New York
"Küresel kent" (Global City) kavramı ilk kez Anthony King'in bütün bölüm başlıklarında "dünya kentleri"ni kullandığı, 1990'da yayımlanan "Global Cities" adlı kitabında kullanıldı. Ancak ilk olarak ünlü sosyolog Saskia Sassen, küreselleşmeyle ortaya çıkan yeni kent olgusunu "dünya kentleri"nden ayırmak için "küresel kent" kavramını kullanmıştı. 1991'de yayımladığı "The Global City: New York, Londra, Tokyo" adlı kitabında Sassen, küreselleşmeyle birlikte 1980'lerle gelişen ve yeni bir sürece giren dünya ekonomisinin büyük kentler ile olan etkileşimini ve söz konusu kentlerde ortaya çıkan değişimi gözlemleyerek yeni bir kent tipinin oluştuğunu savunmuştu. Sassen'e göre finansal ekonominin genişlemesi ve uluslararası olması, nispeten küçük olan finansal pazarların da büyümesini ve küresel ekonominin genişlemesini destekleyen bir büyümeyi getiriyordu. Ancak endüstrinin en üst düzeyindeki kontrol ve yönetimi Londra, New York ve Tokyo gibi çok az sayıdaki finansal merkezde toplanıyordu.
Küresel Ağ Bağlantıları
Bu kentlerle ekonomik anlamda bir bağ içerisinde bulunan kentler arasında "küresel ağ" bağlantısı oluşur. Bu bağlar çok kuvvetli olup, ulus devletler tarafından koparılmak istenir. Bu nedenle küresel sistem "ulus devlet" anlayışını kendisinden uzak tutmak ister.
Küresel kentlerin sahip olduğu özellikleri sıralamak gerekirse:
- Küresel denetim ve kontrol işlevlerine sahip,
- Küresel ekonominin bölgesel ve/veya ulusal ekonomilere eklemlenme noktaları olan,
- Yüksek nitelikli hizmetlerde uzmanlaşmış uluslararası elitlerin yoğunlaştığı,
- Yüksek nitelikli büro - konut ve buna bağlı taleplerin arttığı,
- Uluslararası yatırımlar için en önemli merkezler,
- Şirket yönetim merkezlerinin, ulusal ve uluslararası ticaret ve meslek kurumlarının merkezlerinin, en güçlü medya kuruluşlarının ve uluslararası medya organizasyonlarının yoğunlaştığı,
- En önemli iletişim ve haberleşme noktalarının olduğu,
- Diğer dünya kentleri ile havayolu bağlantısının sıklığının olduğu,
- Sanayisizleşme ile birlikte rutin büro işlerinin desantralizasyonunun gerçekleştiği,
- Küresel sisteme ve elitlerine yönelik hizmetlerde artışın gözlemlendiği,
- Tekstil ve elektronik sanayinin dış satımına yönelik büro hizmetlerinde çalışan işgücünde artışın olduğu,
- Konut alanlarında etnik, mesleki ve gelire dayalı ayrışmanın yaşandığı,
- Üst gelir grubundaki artış, lüks konut sunumundaki artışı ve soylulaşma koşullarının oluşmasının neden olduğu,
- Düşük gelirli işgücünün artan rekabetinin ve artan işsizliğin ortaya çıkardığı kentsel alt gelir grupları barındırdığı,
- Donatılarla ilgili kamusal harcamaların artışında paralel olarak serbest piyasadaki sermayenin kontrolündeki azalmaların olduğu,
- Ekonomik ve sosyal kutuplaşma anarşi (Kentsel Yoksulluk): Irksal çatışmalar, şiddet ve suç işleme oranlarında artışın gözlemlendiği ve bu koşulların da, özel güvenlik sistemlerinde artışı getirdiği kentler.
Mekansal Ayrışma Örneği: Sao Paulo
Bu sıralanan maddelerden en önemlisi de, son maddede ifade edilen "kentsel yoksulluk" olgusu... Aslında bu olgu, küresel kentlerin sahip olduğu tüm özelliklerin etkileşiminin bir sonucu da denebilir. Bu nedenle küresel kentlerde, sosyal ayrışmanın bir sonucu olarak da mekansal ayrışmayı görmek mümkün.
Alfa-Beta-Gama Dünya Kentleri (turuncu renk: Alfa Kentleri, mavi renk: Beta Kentleri, siyah renk: Gama Kentleri)
Küresel kentlere yönelik yapılan önemli bir çalışma da "Alfa-Beta-Gama Dünya Kentleri" sınıflandırması. GaWC araştırma merkezinin 1999'da yaptığı, 122 kentte ve 4 ayrı hizmet sektörünün konumuna bakarak yapılmış en kapsamlı sınıflandırmalardan biri. Bu çalışma ile küresel hizmet firmalarının konumu ve bulundukları kentler arasındaki ilişkiyi ölçen "küresel ağ bağlanırlığı" ölçümlerini ortaya çıkarmak amaçlanır. Ölçüm için küresel faaliyet yürüten hizmet firmalarının bütün kentlerdeki konumlarına teker teker bakılır. Hizmet firmalarının belirlenmesi için Sassen'in argümanlarından yola çıkılır. Sassen küresel kentlerin, ekonominin küresel bir boyut kazanmasıyla birlikte bankacılık-finans, reklamcılık, muhasebe, hukuk vb. temel hizmet firmalarının üretim alanları haline geldiğini belirler. Bu nedenle çalışmada, küresel faaliyet üreten firmaların kentlerdeki hizmet değerlerine bakılır. Dört sektörde elde edilen verilere uygun olarak prime, majör, minör merkezler elde edilir. Bu şekilde de prime merkezlere 3, majör merkezlere 2 ve minör merkezlere 1'er puan verilerek yapılan toplamın oluşturduğu bir sıralama ortaya çıkar. Bu sıralamaya göre:
Londra
Tokyo
Alfa Dünya Kentleri (Topladıkları puana göre)
12: Londra, Paris, New York, Tokyo.
10: Şikago, Frankfurt, Hong Kong, Los Angeles, Milan, Singapur.
Beta Dünya Kentleri
9- San Fransisko, Sidney, Toronto, Zürih
8- Brüksel, Madrid, Mexico City, Sao Paulo.
7- Moskova, Seul.
Gama Dünya Kentleri
6: Amsterdam, Boston, Caracas, Dallas, Dusseldorf, Cenevre, Houston, Cakarta, Johannesburg, Melbourne, Osaka, Prag, Santiago, Taipei, Washington.
5: Bangkok, Pekin, Roma, Stockholm, Varşova.
4: Atlanta, Barselona, Berlin, Buenos Aires, Budapeşte, Kopenhag, Hamburg, İstanbul, Kuala Lumpur, Manila, Miami, Minneapolis, Montreal, Münih, Şangay.
Dünya Kent Oluşum Sürecinde Güçlü Kanıt Gösteren Kentler
Çok Güçlü Kanıt Taşıyan Kentler
3: Atina, Auckland, Dublin, Helsinki, Lüksemburg, Lion, Mumbai, Yeni Delhi, Tel Aviv, Philadelphia, Rio De Jeneiro, Viyana.
Bazı Kanıtlar Taşıyan Kentler
2: Abu Dabi, Almata, Birmingham, Bogota, Bratislava, Brisbane, Bükreş, Kahire, Köln, Cleveland, Detroit, Dubai, Ho Chi Minh City, Kiev, Lima, Lizbon, Mancester, Stuttgart, Oslo, Montevideo, Rotterdam, Riyad, Seattle, Lahey, Vancouver.
Çok Az Kanıt Taşıyan Kentler
1: Adelaide, Antwerp, Arhus, Baltimore, Bangalore, Bologna, Brazilya, Calgary, Colombo, Cape Town, Colombus, Dresden, Edinburgh, Cenova, Glasgow, Göteborg, Guangzhou, Hanoi, Kansas City, Leeds, Lille, Marsilya, Richmond, St Petersburg, Taşkent, Tijuana, Torino, Utrecht, Wellington.
Çalışma grubundan J.V. Beaverstock, R.G. Smith ve P.J. Taylor'ın yaptığı bu çalışma İstanbul'a da yer veren ilk uluslararası çalışma olması ve ayrıca İstanbul'u bir "gama dünya kenti" olarak tanımlamış olmasından dolayı Türkiye'de de iyi bilinen bir sınıflandırma haline geldi.
Kaynak: Çadırcı, H., "Küresel Kentler Ve İstanbul'un Küreselleşmesi", Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2006.