İstanbul Büyükşehir Belediyesi'nin hazırlamış olduğu 2010-2014 Stratejik Plan'ı onaylandı ve kamuoyuna sunuldu. Arkitera Mimarlık Merkezi olarak, planı, kentsel gelişim eğilimleri ve İstanbul Çevre Düzeni Planı ile kıyaslanması doğrultusunda inceledik.
Startejik Plan, ileride yapılacak, nazım ve uygulama planları için bir kılavuz görevi görüyor. Burada alınan, sosyal, ekonomik ve mekansal karalar, gelecekte İstanbul için yapılacak planlara da yansıyacak. Tabii ki gündemde olacak ve olabilecek birtakım "değişiklik ve talepler" dışında....
Plan, İstanbul kentinin tarihsel gelişim süreci, metropolün gelişme yapısı, imar, çevre ve afet yönetimi, kültür hizmetleri, kent ve toplum düzeni yönetimi, stratejik plan ve çevre düzeni planı arasındaki ilişkiyi inceliyor. Stratejik planda özellikle dikkat çeken, İstanbul Çevre Düzeni Planı'nı altlık olarak alması ve bunun paralelinde gelişmesi... Bu bağlamda da, 1/100.000 ölçekli İstanbul Çevre Düzeni Planı'ndaki, "havza içi rehabilite edilecek alanlar" ve "doğal İşlevleri geri kazandırılması gereken alanlar" kavramları, stratejik planda da korunuyor ve İstanbul'u kuzeyindeki, su toplama ve havza alanlarındaki konut-sanayi ilişkisi yeniden irdeleniyor. Ayrıca, merkez kademelenmesinde, kent merkezinde, yeni alt merkezler oluşturulduğunu ve ticaret-hizmet gelişim yönünün aynı kaldığını da görüyoruz.
Stratejik Plan Hazırlık Süreci
Kent Analizi
Tarihsel Gelişim
Son yıllarda İstanbul'da yürütülmekte olan Marmaray çalışmaları kapsamında gerçekleştirilen kazılar göstermiştir ki, İstanbul'un tarihi bilinenden de eskiye, yaklaşık olarak M.Ö. 6500'lü yıllara dayanmaktadır. Bu konudaki çalışmalar henüz çok yeni ve devam etmekte olduğundan kesin bir şey söylemek mümkün olmamakla beraber, İstanbul'un tarihi geçmişinin sanılandan daha eski tarihlere dayandığı söylenebilir.
Rapor, İstanbul'un tarihsel gelişim sürecine, 4. yüzyılda Bizans'a başkent olmasından başlıyor, Osmanlı İmparatorluğu'na geçmesi, 19. yüzyılda oluşmaya başlayan mahalle kavramı ve konutlaşma kavramlarıyla devam ediyor.
Metropoliten Gelişim Yapısı
"İstanbul metropoliten alanının yönetimi ve kentsel gelişimi birden fazla aktörün rol aldığı bir yönetim dokusu çerçevesinde yürütülmektedir. Tüm aktörlerin ortak bir vizyon çerçevesinde hareketini sağlayacak temel belge olarak 1/100.000 Ölçekli İstanbul Çevre Düzeni Planı, İstanbul'un:
a) Mevcut kentsel sorunlarının çözümüne,
b) Mekansal gelişiminin ve kalkınmasının sürdürülebilirliğine,
c) Yaşam kalitesinin arttırılmasına hizmet etmek ve altlık oluşturmak amacıyla hazırlanmıştır.
Kentsel Gelişme
Kentsel Gelişme Eğilimi ve Nüfus Dağılımı
İstanbul'un bir sistem olarak daha iyi işleyen bir yapıya kavuşması için İstanbul Çevre Düzeni Planı'yla alınan kararlar, Marmara Bölgesi ölçeğinde çok merkezli dengeli kalkınma bağlamında, İstanbul'un üstleneceği rol üzerine oluşturulan bir kurguyla belirlenmiştir.
İstanbul, orman alanları, su havzaları ve tarım alanlarının oluşturduğu kırılgan coğrafyada, Marmara sahili boyunca doğrusal bir yerleşime sahiptir. İstanbul'un varlığını sürdürebilmesi için bu kırılgan doğal yapının kesinlikle korunması gerektiğinden; çevresel, ekonomik ve toplumsal sürdürülebilirlik plan kararlarının temelini oluşturmaktadır. "İstanbul'un çevresel sürdürülebilirlik ilkeleri doğrultusunda Marmara Denizi boyunca doğu-batı aksında çok merkezli ve kademelenmiş merkezlerle sıçrayarak geliştirilmesi ve kuzeye doğru gelişimin kontrol altına alınması" doğrultusunda plan kararları geliştirilmiştir.
Kent için Alınan Stratejik Karalar ve İl Çevre Düzeni Plan Süreci
Makroformun belirlenmesindeki öncelikler, kuzeydeki ormanlara, su kaynaklarına ve Boğaz'a karşı önemli bir tehdit oluşturan "kuzeye eğilim gösteren kent gelişiminin" sürdürülebilirlik ilkeleri çerçevesinde kontrol altına alınması, mevcut merkezi iş alanı (MİA) üzerindeki baskının ve Boğaz geçişlerindeki trafik yükünün hafifl etilmesi ve çok merkezli bir yapının oluşmasının sağlanmasıdır. Bu karar tarihi dokunun korunması hedefini de desteklemektedir.
Nüfus
Çevresel sürdürülebilirlik ilkesi çerçevesinde İstanbul için belirlenen nüfus; doğal ve yapay eşikler, mer'i planlar, mevcut boş alan ve yapı stoku dikkate alınarak 16 milyon olarak kabul edilmiştir.
Bu hedefe göre, 2023 yılında Anadolu Yakası'nda oturanların oranı %35'ten %37'ye çıkacaktır.
Mekansal Kararlar
-İstanbul'un yaşam destek sistemleri olan doğal alanların, insan yapısı altyapının ve yaşam kalitesinin iyileştirilebilmesi ve kent yönetiminin sürdürülebilir olabilmesine yönelik mekansal kararlarda:
-İnsan faaliyetlerinin yaşam destek sistemlerine, hassas ve kritik ekosistemlere zarar vermeyecek nitelik ve nicelikte gerçekleştirilmesi,
-Kentin kuzeyinde yer alan hassas ekosistemlerin korunması amacıyla, kuzeye gelişme eğilimi gösteren kent gelişiminin kontrol altına alınarak; doğu-batı aksında ve Marmara Denizi boyunca kademelendirilmiş, çok merkezli ve sıçramalı gelişimin sağlanması,
-Merkez ticaret alanı ve alt merkezler belirlenerek, merkezler kademelenmesinin sağlanması,
-Kentin iki yakasında nüfus ve istihdam dengesinin sağlanmasına yönelik çalışmalarla boğaz geçişlerindeki yolculuk talebinin azaltılması,
-Kentin doğrusal, kademelendirilmiş, çok merkezli ve sıçramalı gelişimini destekleyecek yüksek kapasiteli raylı ve denizyolu ağırlıklı toplu taşıma sisteminin oluşturulması,
-Ekoloji-ekonomi dengesi gözetilerek ekonomide yeniden yapılanmanın sağlanması ve uluslararası rekabet üstünlüğü taşıyan veya taşıyabilecek sektörlerin desteklenmesi,
-Bilgi teknolojilerinin ve AR-GE faaliyetlerinin üniversite ve sanayi işbirliği içerisinde geliştirilmesi,
Plan kararlarının, deprem başta olmak üzere afet riskleri dikkate alınarak üretilmesi ilkeleri esas alınmıştır.
Su Toplama Havza Alanları
İstanbul Çevre Düzeni Planı, su toplama havzaları için ana ilke ve arazi kullanım kararlarının ilgili mevzuat doğrultusunda ve önerilen ‘Havza Yönetim Modeli' dahilinde gerçekleşmesine ilişkin bir çerçeve ortaya koymaktadır.
Mevcutta yoğun konut ve sanayi yapılaşmasına maruz kalan havzaların rehabilite edilmesi planın en öncelikli konularındandır. Küçükçekmece Gölü'nün temizlenerek rehabilite edilmesi ve böylece Karadeniz-Marmara Denizleri arasındaki ekolojik koridora, kaybedilen niteliğinin geri kazandırılması kararı alınmıştır. İçme suyu havzalarının "havza içi yapı yasaklı alanlar" dışındaki yapılaşmış alanlar ilgili mevzuat doğrultusunda düzenlenecek "havza içi rehabilite edilecek alanlar" olarak gösterilmiştir.
"Sabit mesafeli koruma kuşakları yöntemi" yerine, uzun dönemde topografya analizi, jeolojik yapı analizi gibi çalışmaların yapılması ve daha bilimsel olan "değişken mesafeli koruma kuşakları yöntemi"ne göre koruma kuşaklarının belirlenmesi önerilmektedir.
Çevresel Sürdürülebilirlik Açısından Kritik Öneme Sahip Alanlar
"Doğal işlevi bozulmaması gereken kritik ekosistemleri", "hassas ekosistemleri", "doğal işlevleri geri kazandırılması gereken
alanları", "su döngüsünün sürdürülebilirliği açısından kritik öneme sahip toprakları", "ekolojik koridorları" ve "erozyona
duyarlı alanları" bünyesinde barındıran alanlar planda çevresel sürdürülebilirlik açısından kritik öneme sahip alanlar olarak
gösterilmiştir.
Kıyı Alanları
"Kamu yararı ilkesi" esas alınarak kıyılarda ağırlıklı olarak parklar, spor alanları, günübirlik rekreasyon alanları gibi kamuya açık rekreaktif amaçlı kullanımların olması öngörülmüştür. Bu çerçevede, kıyılarda kentsel ve bölgesel yeşil ve spor alanları önerilmiştir. Bu karar küresel iklim değişikliği sonucunda deniz seviyesinde ortaya çıkabilecek yükselmenin yol açabileceği olumsuzlukların azaltılmasını da destekler niteliktedir. Kilyos-Karadeniz sahili gerisinde yer alan kullanım ömrü tamamlanmış Karadeniz kömür ocakları alanı; doğal kaynakları koruma ve kullanma dengesini bozmayacak şekilde kıyırehabilitasyon alanı olarak gösterilmiştir.
Kentsel ve Kırsal Yerleşim Alanları
Kentsel ve kırsal yerleşim alanları özelliklerine göre meskun alanlar, gelişme alanları, kırsal yerleşim alanları ile gelişimi ve yoğunluğu denetim altında tutulacak alanlar olmak üzere dört gruba ayrılmaktadır. Avrupa Yakası'nda Silivri-Büyükçekmece Gölü aksında D-100 (E5) ve TEM otoyolları arasında kalan bölgede, Silivri'nin batısında Değirmenköy ve Çanta'da, Hadımköy'de ve Küçükçekmece Gölü'nün kuzeyinde Kayabaşı ve Ispartakule bölgelerinde; Anadolu Yakası'nda ise Maltepe, Orhanlı, Şile ve Ağva'da gelişme alanları önerilmiştir.
Merkezler Kademelenmesi
İstanbul'da çok merkezli-kademeli doğrusal bir makroform önerisi doğrultusunda, merkezi iş alanının tarihi merkezden daha batıya, coğrafi ve yoğunluk merkezine (Topkapı-Maltepe- Bayrampaşa bölgesine) yönlendirilmesi, her iki yakada MİA'nın yükünü azaltacak yeni çekim merkezleri ile raylı sistemlere birbirine entegre olmuş alt kademe merkezlerin oluşturulması kararları alınmıştır.
Turizm Alanları
Çevre Düzeni Planı ile İstanbul'a sahip olduğu kimliği ile özdeşleşen dünya ölçeğinde kültür odaklı turizm kenti statüsü kazandırmak amaçlanmaktadır. İstanbul için belirlenen turizm yaklaşımı, kentin köklü geçmişine ilişkin değerlerini koruyarak, kitle turizmi yerine alternatif turizm türlerinde dünya pazarlarıyla rekabet ederken, kentlisiyle de bütünleşen bir turizmdir. Turizm faaliyetlerini kentin geneline yayma stratejisi kapsamında İstanbul'un kuzey ormanlarında ve kıyı alanlarında günübirlik turizm faaliyetlerinin, ekolojik turizm faaliyetlerinin ve bilgi, fikir ve tasarıma dayalı kültür endüstrilerinin geliştirilmesi öngörülmüştür.
Stratejik Amaçlar
Strateji Haritası Bileşenleri
2010-2014 Dönemi Stratejik Plan'ı hazırlanırken; 1/100.000 ölçekli İl Çevre Düzeni Planı ilkeleri esas alınmıştır. Bu planın temelini oluşturan, "Toplumsal, Çevresel ve Ekonomik Sürdürülebilirlik" ilkesini destekleyen hedefl erin tüm birimler tarafından benimsenerek yürütülmesi özellikle vurgulanmıştır. Kurum genelinde 2010-2014 döneminde ulaşılması öngörülen stratejik amaçlar aşağıdaki strateji haritasında yer almaktadır. İstanbul Büyükşehir Belediyesi'nin 2010-2014 dönemine ait stratejik amaçları aşağıdaki 2010-2014 dönemine ait Kurum Strateji Haritası'nda gösterilmiştir:
1- Kentin Doğal, Tarihi ve Kültürel mirasına Saygılı Bir Anlayışla, Sosyal, Ekonomik ve Fiziksel Gelişimine Yön Vererek Yaşanabilir Bir Kent Oluşumuna Katkı Sağlamak
2- Ekonomik, Hızlı, Güvenli ve Konforlu Ulaşım Hizmeti Sunmak
3- Kent Sakinlerinin Sosyal İhtiyaçlarına Yönelik Destek Hizmetlerini Geliştirmek ve Yaygınlaştırmak
4- Sağlıkta Yaşam Kalitesinin Sürdürülebilir Bir Biçimde Gelişmesine Katkı Sağlamak
5- Sürdürülebilir Sağlıklı Bir Çevre Sunmak
6- Kentin Kültür Mirasının Korunması, Tanıtılması ve Kültürel Yaşamının Zenginleşmesine Katkı Sağlamak
7- Kent ve Toplum Düzeninin İyileştirilmesi ve Yaygınlaşmasına Katkı Sağlamak
8- Afetlere Müdahale ve İyileştirme Kapasitesini Etkin Risk Yönetimi İle Geliştirmek"