisi Patrick Elie "Normandiya 1944: Öncesi ve Sonrası" adını verdiği belgesel tarzda bir fotoğraf serisi hazırladı.
Fotoğraf: Patrick Elie
D-Day'in ve savaşın anavatanı Fransa'ya etkilerinin günlüğünü tutmaya kendini adamış olan Elie, işgal sonrası çekilen o dramatik fotoğrafları nereden ve hangi açılardan çekildiğini bulmak için yorulmadan gece gündüz çalıştı.
Berniers-sur-Mer (Fotoğraf: Patrick Elie)
Bu çalışma Berniers-sur-Mer ve Caen gibi alanların fotoğraflarını içeriyor. Berniers-sur-Mer'e "Operation Overload" kapsamında Fransız - Kanadalı piyade birliği gelmiş, Caen'in çoğu bölgesi ise ağır mücadeleler sırasında tahrip edilmiş. Caen'in yeniden inşa edilmesi tam 14 yıl sürmüş. Kapsamlı zarar incelemelerinden sonra çoğu yapı orijinaline mümkün olduğunca yakın şekilde restore edilmiş. Artık bölgenin geri kalanına kıyasla şehirde bir yeni havası hissediliyor.
Caen
Elie'nin işlerinde hem insan ruhunun dayanıklılığı, hem de geçmişin dehşet verici hatıraları görülebilir. Öyle ya da böyle tezatlar ya da farklı dönemlerden gelen benzerlikler, 2. Dünya Savaşı ve D-Day ile ilgili duygusal bağlar kuruyor.
Normandiya Mimarisi
1066'da gerçekleşen "Normandiya Zaferi"ni takiben İngiltere'deki Norman mimarisine benzer bir desen gibi mimari açıdan Norman katedralleri, manastırları ve kaleleri eski Dükalığı karakterize eder.
Fotoğraf: Patrick Elie
Üst Normandiya (Haute - Normandie) boşluk kısımlarındaki taş, kerpiç ya da tuğla ile doldurulan ahşap iskelete (hımış) sahip yapılar, geç Ortaçağ yerel mimarisinin sık görülen örnekleriydi. Rouen'deki bazı güzel örnekler 2. Dünya Savaşı'nın yıkımından kaçmayı başardı. Ahşap strüktüre sahip çiftlik evleri kırsal alanda dağıldığı için kırsal İngiliz mimarisi ile tarihsel bağlantı halindeydi. Pays de Caux'daki çiftlik kapsamındaki belirli bir tarz, bölgenin sert peyzajının bir sonucu olarak gelişmişti.
Alt Normandiya'daki (Basse - Normandie) yerel mimari, özellikle Contentin Yarımadası'nda baskın yerel yapı malzemesi olan graniti kullanma eğiliminde. Mont Saint Michel inşaatı dahil olmak üzere Chausey yıllar boyunca ocaklardan çıkarılan granitin kaynağı oldu, Kanal Adaları da bu etkiyi paylaştı.
Saint-Lô
Ne yazık ki anakara Normandiya'nın kentsel mimari mirası 1944'teki Normandiya Savaşı sırasında hasar gördü. Caen, Rouen, Lisieux, aristokrat konakları ve saraylarıyla ünlü Valognes gibi birçok kentsel merkez yıkıldı. 1950 ve 1960'larda gerçekleşen savaş sonrası kentsel yapılanma, Le Havre ve Saint-Lô'de modern müdahelelerle maruz kaldı.
Le Havre
Le Havre
Bir liman kenti olan Le Havre, 1. François tarafından 16. yüzyılda kuruldu. Bu zamanda yapılan planlar sadece ihtiyaç kaynaklıyken, şehir genişledikçe yoğunlaşmalar başladı. O zamanlar kentin işlevi ticaret, iş ve sanayiye hizmet eden faydacı bir temaydı.
Fotoğraf: Patrick Elie
D-Day'den hemen sonra kentin yaklaşık yüzde 80'i yıkıldı. Geleneksel mimariyi modernizmle sentezleyen bir görüşe sahip olan "betonarme ustası" Auguste Perret ve atölyesi kent için çözüm önerileri sundu. Atölye çalışmaları sonucu dört mimarın ortak kararı olan planlar oluşturuldu. Ancak ana eksenlerin korunduğu, iç içe geçmiş meydanlara yer veren planlar kabul edilmedi. Bunun üzerine 6x24'lük modüllerden oluşan ticaret ve konut işlevli planlar geliştirildi.
1969'da plan kısmen tamamlandı, bu sayede kentteki yoğunluğun azalması sağlanmış oldu. Kaybedilenleri yaşatan kilise yapısı kentin uzaktan algılanmasını sağlarken kentteki yataylık hakimiyetini de kırdı.
Kentsel yapılanmadan sonra Le Havre kıyıları
1945'ten sonra yeniden yapılandırılan kentlerden biri olan Le Havre, Perret'in ustalığı sayesinde kaliteye ve modern bir kimliğe sahip oldu. Mimarın ve ekibinin kavramsal tutarlılığı, kentsel süreçler ve prefabrikasyon teknikleri gibi etkenler apartmanlar, yapı bloklar, kamu alanlarında hayat bulurken dönemin örnek kent planlarından biri oldu.
Le Havre hava fotoğrafı
Adeta bir deneme tahtasına dönüşen kent, belediye ve kentlilerin ortak katılımlarıyla ferah bir doku içinde ahenkle dağıtılmış ve ızgara düzenli bir plana sahip oldu. Le Havre, betonarme tekniğinin yenilikçi yorumuyla eşi benzeri bulunmayan bir kente dönüştü. 15 Temmuz 2005'te UNESCO Dünya Kültür Mirası Listesi'ne eklendi.
Bu durum Tarihi Gelibolu Yarımadası'nın korunmasına ilham verdi. Mayıs 2006'da Hürriyet gazetesinde yayınlanan habere göre:
"Türkiye ile Avustralya arasında kimi zaman diplomatik krize neden olan Gelibolu'ya, Fransa'daki Normandiya sahillerindeki kuralların geçerli olması için düğmeye basılıyor. Geçen yıl Eylül ayında Cumhurbaşkanlığı'nda alınan kararlar doğrultusunda, Gelibolu'nun en iyi şekilde korunması için, çıkarmaların yapıldığı ve göğüs göğüse çarpışmaların gerçekleştiği yerlerin yakınlarında yeni hiçbir yapılanmaya izin verilmeyecek.
Bölgenin tarihi dokusuna aykırı yapılanmalar da ortadan kaldırılacak. İlgililer, Normandiya ve civarında hiçbir yapılanmaya izin verilmediğini, 6 Haziran 1944 tarihinde Normandiya ve çevresi nasılsa öyle korunduğunu belirttiler. Halkın o zamanki gibi çiftçilik ve hayvancılıkla geçindiğine dikkat çekilerek, Gelibolu'da da aynısının olması gerektiği vurgulandı."
Orman Bakanlığı, Milli Parklar ve Av - Yaban Hayatı Genel Müdürlüğü'nün ortaklaşa düzenlediği Gelibolu Yarımadası Tarihi Milli Parkı'nın yenilenmesi için bir yarışma düzenlendi. Yarışmanın amacı Milli Park'ın doğal, tarihi, kültürel ve toplumsal dokularının korunması, onarılması ve sağlıklaştırılmasıydı. Lasse Brogger kazanan projenin sahibi oldu.
Gelibolu Yarımadası Tarihi Milli Parkı Uzun Devreli Gelişme Planı ve Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Arşivi'nde Milli Park'la ilgili olarak:
"Gelibolu Yarımadası TMP başlangıçta diğer milli parklarla birlikte düşünülmekteyse de, niteliklerinden ötürü bambaşka bir gelişim çizgisi izlemiş ve sonunda diğerlerinden ayrılarak oldukça farklı ve özgün bir konuma gelmiştir. Her şeyden önce, TMP'ın ana kaynak değeri, Türk Ulusu için büyük anlam taşıyan 1915 Çanakkale Deniz ve Kara Muharebeleri ile ilgili tarih/kültür mirasıdır.
Sonuç olarak; Gelibolu Yarımadası TMP barışa adanmak üzere Türkiye'nin ilk uluslararası fikir ve tasarım yarışmasına konu olmuş, kendine özgü bir yasaya sahip, kendine özgü bir alan yönetimi oluşturmuş ve yine kendine özgü bir planlama süreci, plan ve plan uygulama esaslarına sahip olan yegâne milli parkımızdır."
Ancak tüm bu yarışmaların sonucunda kazanan projeler uygulanmadı. Hatta anayasaya aykırı olmasına rağmen milli parkların imara açıldığına dair haberler yayınlandı. Bölgenin akibetinin ne olacağını sabır(sızlık)la bekliyoruz.