Black Star Square (Siyah Yıldız Meydanı), diğer adıyla Independence Square (Özgürlük Meydanı) koloni yönetiminden kurtuluşun anısına yapıldı (Accra, 1961)

İki yıl önce Gana'yı bir uçtan bir uca gezdik. Pek çok kenti ziyaret ettik ve sömürgeciliğin sona erdiği 1940'ların sonundan itibaren, 30 yılı aşkın bir süre içinde yapılmış olan mimarlığı belgeledik. Gördüğümüz yüzyıl ortası binalarının çoğu modernist ve Avustralyalı, İngiliz, Amerikalı, Lübnanlı, İtalyan ve Ganalı mimarlar tarafından tasarlanmış yapılardı. Bu yapıların çoğu çağdaş mimarlık yayınlarında "Tropikal Modernizm" olarak bilinmeye başlayanın ne olduğu konusundaki hararetli tartışmanın bir parçası olarak incelendi. Yakın zamana kadar, mirasın hepsi mevcuttu ancak tarihi kanunda yok oldu. Bunların yokluğu sebebiyle Afrika kıtasının modernizm söyleminde ne kadar kritik olduğunu anlamak konusunda başarısız olduk. Gezimiz, bu yapıların yapılmasından sonra geçen yarım yüzyılda nasıl bir süreçten geçtiğini ve bugünün kentsel ve küresel bağlamında nasıl işlediğini keşfetme isteği ile ortaya çıkmıştı.


Gana'nın ilk başkanı Kwame Nkrumah'ın Gana Milli Müzesi'ne bakan heykeli, Accra


Gana Milli Müzesi ana sergi salonu, Accra (Mimarlar: Fry, Drew, Drake ve Lasdun, 1957)

İngiliz koloni düzeni temsilcileri ve sonrasında yeni Gana devletinin kurucuları olarak, bu modernist okulların, kampüslerin, özel konutların ve yönetim ofislerinin mimarları yeni tekniklerin (gelişmiş yapım yöntemleri, yenilikçi biçimler ve iklime duyarlı tasarımlar konusunda devam eden araştırmalar) "tropik bölgelerde" yaşamanın sorunlarını çözebileceğine inanıyorlardı. Böylece projeleri CIAM'a (Congress International d' Architecture Moderne) yol açan optimizm döneminde uluslararası alanda paylaşıldı. Belgelediğimiz bazı projelerde mimar Maxwell Fry ile iş birliği yapmış olan Jane Drew iyimser durumu şöyle açıkladı: "Ben mimarların umut ve iyimserlikle dolu olduğu bir dönemde, planlama ve mimarlıktaki değişimlerin yaşam koşullarını da değiştirebileceği ve dünyayı geliştirebileceğini hissettiğimiz bir zamanda mesleğimi yaptım. Gelecek için muazzam bir umudun olduğu bir zamanda..."


Accra'nın merkezinde pazar yeri, yeni hükümet binası için önerilen arsa


Accra'daki artık kullanılmayan ve ıslah edilmiş Amerikan Sefareti. Şimdi Kadın ve Çocuk İşleri Bakanlığı'na ev sahipliği yapıyor. (Mimar: Harry Weese & Associates, 1956)

Eski Amerikan Sefareti'nin avlu koridoru, Accra (Mimar: Harry Weese & Associates, 1956)

Evrenselcilik modernizm için baş öğreti olabilir, ama tropikal değişkeni bu prensipten sapıyor ve belirli yerel koşullara cevap veriyor. Ortak payda tüm dünyadaki modernist yapılarda bol bol bulunan beton olmasına rağmen, Harry Weese'in Accra'daki Amerikan büyükelçiliği binası gibi yapılarda hem bölgeye has kültürel hassasiyetlere estetik bir cevap olarak, hem de hava sirkülasyonunu sağlamanın bilinen yolu olarak ahşap kullanılıyor. Nemli ve yağışlı veya kuru ve sıcak olabilen yerel iklim, gölge ve esintilerin kullanıldığı yerleşim yeri stratejilerinin ortaya çıkmasını sağladı. Yenilikçi bölme duvarlar ve güneş kırıcılar, bazıları yöreye özgü yapı tiplerinden uyarlanan çatılarla verandalar ve konsollar, sıcağı hafifletmek ve yerel göz zevkine hitap edebilmek için bir araya getirilmişti. Günümüzde beton duvarlar, kolonlar ve bölmeler mekanlarda dağılsa da, ziyaret ettiğimiz pek çok yapıda hala orijinal amaçlarına hizmet ediyorlardı. Öğrenciler sınıfları dolduruyordu. Orijinal sahipleri evlerinde oturuyorlardı. Emin olmak için pek çok yapı ıslah edildi ve uyarlandı. Yoğun yağışlardan sonra, yağmur suyunun yeterince akması için yapılara beşik çatılar eklendi. Hem sosyal duruma hem de verimli ucuz enerji ilkesine işaret eden klima, artık bölme duvarların ve panjurlu pencerelerin sağlayamadığı rahatlamayı sağlıyor. Bu gibi durumlarda Tropikal Modernizm Batılı, özellikle de Amerikan konfor ve tüketim görüşleri tarafından geride bırakılıyor.


Accra'da konut (Mimar: Nickson ve Borys, 1962–66)

Accra'da konut, çatı verandası (Mimar: Nickson ve Borys, 1962–66)

Mimarın özel konutu, Accra (Mimar: Kenneth Scott Associates, 1961)

Gezilerimizde bu binaları tarihi ve çağdaş güçlerin buluşması olarak görmeye başladık. Örneğin Elmina ve Cape Coast'un kocaman köle hisarları bir zamanlar nöbetçi olarak duruyor ve hammadde ve yüklerin Yeni Dünya ve Avrupa'ya açılırken Gana sahillerini terk ettiği yer olan ülke sınırlarını koruyordu. İsveçli, Portekizli ve Hollandalı tüccarların yanı sıra, İngilizler de bu kazançlı ağı sömürdü. Sonradan "Altın Kıyı (Gold Coast)" olarak bilinecek olan Tropikal Modernizm'i tasarlayan da İngiliz koloni girişimiydi. Önerilen yeni kentler ve mevcut yapılmış işler, özellikle İngiliz yönetimi altında inşa edilen pek çok okul, "düzgün" koloni unsurlarını geliştirmesi planlanan, devam etmekte olan bir sosyal projenin parçasıydı. Afrika Birliği organizasyonu kurucusu ve ilk Gana başkanı Kwame Nkrumah tarafından başlatılan Afrika'daki ilk başarılı özgürlük hareketi sırasında, İngiliz İmparatorluğu'nun Afrika'daki uçsuz bucaksız genişlemesi azalmaya başladığında ve 1957'de Gana'nın kurulmasıyla hükümet yetkilileri ve vatandaşlar yeni ülkenin milli müze, ofis, özel konut, büyükelçilik ve üniversite binalarını yapmaları için aynı mimarların yardımını istedi. Tropikal Modernizm'in iklime duyarlı kültürel yapısını milli devletin ihtiyaçlarına adapte eden Nkrumah, eskiden yaptığı bir konuşmada şöyle demişti: "Şu an elimizde fazlasıyla bulunan bir enerji kaynağının kullanımını geliştirebiliriz - güneş ısısını. Accra ve diğer kentlerde güneşi kullanarak, çatı yüzeyi ve binanın duvarları üzerinde hava dolaşımı sağlayan ve binayı serin tutan mimari tasarımlar zaten geliştiriliyor." Tropikal Modernizm yeni devletin yönetimsel ihtiyaçlarını tatmin etti.

Güzellik salonu, Osu, Accra

Tropikal Modernizm hala daha iyi bir dünya vaadi verse de, zengin ve fakir Gana ayrı dünyalarda yaşamaya devam ediyor. Gana'nın modern mimarlık simgeleri şimdi hiç hava geçirmeyecek şekilde yalıtılmış, klimalı, pempe, mavi ve gri yansıtıcı camlarla kaplanmış kulelerin arazilerine konmuş durumda. Bu binalar finans kurumlarını ve hotelleri, Gana'yı küresel ekonomiye bağlayan iletişim, enerji ve ticaret firmalarını barındırıyor. Çin, Hindistan, Amerika ve başka herhangi bir yer ile bağlantı kuran organizasyonel kanalları ve Kumasi gibi bölgesel merkezlerin pazarlarını dolduran ürünlerin akışını sağlıyor. Her yer mobil iletişim ağları ile ve telefon kartı satan, parlak renklerle boyanmış büfelerle donatılmış. Ticari ve resmi bölgeler arasında da, iş aramak için köyden kente göç etmiş olan milyonlarca insanı barındıran metal çatılı gecekondular yayılıyor. Yollar evden işe, işten eve gidip gelen insanlarla doluyor. Köle hisarları artık özellikle Afrikalı - Amerikan turistlerin "Afrikalı kökleri" ile tekrar bağ kurabilmek için ziyaret ettikleri yerler arasında. Ama tabi ki, Saidiya Hartman'ın kendi yolculuklarını anlattığı "Lose Your Mother"da etkili bir şekilde belirttiği gibi eve dönmek artık imkansız, zaman her iki dünyayı geri dönülmez bir şekilde değiştirdi.


Kejetia merkez pazarı, Kumasi

Kejetia Merkez Pazarı, Kumasi

Tropikal hareketin modernizmde en önemli başarısı herhalde dengesiydi. Yerel koşullarla değiştirilmiş uluslararasıcılık, Kenneth Frampton'ın "eleştirel bölgeselcilik" olarak özetlediği bir dizi ilke. Bu, hareketin görünen kültürel değişkenliği. Bu değişkenlik yeniden bağımsız olan Gana'da farklı kültürel grupları birleştirmeye çalışan bir millet yaratılmasına imkan verdi. Belki de yeni teknolojilerin çoğunlukla "az gelişmiş" olarak algıladıkları bir bölgeyi "geliştirmeye" gelen yabancı mimarlar tarafından üretilmesi bir çelişkiydi. Günümüzde, küresel ekonomik ve çevresel krizlerin ışığında ve üretim ve tüketim modellerimizi yeniden düşünmemizin gerekliliğinin bilinciyle, mimarlar yapı tasarımlarında yine pasif enerji çözümleri kullanıyorlar. Bu alandaki en yeni mimari araştırma Tropikal Modernizm dönemine uzanıyor.


Engineering Workshops, Nkrumah Bilim ve Teknoloji Üniversitesi (KNUST).
(Mimar: James Cubitt and Partners, 1953)

1960'larda, Tropikal Modernizm Dönemi'nde Accra'da özel konut

Kolonicilik dönemi ve sonrasında Gana'da ve başka yerlerde çalışan mimarların sosyal istekleri, imza biçimlerini veya sıradan bir kurumsal estetiği teşvik eden bir ortama dönüştü. Bugünün küresel mimarları genellikle yarattıkları sosyal ve politik koşullardan uzak kalıyorlar.

Tropikal Modern okulun katkılarının resmi ve sosyal bağlamlarla nasıl ilişkili olduğunun tekrar ele alınmaya değer olduğu aşikar. Elbette çağdaşlaşma her zaman kültürler arası etkileşimi teşvik ediyor. Mimarlığın ve mimarların küresel güç dengelerinin yer değiştirmesi konusunu nasıl yönlendirebilecekleri, hala ucu açık bir soru. Karşılıklı bağlantımıza uyum sağlamak için, kültürler arası eşitlikçi işbirlikleri oluşturmak için yeni fırsatlar ortaya çıkacak. Dünyada dolaştığımız sürece, şüphesiz tercüme edilemeyen veya kolayca kavranamayan pek çok şeyle karşılaşacağız. Sadece sözlerin değil, sorunların da kültürler arası farklılığı yönlendirdiğinin farkında olmamız, bakmanın ve dinlemenin yeni yollarını geliştirmemiz gerekiyor.


Mimarın özel konutu, Accra (Mimar: Lokko Associates, 2005–06)

Accra'nın varoşlarında evler