Mimarlık eğitimi güncel olaylardan ve yaşanan gelişmelerden etkilenerek doğal dönüşüme uğramaktadır. Mimarlık eğitiminde doğal dönüşüm, dünyada yaşanan ekonomik, sosyal, kültürel, çevresel ve teknolojik değişimlere paralel olarak belirli bir süreç içerisinde gerçekleşmektedir. Bu dönüşüm, mimari tasarım stüdyolarında konu seçiminde, tasarım yaklaşımlarının belirlenmesinde ve öğrencilerin tasarım kararlarında etkili olmaktadır (Yamaçlı, Tokman, Özkanlar, Tatar, 2009, s.270-283). Mimarlık eğitimi çağımızda olan değişimlerle beraber sürekli kendini yenilemektedir. Farklı eğitim yaklaşımları geliştirilmekle birlikte, öğrencilere aktarılan temel değerler güncellenmektedir.

Atelye Kurgusu ve Yöntemi
Anadolu Üniversitesi Mimarlık Bölümü, "Atölye 4" Mimari Tasarım Stüdyosunda 2008-2009 bahar döneminde öğrencilere Anadolu Üniversitesi Yunusemre Kampüs'ünde "Eğitim Binaları: İlköğretim Binası ve Lise Binası" tasarımı konu olarak verilmiştir. Mimari Proje 4 grubundan ilköğretim binası ve Mimari Proje 6 grubundan lise binası tasarlamaları beklenmiştir. Eğitim binalarının mekansal standartları göz önünde bulundurularak yapılacak tasarım, kampusun bütünlüğü içerisinde düşünülecektir. Derslik sayıları belli olduğundan, kullanıcı olarak belirlenen öğrenci sayısı kapalı ve açık alanların büyüklüğünü belirleyecektir. Bina sistemleri entegrasyonu, taşıyıcı sistem çözümleri, erişilebilirlik ve sürdürülebilirlik tasarımda düşünülmesi gereken önemli kriterler arasındadır. Ruşen Yamaçlı atelyeye gözlemci olarak katılmıştır.

Anadolu Üniversitesi Mimarlık Bölümü'nde, Mimari tasarım stüdyolarında konular ve bakış açıları farklılık gösterse de kullanılan yöntem aynıdır. İlk yıl eğitiminin özelliğinden dolayı daha farklı bir yöntem uygulanmakla beraber, Proje I ve Proje II dışında bütün atelyelerde "Dikey Stüdyo" yöntemi uygulanmaktadır. Bölümümüzde son yıllarda uygulanmaya başlayan bu yöntem, "Atelye 4" ders yürütücüleri tarafından da uygulanmıştır. Atelyede, IV. ve VI. yarıyıl olmak üzere iki farklı dönemden öğrenciler bulunmaktadır. Proje 4 alan öğrencilerle Proje 6 alan öğrencilerin hem arazi hem de konu bağlamında temaları benzerdir. Bu durum öğrenciler arasındaki etkileşimi ve iletişimi arttırmaktadır. Atelyede ilk haftalarda bu konu üzerine stüdyo yürütücüleri tarafından yönlendirmeler yapılmıştır. Proje kapsamında öğrencilere verilen alan şekil 1'deki gibidir.


Şekil 1. Proje kapsamında öğrencilere verilen alan (Yunusemre Kampusu, Eskişehir) Kaynak: earth.google.com/, 2009

Atelyede ilk haftalarda öğrencilerle ortak görüşmeler yapılmaktadır. Öğrenci tarafından yapılması beklenen çalışmalar bu görüşmelerde değerlendirilmektedir. Böylece atelyede öğrenciler arasında ilk etkileşim ve yönlendirmeler başlamaktadır. Projeye yaklaşımları olumlu bulunan öğrenciler diğerlerine örnek olmaktadır.


27 Mart 2009/Atelye 4 Hasan Özbay ile ara jüri

İlerleyen dönemlerde öğrencilerle bireysel görüşmeler yapılmakta ve çeşitli konularda üst dönemlerdeki öğrencilerden yardım alabilecekleri hatırlatılmaktadır. Bireysel görüşmelerin yanında dönem başında planlanan aralıklarla ara jüriler yapılmaktadır. Yapılan ara jürilerde öğrencilerin farklı bakış açılarıyla kritik alarak gelişimlerini desteklemek amacıyla konuk mimarlar davet edilmektedir.


18 Nisan 2009/Atelye 4 Erdal Özyurt ile ara jüri

2008-2009 bahar döneminde üç farklı haftada dört konuk mimar davet edilmiştir. Dönem içinde ilk jüride Hasan Özbay, ikici jüride Erdal Özyurt ve sonraki jüride Nami ve Yeşim Hatırlı davet edilmiştir.


15 Mayıs 2009/Atelye 4 Nami-Yeşim Hatırlı ile ara jüri

Atelyedeki mimari tasarım sürecinin ilk haftalarında, Eskişehir Özel Ted Koleji'ne teknik gezi düzenlenmiştir. Bu gezi henüz veri toplama ve analiz aşamalarında olan öğrencilere somut örnek oluşturması açısından önem taşımaktadır. Atelye yürütücüleri tarafından öğrencilere aktarılmaya çalışılan bazı detaylar, birebir öğrenciler tarafından görülerek algılanmıştır. Atelye yürütücüleri tarafından farklı haftalarda iki seminer düzenlenmiştir. "Okullar İçin Tasarım Kalitesi Göstergeleri" başlıklı seminerler, gerek konu anlatımları gerekse yapılan örneklemeler ile öğrencilerin projelerini desteklemiştir.

Atelyedeki mimari tasarım süreci, şekil 2'deki grafikle ifade edilmiştir.


Şekil 2. Atelye 4 Mimari tasarım Süreci

Öğrenci Projelerinden Örnekler

Proje IV-Duygu Çoban
Dıştan İçin Algılanabilirliği
Mekan çeşitliliğine göre belli bir forma ulaşılmaya çalışılmıştır. Çünkü mekan farklılaşmasıyla birlikte ihtiyaçlar değişecek ve farklı imkanların sağlanması beklenecektir. Yapı organik strüktürünü çekirdekten başlayarak geliştirecek ve sonuçta bir bütün elde edilmiş olacaktır.



Yani parçadan bütüne ulaşma bu yapının hem yapım aşamasında hem de fikir aşamasında destekleyicidir. Bunu gerçekleştirecek en iyi birim olarak uzun yatay çizgiler seçilmiştir. Bu birimler sayesinde mekan farklılaşmaya olanak bulmuştur. Her birim farklı davranabilecek böylelikle de çizgilerin hareket ve dinamizmi yapıya yansıyarak keyifli mekanlar ortaya çıkacaktır.

Böylece yapıda sadece sağlamlılık değil esneklik fikri de desteklenmiş olacaktır. Uzun yatay birimler esnektir ve istediği gibi davranabilirler. Örneğin projenin temel noktalarından biri olan zemin, bu birimler sayesinde hareketli bir yapıya sahiptir. Zeminin aynı zamanda örtü aynı zamanda mekanları ayırıcı olabilmektedir. Yani bir süreklilik söz konusudur. Yapı zeminden başlayarak bir bütün haline gelir ve tekrar zemine döner. Burada bir kabuklaşma söz konusudur. Bu kabuklaşma oluşurken çevredeki verileri referans almıştır tasarım sürecini tamamlamıştır.

Proje IV-Elif Öztürk
Yaş ve Özelliklerin Mimari Yansımaları
İlköğretim dönemi, çocuğun bilişsel ve psikolojik özellikleri açısından en değişken olduğu dönemdir. Bu durum, bir eğitim yapısında mekansal organizasyonun, değişen özellikler çerçevesinde, farklı ihtiyaçlara cevap verebilen nitelikte olmasını gerektirir. Önemli bilişsel kuramcılardan biri olan Piaget, 'Bilişsel Gelişim Kuramı'yla çocukların bilişsel özelliklerini dönemlere ayırarak incelemiştir. Piaget'in kuramı geliştirildiği günden beri bilişsel gelişim alanındaki en güçlü yaklaşım olma özelliğini korumaktadır. Bu kuram, projenin çıkış noktasıdır. Aşağıdaki, bu dönemlerin yaş aralığı, özellikleri ve bu özelliklerin mimari projeye yansımaları belirtilmiştir.

Yaş-Özellikler-Mekana Yansımaları
2-6yaş: İşlem öncesi dönem anasınıfı. Özellikler: düşünce anlık ve duyulara bağlıdır. Problem çözümü mantıktan çok duyuları ile gerçekleşir. Duyu yoluyla mekan bilinci oluşmaya başlar.
Mekana Yansımaları: Oyun mekan.oyun ihtiyacının eklenen donatılarla değil mekanın kendisi ile sağlanması.
7-12yaş-somut işlemler dönemi 1-5.sınıf-soyut düşünce yetersizdir. Bilişsel gelişimde somut, deneysel ve görsel ifadeler önem kazanır.
Mekana Yansımaları: Geniş perspektifler sağlayan kot farkları ve bu kotlarda serbest dolaşım-laboratuarlara kolay erişim 12- yaş-soyut işlemler dönemi 6-8sınıf-Karmaşık ve sistematik düşünce oluşur. Soyut ifadeler ve sanat ilgisi önem kazanır.
Mekana Yansımaları: Arazide açık ve yeşil alana yönelim-çocukların sanat ilgisini harekete geçirmek amacıyla dersliklere ulaşımda sanat atölyelerinden geçme zorunluluğu sağlanmıştır.


Proje IV-Mustafa Özgür Kızılcakaya
Sokak Ambiyansı ve Aidiyet
Arazi geniş bir parsele yayıldığından dolayı birimler tek katta çözümlenmiştir ve çocukların doğrudan dış bahçeler ile buluşması hedeflenmiştir. Eğitim binasının mimarisi çocuğun öğrenme isteğini doğrudan etkileyen faktörlerden birisidir. Bu nedenle tasarımı yönlendiren en önemli faktör çocuğun okulunu benimsemesi, okuluna ait olması yani aidiyet kavramıdır. Aidiyet kavramını destekleyecek önemli kavramlardan biri sokaklaşma olarak belirlenmiştir ve tasarımda konsept olarak sokak ambiyansı irdelenmiştir.

Tasarımda sokaklaşma mimari olarak nasıl mekansallaştırılır sorusu üzerinde durulmuştur
a) Kolay algılanabilir bir mekan,
b) İşlevsel bir mekan,
c) Mekanlar arası geçişte orantı,
d) Esneklik:birimlere ihtiyaç duyulduğunda yeni birimler eklenmesi,
e) Sokak ambiyansı oluşturma gibi kriterler dikkate alınmıştır.

Birimler ilişkilendirilirken öncelikle bir ana omurgaya saplanması esas alınmıştır ve sokaklaşma bu şekilde sağlanmıştır ana omurga tıpkı bir cadde gibi davranmaktadır ve ana omurgaya saplanan birimler kendi içlerinde :sanat sokağı, kültür kompleksi, derslikler sokağı, atriumlar ve iç bahçeler oluşturmaktadır.


Proje VI-Emine Hatipoğlu
Doğal Topoğrafyaya Ekolojik Yaklaşım
Tamamlanan tasarımın en güçlü yönü; günümüz dünya koşullarında pek de önemsenmeyen gerçeğin aksine, doğaya mümkün olduğunca az müdahale edilmiş olmasıdır. Yeşil dokuya özen gösterilmesi bir diğer önemli faktördür.



Alışılmış eğitim yapılarından farklı bir tasarıma sahip olan proje, geleceğin ekolojik yapı tasarımına uyarlanabilecek bir konsepte sahiptir. Bu da projeyi geleceğin vazgeçilmez tasarımlarından biri haline getirecektir. Arazinin altı metrelik kot farkına sahip olması tasarımın ilk kriteri olarak değerlendirilmiştir. Mevcut kot farkı topografyanın doğal yapısına müdahale etmeden değerlendirmeye alınmıştır. Sonuç olarak kapalı spor salonu, kütüphane, kantin ve oditoryum gibi birimlerin zemin kotuna gömülmesine karar verilmiştir. Arazinin kuzey batısından gelen yeşil aksın devamını sağlayarak tasarıma dahil etmek, ikinci tasarım kriteri olarak ele alınarak, zemin kotuna gömülen birimlerin üst kotları seyir tepeleri olarak düşünülmüştür. Öğrencilerin kendilerini bu mekana ait hissederek eğlenceli vakit geçirebilmeleri için amorf formlarla çalışılmış, derslikler ise fonksiyonları gereği alışılmış kütleler olarak düşünülmüştür.


Proje VI-Elif Kızıklıoğlu
Tasarım girdisi olarak arazi topografyası ve okul yapılarındaki temel sorunların çözümü esas alınmıştır. Tasarımın başlangıcında genel olarak okul yapılarında karşılaşılan sorunlar tespit edilip, bu sorunları ortadan kaldıran bir lise binası tasarımı amaçlanmıştır.

Okullardaki genel problemlere bakıldığında:
- Çocukların ders aralarında rekreatif faliyetlerde bulunacakları mekanların yetersizliği,
- Sirkülasyonun yoğun olduğu ve ders aralarında en çok vakit geçirilen yerler olan koridorların karanlık ve sıkıcı mekanlar olması,
-Teneffüs alanlarının yeterli donanıma sahip olmaması,
- Bahçe - bina arasındaki kopukluk,
- Binanın ders zamanları dışında kullanılamaması vb. sorunlarla karşılaşıldığı görülmektedir.

Bu bağlamda tasarımda gençlerin rekreasyonel faaliyetleri gerçekleştirebilecekleri, rahat çalışma ortamı sağlayan ferah ve sınıflardan okul içinde kolayca ulaşılabilen alanlar oluşturulmaya çalışılmıştır.

Proje VI-Ayşin Kılavuz
Kampus içinde yer alacak lise binasının çoğunlukla kendi kendine yetebilecek bir yapıya sahip olması istenmiştir. Bu sayede belirli bir kontrol sağlaması amaçlanmıştır. Günümüzde mevcut lise binalarının genel problemleri ve gereksinimleri gözden geçirilmiş, ana tasarım kararları alırken bu analizler gözden geçirilmiştir.



Lise yapısı genel olarak yalın bir dille tasarlanmıştır. Arazideki kot farkından ve mevcut manzaradan maksimum yararlanacak şekilde mekan organizasyonu yapılmıştır. Yapıda iki ana kütleyi birbirine bağlayan, geniş bir çok amaçlı mekan mevcuttur. Ana giriş ile spor salonunu da bağlayan çok amaçlı alanda, farklı etkinlikler düzenlenebilmektedir. Arazinin batı kolu rekreasyon ve açık spor alanları için ayrılmıştır.

Sonuç
Sürekli değişen ve gelişen yaşam şartlarının mimari tasarım yaklaşımlarına etkisi oldukça fazladır. Bu durum mimarlık eğitiminde geliştirilen yaklaşımları da doğrudan etkilemektedir. Eğitim ortamında kullanılan donanımların yanı sıra mimarlık öğrencileri için en olumlu olabilecek eğitim stratejileri oluşturulmaya çalışılmaktadır. Bu stratejiler oluşturulurken şüphesiz geçmiş dönemlerde yapılan denemeler değerlendirilmekte ve eksik yönler tespit edilerek yenileri üretilmektedir.

Anadolu Üniversitesi Mimarlık Bölümü, "Atölye 4" Mimari Tasarım Stüdyosu, 2008-2009 bahar dönemi ders kapsamında, atelyede uygulanan dikey stüdyo yöntemi öğrenciler ve ders yürütücüleri açısından olumlu sonuçlar içermektedir. Öğrencilerin farklı bakış açılarıyla tanışmaları, kendi bilgi ve deneyimlerini arkadaşlarıyla paylaşmaları, öğrenciler arasındaki etkileşimin, yarışmacı ruhun ve yenilikçiliğin artmasını gibi hedeflere ulaşılmıştır. Bütün gelişmelerin atelye ortamına ve öğrencilerin projelerine olumlu yönde yansıması önem taşımaktadır.

Atelye 4 mimari tasarım sürecinin dönem başında oluşturulması ve öğrencilere duyurulması öğrencilerin sorumluluklarını bilerek daha bilinçli ilerlemesini sağlamıştır. Atelye 4 mimari tasarım sürecini ifade eden grafiğe ayrıca öğrencilerin yararlanabileceği temel kaynaklar da eklenmiştir. Gelecekteki atelye deneyimlerinde bu grafiğe, öğrencilerden beklenen bina sistemleri entegrasyonu, taşıyıcı sistem çözümleri, erişilebilirlik ve sürdürülebilirlik gibi tasarım kriterleri de eklenmesi faydalı olacaktır. Verilmiş olan tasarım kriterlerini güncellemek ve geliştirmek de mümkündür.

Kaynaklar
Yamaçlı, R., Tokman, L. Y., Özkanlar, G., Tatar, E., "Discourse of Design Strategies for Natural Transformation in Architectural Design Studio Education", Architectural Education Forum IV: Flexibility in Architectural Education" 26-29 May 2009 Erciyes University Faculty of Architecture, Kayseri, Turkey, s. 270-283.
Prof. Dr. Ruşen Yamaçlı

Yazarlar
Doç. Dr. Leyla Y. Tokman
Öğr. Gör. Dr. Mehmet İnceoğlu
Konuk Öğr. Gör. Mithat Cingi
Araş. Gör. Elif Tatar