Fotoğraflar: Dilek Öztürk

İnsanın ürettiği milyonlarca ton ürün, kullanıldıktan sonra birer atık oluyor. Tüm dünyada atıklar, geri dönüştürülebiliyor, ya da şehirlerde yeni mekanlar tanımlıyor. Bu mekanlar yığınlar halinde biriken atıkların oluşturduğu bir pazar oluyor aslında. Bu bölgeler çok ironik bir şekilde, insanlığa farklı şekillerde hem hizmet ediyor, hem de zarar veriyor.

Terk edilmiş, bırakılmış bu yığınlar, son yıllarda görsel sanatlar için de bir ilham kaynağı oldu. Fotoğraf sanatçıları ve video yapımcıları, artık kentte farklı mekanları keşfedip çalışmaya başladılar. "Çöp" diye adlandırılan bazı atık alanlarında, yeni tesislerle, enerji üretimi gerçekleşti. Çoğu da suç bölgesi olarak kullanıldı ve bu alanlardan cesetler çıktı...

İstanbul kalabalık bir metropol. Kitleler halinde göç alan, kitleler halinde üreten ve yine kitleler halinde tüketen. Şehirde tükettiklerimiz, yani sonuçta "atık" olarak tanımlanan materyallerin bir kısmı geri dönüşüyor ve yeni bir madde olarak ortaya çıkıyor. Dönüşemeyen diğer atıklar, şehir mekanında büyük alanları işgal ediyor. Atık alanları diye tanımlayabileceğimiz, metal, elektronik eşya, hurda mezarları, araba parkları, çöp toplama alanları şehirde, merkezden uzak bölgelerde yığınlar halinde büyüyor ve görsel açıdan ilginç görüntüler veriyor. Kentte görüntü açısından değişik bir his yaratan bu mekanlar, terkedilmiş oldukları ve kullanılmadıklarından dolayı aynı zamanda potansiyel birer suç bölgesi...

Bu atık alanları, kentin çeperlerinde, ya da yeni gelişen bölgelerinde bulunuyor.

Habipler'de bulunan hurda parkı

İstanbul'un en büyük hurda parklarından biri Habipler'de bulunuyor. Burada, kullanılmış metaller, lastikler, araba ve kamyon parçaları bulunuyor. Park, geniş bir caddenin kenarında, bölgedeki sanayi alanlarına yakın, konut alanlarının olmadığı, ıssız bir bölgede yer seçmiş.

İstanbul'un en büyük çöp toplama alanı ise Eyüp ilçesinin Göktürk beldesine bağlı Odayeri Köyü'nde bulunuyor. Çöp toplama alanı, üst gelir grubuna hitap eden bir konut bölgesinin yakınında yer seçtiğinden, bu bölgede yaşayanlar için büyük sorun teşkil ediyor aslında. Gittikçe gelişmeye başlayan, İstanbul'un kuzeyinde bulunan bu bölge, eskiden "vahşi çöp depolama alanı" olarak kullanılıyordu. Günümüzde, tesisi yenilendi ve "İstanbul Katı Atık Sahalarındaki Çöp Gazının Elektriğe Dönüştürülmesi Projesi" sonucu, Avrupa ile Ortadoğu'nun en büyük, dünyanın ilk on sırasındaki "Odayeri Çöp Gazından Elektrik Enerjisi Üretim Tesisi" hizmete girdi. Odayeri sahasında 1995'ten beri düzenli olarak çöp depolanıyor. Depo sahası 52 hektar alanı kapsayan Odayeri'nde, mevcut durumda 32 milyon ton çöp depolanabiliyor. Yılda 224 milyon kilovat saatlik elektrik üretimi sağlanacak tesisin, yılda 15-20 milyon dolar kar getirmesi hedefleniyor. 112 bin konutun bir yıllık enerji ihtiyacının da bu tesiste üretilen elektrikle sağlanması amaçlanıyor.

Kaynak: İstanbul Büyükşehir Belediyesi, Odayeri Enerji Üretim Merkezi

Şehirde, atık olarak adlandırabileceğimiz diğer alanlar da, kullanılmadığından dolayı köhneleşmiş ve çöple dolmuş olan, terkedilmiş eski sanayi yapıları. Günümüzde yeniden fonksiyonlandırılarak, yenilenen ve farklı amaçlar için kullanılabilen sanayi alanlarının, bir kısmı hala boş ve işlevsiz. Bu durum, bu bölgelerin suç mekanı ve atık yığma alanları olmasına yol açıyor.

Florya ilçesinde, Menekşe sahili diye adlandırılan bölgede, Osmanlı'dan kalma bir kibrit fabrikası bulunuyor. Atıl durumda olan fabrika binası içinde, araba ve metal parçaları bulunuyor.

Florya'da bulunan eski kibrit fabrikası

İstanbul'da yine kullanılmayan, yıkılmayı bekleyen en ironik bölgelerden biri belki de Kartal Kentsel Dönüşüm Bölgesi'nde bulunan sanayi alanı. Kent için prestijli bir projenin mekanı olan sahada artık kullanılmayan sanayi binaları, tanımsız bir mekan oluşturuyor.

Kartal Kentsel Dönüşüm Bölgesi

Dünya'dan "Atık Sanatı" Örnekleri

Kaynak: weburbanist.com

Büyük çöp, depolama alanları, maden, metal hurdalıkları son yıllarda görsel sanatı beslemiş durumda.
Edward Burtynsky doğanın şekillendirdiği endüstriyi, çalışmalarının ana konusu olarak kullanıyor. İnsanlık tarihinin yüzlerce yılında değişim geçiren, metal ve maden dönüşüm alanlarını fotoğraflıyor. Kentlerde insan algısının zorlandığı büyüklüklerdeki atık alanlarında çalışan sanatçı, kitle tüketiminin sonuçlarını görsel olarak belgeliyor.

Kaynak: www.edwardburtynsky.com

"Çöpten Sanat" kavramı da son yıllarda şehirlerde gelişti. İnsan tüketiminden ilham alan sanatçılar, atıkları kullanarak kentsel mekanda büyük yerleştirmeler yapıyorlar. "One man's trash is another man's treasure" (Bir adamın çöpü, diğerinin hazinesidir.) manifestosunu klişe bulan, fakat aynı zamanda da bundan beslenen gruplar, "sanatsal geri dönüşümü" gerçekleştiriyorlar.

Kaynak: weburbanist.com

Şehirde hiç de küçümsemeyeceğimiz, yığınlar halinde büyüyen, yine yığınların atıklarını içinde barındıran, terk ettiğimiz büyük "atık alanları" var. Görsel açıdan David Lynch filmlerini andıran bu bölgelerde, birçok açıdan"malzeme çıkar".