29 Ağustos'ta başlayan Venedik Mimarlık Bienali 21 Kasım'a kadar devam ediyor. Bu seneki bienale Arnavutluk, Bahreyn, İran, Malezya, Ruvanda ve Tayland ilk kez ulusal olarak katılıyorlar. Bunların arasından Bahreyn'in Reclaim isimli sergisi diğerlerinin arasından sıyrılarak en iyi ulusal katılım dalında Altın Aslan Ödülü'ne sahip oldu.

Sergide konu edilen Bahreyn'in denizle kurduğu ilişkiydi. Bienalde orijinallerine benzer şekilde yapılmış ahşap denizci barakalarına yerleştirilen ekranlarda bu ilişki balıkçılar ve yaşayanlar ile yapılan söyleşilerle irdeleniyor.

Bahreyn Üniversitesi, İnşaat Mühendisliği Bölümü'nden Yard.Doç.Dr.Fuad Al Ansari serginin broşüründe yer alan Bahreyn'in Azalan Deniz Kültürü isimli yazısında sergiye konu olan bu yakın ilişkinin geleceğini sorguluyor.

Bahreyn Krallığı, Asya'da Basra Körfezi'nde, Yakın Doğu ve Hindistan arasındaki deniz yolunun ortasında, bir ada ülkesi olarak konumlanmaktadır. Dünyanın en küçük ülkelerinden biri olmasına rağmen, körfezdeki adaları Doğu Asya, Hindistan ve Doğu Afrika'ya bağlayan çizgi üzerinde bir savunma hattı oluşturan Bahreyn'in uluslararası arenadaki politik ve ticari önemi, geçmişte, coğrafi konumuyla ilişkilendiriliyordu. Bu lokasyonu Bahreyn ekonomisini denize bağımlı kılmıştır. Ülkenin başlıca yiyecek kaynağı denizden sağlanırken, körfezin dünyaca ünlü inci endüstrisi de bölgenin geçim kaynağını oluşturuyordu.

Bahreyn'de yüzlerce yıldır süregelen deniz hakimiyeti, 1920'lerde adada ilk petrolün çıkartılmasıyla sona erdi. Mimari, kültürel ve çevresel anlamda ada kültürünün etkisi ülkede zayıflamaya başladı. O tarihten sonra bölge ekonomisi ve halkın geçim kaynağı ile ilgili tüm ümitler körfezin zengin petrol rezervlerine bağlandı.

Petrol rezervlerinin keşfinden evvel Arap-İslamik tarzda, alçakgönüllü fakat kendine has bir tutum sergileyen Bahreyn mimarisinin oluşumunda denizle etkileşim en önemli faktörü oluşturmuştur. Kent ölçeğinde organik doku incelendiğinde, denizden gelen esintiden faydalanmak amaçlı cadde ve sokakların birbirini dik kestiği, bu sayede sahil ve iç kesimler arasında daha rahat bağlantı kurulduğu, ticari malların kente daha rahat taşınabildiği gibi pozitif sonuçlar ortaya çıkmaktadır. Konut ölçeğinde ise denizden gelen esinti evlerde parapet ve rüzgar kesicilerle engellenmeye çalışılmış, mimari doku bu fiziksel veriler doğrultusunda şekillenmiştir.
Sosyal yaşam ülkenin giriş kapısı olma özelliğini taşıyan Manama Limanı ve Muharraq kıyılarında şekilleniyordu. Devlet gelirinin ana kaynağını limanlarda ithal mallardan alınan gümrük vergileri oluşturuyor, ülkeye sıcak para transferi yerel ekonomide kullanılmak üzere yine bu limanlardan sağlanıyordu. Nüfusun büyük kısmı balıkçılık, ağ yapımı, tekne üretimi gibi işlerle geçimini sağlıyordu. Al Naim ülkenin tekne üretim merkeziydi. Teknecilik bir aile geleneği olup, bu zanaat öğretisinin kendilerine Nuh Peygamberden kaldığına inanılır ve tekne yapımı kutsal sayılırdı.

Bahreyn ve Suudi Arabistan arasındaki köprü inşasından evvel ülkede deniz aşırı ulaşım yerel ağızda ‘'Abrah'' veya ‘'Eb'ri'' diye bilinen bu teknelerle sağlanıyordu. Manama ve komşusu Muharraq kentleri arasında düzenli seferlerle yolcu transferi yapılabiliyor, ticari mallar taşınabiliyordu.

Bahreyn'de denizden bağımsız bir kültür oluşmasında petrolün keşfinin etkisi büyük ama tek başına yeterli bir sebep değil. 1930'larda dünya çapındaki ekonomik durgunluk, Japonya'da kültür incisi üretimi ve ardından gelişen yan sanayiler de Bahreyn'in denizle ilişiğini yavaş yavaş kopardı. Kara yolu ulaşımının yaygınlaşması sonucu Bahreyn'i Suudi Arabistan'a bağlayan yolun inşası deniz taksi servislerini azalttı. 1962'de Mina Sultan Rıhtım İnşası, ardından 1967'de yük terminalinin inşası, ticaretin karayolları aracılığıyla yapılmaya başlanması, Manama ve Muharraq kentlerindeki liman ticaretini durma noktasına getirdi ve sonuç olarak azalan deniz kültürü ülkede etkisini iyiden iyiye kaybetmiş oldu.

Bahreyn'in denizden bağımsız bir kültür oluşturmasının bir diğer etkeni olarak devletin kentsel planlama ve ıslah alanındaki yanlış politikalarından da söz edilmelidir. Geçtiğimiz 80 yıl boyunca binlerce hektarlık alan ıslah edildi. Kumsalların beton ve taş yığınlarıyla doldurulması sonucu sahil şeridi iç kısımlara taşındı, kentsel planlamada denizle olan bağlantı göz ardı edildi. Bu plansız ve çarpık kentleşme sahil şeridinin fiziki özellikleriyle beraber fonksiyonel kullanımının azalmasına ve değişmesine sebep oldu.

Bahreyn Kentsel Araştırma Ekibi'nden film yönetmeni ve yapımcısı Muhammed Bu Ali'nin yerel halkla yapmış olduğu röportajlardan, yapılan yanlış planlamalar sonucu işlerinden olan balıkçılara devlet tarafından sağlanılan aylık 200 dinarlık sosyal güvence bedelinin kimseye yetmediği sonucu ortaya çıkıyor. Muharraq ve Budaiya'dakine benzer bir marina projesinin Juffair'da da yapılması için halktan gelen talebe halen cevap bekleniyor. Yapılan röportajlarda görüşülen kişiler, marina, plaj, çocuklar için oyun parkları gibi halkın kullanımına açık alanların da kıyı şeridi projelerine dahil edilmesi gerekliliği konusunda hem fikirler.

Son olarak, ülkelerin kültür tarihini yansıtan veriler olarak banknotları ele alalım. Bahreyn'de basılan banknotları kronolojik sırayla incelediğimizde, denizin ülke üzerindeki etkisinin giderek azaldığını gözlemlemek mümkün. 1967 yılında basılan ilk banknotun iki yüzü de denize atıfta bulunan imajlarla, yelkenli resimleriyle basılmışken 1979'daki ikinci basımda figürler, ilkine oranla daha küçük boyutlardadır. 1993'te basılan seride ise artık yelkenli resimleri tek yüzde kullanılır hale gelmiştir.

Sonuç olarak, yukarıda bahsi geçen tüm etkenlerin neticesinde, Bahreyn toplumu fiziksel ve kültürel açıdan bir ada ülkesi olma mirasını kaybetmektedir.

Proje ekibi aşağıdaki isimlerde oluşuyordu:
Bahreyn Kentsel Araştırma Kurulu (Tamadher Al Fahal; Muna Yateem; Fay Al Khalifa; Deena Ashraf; Fatema Al-Hammadi; Mohammed Al-Qari); LAPA (Harry Gugger; Leopold Banchini; Simon Chessex; Russell Loveridge; Ning Liu) ve Camille Zakharia (fotoğrafçı ve mühendis) ve Mohammed Bu Ali (yapımcı)
Komisyon Üyesi: Kültür ve Haberalma Bakanlığı'ndan Noura Al-Sayeh
Küratörler: Noura Al-Sayeh, Fuad Al-Ansari.

 

Reclaim (Bahreyn Pavyonu) from Arkitera on Vimeo.