Pinon, konferans sırasında

Prof.Dr. Pierre Pinon, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi'nde, "Henri Prost ve İstanbul'da Kentsel Dönüşümler" başlığı altında bir konferans verdi. Konferansta, Osmanlı'dan beri İstanbul'a hayran olan Fransız mimar Prost'un, daha sonra davetle İstanbul'a gelmesinden ve burada yaptığı planlama çalışmalarından bahsetti. Prost, İstanbul'da şehir planlama adına devletten öyle bir yetki almıştı ki, bugün bile eleştirdiğimiz geniş bulvarlar, bu bulvarların yapılması için önemli Osmanlı anıtlarının yıkılması gibi radikal kararlarının yankıları hala sürüyor. İstanbul'a "dışardan" gelen bir mimarın, burayı keşfetmesi ve kentte, deyim yerindeyse "deneyler" yapması ne kadar doğruydu ya da gerekliydi? İşte Paris'te mimarlık ve kent planlamasını büyük ölçüde değiştiren Haussmann'ın etkisinde kalan ve İstanbul'a gelerek tamamen kendine has yöntemlerle şehre müdahale eden Fransız mimarın öyküsü...

Henri Prost, Osmanlı İmparatorluğu'na gelip çalışmak isteyen ilk Fransız mimar. 1905, 1906 ve 1911 yıllarında Ayasofya'nın restorasyon çalışmaları için İstanbul'u ziyaret etmiş ve Ayasofya, Hipodrom ve tarihi yarımada ile ilgili çeşitli araştırmalar yapmış. Prost'un aklında aslında hep Bizans şehir dokusunu yeniden yaratmak vardı.

Prost, İstanbul'daki önemli projelerini gerçekleştirmeden önce, dünyanın çeşitli şehirlerinde, kent planlama adına birçok çalışma yaptı. Bütün bu çalışmaların ortak noktası, kentin gelişimini, açılan yeni yol, meydan ve rekreasyon alanları ile desteklemek. O dönemde yaşanan trafik sorunlarına çözümü ise, geniş bulvarlardı. Bu örnekleri İstanbul'a yaptığı müdahalelerde de görmek mümkün...

Projelerinin arasında Antwerp şehrinin gelişme planının, başarılarının başlangıcı olduğu söyleniyor. Bu plan, şehrin yayılmasını, yeni açılan yol ve parklarla destekliyordu.

1915 yılından itibaren Fas'ın birçok şehrinde çalışmaya başladı. Kasablanka için yaptığı planda şehrin dönüşümünü değil, şehre paralel olarak gelişen yeni şehirlerin oluşmasını savundu. Kendisi ayrıca Paris'in de ilk gelişme planlarını yaptı.

Prost İstanbul'daki çalışmalarına 1934 yılında Büyükşehir Belediyesi'nden gelen davetle başladı. Bu davetle birlikte, İstanbul için planlar yapması teklif edildi. İşte, bu tekliften sonra, Prost'a radikal girişimlerde bulunması için de büyük ve inanılmaz yetkiler verildi...

Prost'un Tarihi Yarımada'da Ulaşım Planı

İstanbul, O'nun için çok önemliydi. Prost, olan bir şehrin dönüşümü değil de, yeni şehir alanlarıyla daha çok ilgileniyordu. Bir yandan da O'ndan beklenen şey, İstanbul'un daha modern bir şehre dönüşmesiydi. Yeni sanayi alanları, köprüler, yollarla birlikte... Bu çalışmaları aslında Osmanlı Sultanları istemişti. İstanbul'un tarihi bölgelerinin güzelleştirilmesi ve şehir silüetine katkıda bulunulması da çok önemliydi. Prost, baştan beri İstanbul'un silüetinden çok etkilemişti.

Prost, tüm bu istekler ve planladığı çalışmalar için 4 sene çalıştı. Gereken topografik çalışmaları yaptı, hava fotoğrafları çekti ve bunların üzerinden müdahale planları yaptı. Prost, İstanbul'un silüeti, günlük yaşamı hakkında binlerce fotoğraf çekti. İstanbul'da yaptığı çalışmalarda, Fransız mimar Haussmann'ın Paris şehrine müdahalelerinden etkilendi.

Prost, İstanbul'la ilgili amacını, "Sosyal dönüşümün yaşanmadığı eski bir başkenti, yaşam koşullarının değiştiği bir şehir haline getirmek," şeklinde özetlemişti.

Projelerinin genel amacı, İstanbul'u dönüştürmeden modernleştirmek ve trafiği düzenlemek. Ayrıca, tarihi yerlerin güzelleştirilmesi adına, sarayların da iyileştirilmesini planlarının arasına aldı.

Arkeoloji Parkı, Topkapı Sarayı, Hipodrom, Sultanahmet ve Ayasofya'yı Kapsayan Bölge

Arkeoloji Parkı Planı

Arkeoloji Parkı'nın olduğu bölgede, inşaatlar yapılmadan önce, kazıların yapılması gerekiyordu. Bu projede çok zorlukla karşılaşıldı. Kazılardan önce, arazideki mal sahipleri inşaata başlamak istiyordu. Belediyenin de istimlaklara yetecek kadar parası yoktu. Bir yandan, Prost da bizans eserlerini korumak ve etrafında yeşil alan düzenlemesi yapmak istiyordu. UNESCO, Arkeoloji Parkı için bir komisyon oluşturdu.

Prost'un Arkeoloji Parkı dışında, bu bölgeyle ilgli planlarında hem taşıt, hem de yaya trafiğini rahatlatmak ön plandaydı. Bunu, metro, tramvay ve bulvarlarla yapmayı düşünüyordu.

Bibirdirek Meydanı için çektiği fotoğraf ve aldığı notlar...

Divanyolu'nu genişletip, Binbirdirek meydanını açmak için, bu bölgede bulunan bir çok Osmanlı yapısı yıkıldı. Bu durum, utanç vericiydi... Ulaşımı rahatlatmak için yapılan bu yıkımlara karşı, hükümet de hiçbir tepki göstermedi.

Kapalı Çarşı ve Eminönü Planı

Eminönü için çektiği fotoğraflar ve aldığı notlar

Prost, buardaki şehir dokusunun korunması taraftarıydı, fakat, diğer projelerinde de olduğu gibi, ulaşımı rahatlatmak amacıyla, bu bölgeye de birtakım önerilerde bulundu. Buradaki arsa değerleri çok pahalıydı ve belediye istimlak edemiyordu. Bu yüzden, Prost'un yaptığı Eminönü planında, meydan, çok genişlememiş, diğer meydanlara nazaran daha küçük kalmıştı.

Prost'un Eminönü için düşündüğü yeni yol ve ada çizimi...

Eminönü Meydanı için düşünülen müdehaleler

Bu planda, Prost, bina bloklarını yaparken, kervansaraylardan, balık pazarından ilham aldı ve Selanik ve Paris gibi diğer Akdeniz şehirlerine benzetmeye çalıştı. Plan, bu blokların yerleşebilmesi için, eski yapıların yıkılmasını öngörüyordu... Özgün olarak adlandırılan bu plan, eğer gerçekleşmiş olsaydı, bugün, ortaya çok ilginç durumlar çıkabilirdi. Bütün şehir dokusunu katletmek, ne kadar iyi? Anıtların yıkılması, bir şehir için nasıl olurdu?

Eminönü Planı ve Prost'un yapmayı düşündüğü yapı blokları

Eminönü planı, günümüzde de çok eleştiriliyor. Prost'un yaptığı bu genişlemeler, yenilemeler, günümüz mimarlık ve kent planlaması adına çok yanlış sonuçlar doğuruyor.

Metro Hattı Projesi
Prost'un metro hattı, Galata Köprüsü'nden Hanlar Bölgesi, Nuruosmaniye ve Divan Yolu'na kadar uzanıyordu. Seçtiği bu hatla ilgili olarak, "cesaret işi" deniliyor. Prost, bnu önerisiyle, tarihi yarımadayı ikiye bölmüş oldu...

Atatürk Bulvarı

Atatürk Bulvarı Planı

Bulvarın yapılması için çok bina yıkıldı. Yıkımlar biter bitmez çalışmalara başlandı. Ayrıca, yeni bir belediye sarayı yapılması da planlanmıştı.

Karaköy
Prost'un Karaköy'de gerçekleştirdiği yıkımlar, çok yankı uyandırdı. Çünkü, dönemim önemli Fransız mimarlarından biri olan D'aranco'nun Karaköy'de, "nirengi" diyebileceğimiz, zamanında kent için önemli binalarını da yıkmıştı. Bu tavır, bir suç niteliği taşırken, o dönemde, Prost'a verilen yerki ve güçler sayesinde, hiçbir yetkilinin müdahalesi olmadı.

Tarlabaşı Bulvarı
Prost'un İstiklal Caddesi, Galatasaray, Tarlabaşı ve Taksim Meydanı arasında da bir projesi bulunuyordu, fakat, buradaki istimlak değerleri çok yüksek olduğu için yıkımlar gerçekleşmedi.

Sonuçlar
Konuşmasının sonunda Prof. Pinon, Prost'u ve o dönemki şartları anlamak ve ona göre eleştirmek gerektiğini söyledi. Prost, özellikle yıkılan Osmanlı yapıları ve anıtları için eleştiriliyor. Bu yıkımların olduğu esnada da, Turkiye Cumhuriyeti'nden hiçbir yetkili engel olmadı ve tüm bu yıkımlar kabul edildi. Bir bakıma, bu müdahaleler, mimari camiadan büyük tepki toplarken, yetkili kişiler bu yıkımları kabul etti ve İstanbul, 30'lardan beri bu şekilde gelişmeye devam etti. 70 yıl sonra bile, biz bu yıkımların sonuçlarını yaşıyoruz. Bina yıkımı, ulaşımı rahatlatacağına inanılan yeni köprüler, yollar, meydanlar. Bugün de yenilenmeye sürekli devam eden İstanbul için yeni bir Boğaz Köprüsü daha düşünlüyor. Eleştirdiğimiz zihniyet, aradan neredeyse bir asır geçmesine rağmen kentlerimize müdahale etmeye devam ediyor.