Güneydoğu illerinde 14 kabaltı, Kültür ve Turizm Bakanlığı'nın mimarlık örneği listesinde yer alıyor.Şanlıurfa'nın tarihi mimari dokusunun önemli bir kısmını oluşturan abbaralar (kabaltı) zamana direniyor. Güneydoğu Anadolu bölgesi illerinin en önemli tarih detaylarından olan abbaralar, günümüzde dimdik ayakta duruyor. Yüzlerce güzel ev ve sokaktan oluşan dokunun önemli bir kısmının bozulmadan günümüze ulaşmış olmasının turizm açısından büyük bir kazanç olduğu belirtiliyor. Sivil mimari dokusunun ve anıtsal mimari dokusunun önemli bir kısmını koruyarak günümüze ulaşmış ender şehirlerden biri olan Şanlıurfa'daki kabaltılar dışarıdan kente gelen yerli ve yabancı turistlerin ilgisini çekiyor.
GAP kapsamında bulunan Şanlıurfa, Adıyaman, Batman, Diyarbakır, Gaziantep, Kilis, Mardin, Siirt ve Şırnak'ta toplam 9 kabaltı ve 5 konak kabaltı olmak üzere toplam 14 kabaltı, Kültür ve Turizm Bakanlığı'nın mimarlık örneği listesinde yer alıyor.
Şanlıurfa'da birçok sokakta rastlanan, genellikle 5-15 metre uzunluğunda, 1,5-2,5 metre genişliğinde olan çıkmaz sokaklar konumundaki kabaltılar, mahallenin ana yolundan ayrılarak daha da bir kişiselleşmiş özel yollar olarak değerlendiriliyor. Genellikle bulunduğu yerdeki ailenin adıyla bilinen kabaltılar, Şanlıurfa'nın en güzel tarih detaylarından biri olarak görülüyor.
Şanlıurfa'da, çok sayıda tarihi sokak arasında Arabi Camii, At Pazarı, Çataldaş Meydanı, Güllüoğlu, Hızanoğlu Camii, Hüseyin Paşa, İrfaniye, Karanlık Kapı, Madenli, Yorgancı ve Zincirli sokakları yüksek duvarlarıyla turistlerin büyük ölçüde ilgisini çekiyor. Şanlıurfa'daki kabaltılar ile ilgili bilgi veren Kore gazisi Mehmet Kerimoğlu, "Buralarda eskiden Ermeniler, Yahudiler, Fransızlar otururdu. Bunlar hep tarih mirasıdır. Kışın sıcaktır, yazın ise serindir. Fakat asılları değişiyor. Bir modernleşme var. Buralar eskiden arabalar için değil, sadece geçit olarak kullanılmak için yapılırdı. Eskiden böyle arabalar yoktu. Şimdi arabalar geçerken güçlük çekiyor. Çünkü eskiden tahta tekerlekli arabalar, develer ve at arabaları vardı" dedi.
Kabaltıların üzerindeki tarihi dokuların ticaret merkezlerine dönüştürülerek tarihi dokulara zarar verildiğini öne süren Kerimoğlu, "Bu evler çok güzel evler. Şimdi çoğu yerde tarihi evleri restoran, lokanta ve otel yapıyorlar. Mesela Yusuf Paşa Camii yanındaki tarihi evlerin hepsi lokanta yapıldı. O zamanlar karanlıktı, ışık yoktu. Yolun sağına ve sağına mum yakarlardı. Çünkü insanlar korkardı" ifadelerinde bulundu.
Abbara (Kabaltı) nedir?
Güneydoğu Anadolu Bölgesi'ndeki illerde örgü teknikleri kullanılarak inşa edilmiş, eğrisel yüzey ya da yüzeylerden oluşan mimari örgü ögesine abbara ya da kabaltı denir.
Abbaralar bazen sivri kemerli, basık kemerli veya yuvarlak kemerli olup, örgü sistemi beşik tonoz, çapraz tonoz olarak karşımıza çıkar. Evlere girişte yapılan sahanlıklar, bazen sokak üstlerinde, altta bir geçit bırakarak yapılmış odalar (abbaralar), ortak kullanım alanları ile özel kullanım alanlarının ara kesitlerinde nasıl bir yapılanma içinde olduğunu gösteriyor. Abbaraların alt kısmı kamuya, üst kısmının ise mülk sahibinin mülkiyetinde olduğu belirtiliyor. Abbaralar, yazın sıcaktan korunulan, kısa bir an için de olsa serinliğinden, gölgesinden faydalanılan, soluklanılan geçitler olduğu biliniyor.