En çok bilinen tarihi piramitler: Mısır'daki Gize Piramitleri ve Meksika'daki Chichen Itza. (Fotoğraf: wikipedia)
Peki en çok piramit nerede inşa edildi? Cevap ne Orta Amerika ne de Mısır: tabii ki her şeyin mümkün olduğu ülke olan Birleşik Devletler! Ama piramit biçimindeki yapılarla dünyanın her yerinde, konuttan alışveriş merkezine, çok çeşitli işlevlerde karşılaşmamız mümkün. Örneğin, Macaristan'ın başkenti Budapeşte'de piramit biçiminde bir araba galerisi bulunuyor. Aşağıdaki örnekler seçilirken işlevin yanı sıra, mimari ve tarihi önem de göz önünde bulunduruldu.
Gakushūin Üniversitesi Merkez Oditoryumu (Tokyo, Japonya)
Mimar: Kunio Maekawa, 1965 (Fotoğraf: Y440, wikipedia)
20. yüzyılda piramitler, Mısır'dan oldukça uzak bir ülke olan Japonya'yı bile es geçmediler: 60'lı yıllarda modern Japon mimarisinin babası olarak anılan, Le Corbusier'nin öğrencisi Kunio Maekawa, Tokyo Gakushūin Üniversitesi'nin ortasına bir piramit kondurdu.
İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra kurulan elit yüksek öğrenim kurumunun sıralarından Yoko Ono gibi ünlülerin yanı sıra, günümüzün Japon imparatoru Akihito da geçmişti. Merkez Oditoryum az da olsa düzensiz bir biçime sahip. Diyagonel betonarme strüktürle yapılmış olan piramidin şaşırtıcı kısmı, camlı, kırık çizgilerle yapılmış kapalı balkonu. Kefren firavunu bunu görse herhalde pek de sevinmezdi.
Slovak Radyosu Binası (Bratislava, Slovakya)
Mimar: Štefan Svetko, Štefan Ďurkovič, Barnabáš Kissling, 1963-1983. (Fotoğraf: Frettie, wikipedia)
Sosyalist devletlere has bir uygulamayla, yarışmayı kazanan Milo Croat'ın değil, ikinci olan grubun tasarımı olan Slovak Radyosu Binası'nın planları 60'lı yıllarda hazırlandı. Ters çevrilmiş bir piramit şeklindeki yapı hemen Bratislava'nın en ünlü mimari simgelerinden biri haline geldi. Günümüzde de batıda, bölgenin mimarisinin önemli örnekleri arasında gösteriliyor.
Mimarlar, yapımı 20 yılda tamamlanan Slovakya'nın bu ilk çelik strüktürlü binası için seçtikleri biçim sayesinde proje alanında yapının kapladığı alanı azaltmayı hedeflemişlerdi. Ters piramit şeklindeki yapılara aslında oldukça az sayıda örnek var. Bunlardan biri 1970'te Arizona Tempe'de yapılan belediye binası. İki yerel mimar, Michael ve Kemper Goodwin gölge sayesinde elde edilen daha iyi enerji tasarrufu amacıyla ters piramit biçimini seçmişlerdi.
St. Petersburg Pier (St Petersburg, Florida, ABD)
Mimar: William B. Harvard Sr., 1973. (Fotoğraf: Texx Smith, wikipedia)
Bratislava ve Tempe'deki meslektaşlarının tersine, Dali Müzesi ile ünlü Florida'daki St. Pere ters piramidi çevresel veya işlevsel sebeplerle değil, çatısında mümkün olabilecek en büyük terasın meydana gelmesi için bu biçimi almıştı.
Yapı, dükkanları, lokantaları ve kentin en sevilen noktalarından birinde bulunan konumu ile, bir alışveriş ve eğlence merkezi olarak hizmet veriyor. Ama hizmetine uzun süre devam edemeyecek gibi görünüyor, zira en son 1988'de yenileme çalışmaları yapılan binayı, 2010'da kabul edilen bir karara dayanarak yıkıp, yerine başka bir yapı inşa edecekler.
Louvre Cam Piramidi (Paris, Fransa)
Mimar: I. M. Pei, 1983-1993. (Fotoğraf: batigolix, flickr.com)
Son zamanların en çok bilinen piramitlerinden biri de Paris'teki Louvre Müzesi'nin önünde yer alan ve işlevi aşağıdaki galeriye ışık girmesini sağlamak olan cam piramit.
1983'te açılan yarışmayı kazanan mimar I. M. Pei'nin projesinin Fransa'da bu kadar çok kişi tarafından desteklenmesi tesadüf değil. Piramit 1993'te tamamlandı ve altına ters şekilde bir eşi daha başarıyla uygulanınca mimar rüştünü kanıtlamış oldu. Yapının önemi o zamandan beri şehir efsaneleriyle anlatılıyor. Bunlardan biri de Da Vinci Şifresi'nde yer alıyordu.
Dünyanın Ortası (Felicity, Kaliforniya, ABD)
Mimar: Bilinmiyor, 1985. (Fotoğraf: Kirs10, wikipedia)
Dünyanın ortasını gösteren bronz levha, Kaliforniya'da bir piramit yapının içerisinde bulunuyor. Hikayesi tabi ki "Amerikalı": Dünyanın ortasının tam olarak yeri 1985'te yayınlanan bir çocuk kitabında (COE: The Good Dragon at the Center of the World) belirlenmişti. Kitabın yazarı Jacques-André Istel işini o kadar ciddiye alıyordu ki, yayından sonraki yıl Felicity kentini oluşturdu ve dünyanın ortasını da bu piramitle belirtti. Hikayenin absürdlüğünü artıran şu ki, sözde imparatorluk bölgesi yönetimi ve Paris Coğrafya Kurumu da Felicity'yi dünyanın ortası olarak kabul ettiler. Gerekçeleri de şuydu: Dünyanın ortası herhangi bir yerde olabileceğine göre, neden orada olmasın?
Piramit gündüz genelde kapalı oluyor. "Dünyanın Ortası"nı 7 dolar karşılığında ziyaret etmek için önceden randevu alınması gerekiyor.
Mirdad Piramitleri, Osho Kamu Merkezi (Pune, Hindistan)
Mimar: Hafeez Contractor, 1990. (Fotoğraf: Nithya Priyan in India, flickr.com)
Pune'deki Budist meditasyon merkezi, yaşamının son yıllarında kendini "Osho" olarak adlandıran Bhagwan Rajneesh ustanın anısını yaşatıyor. Merkezin özel binası siyah seramiklerle ve granitle kaplanmış olan üç piramitten oluşuyor. Piramitlerde büyük hacimli oditoryumlar ve boş vakitlerin geçirilebileceği mekanlar yer alıyor. Zengin çeşitlilikte bitki ile donatılmış olan 12 hektarlık bahçenin ortasındaki siyah piramitler mistik bir atmosfer yaratıyor. Tasarımı, ünlü bir Mumbaili mimar olan Hafeez Contractor tarafından, Alman iş birliği ile gerçekleştirdi. Ancak uygulama buna rağmen zayıf, binaların dayanıklı olduğunu söylemek pek mümkün değil. Hatta en büyük oditoryumun içi ilk muson yağmurları ile ıslanmış...
Piramit Arena (Memphis, Tennessee, ABD)
Mimar: Rosser International, 1991. (Fotoğraf: JeremyA, wikipedia)
Ramses'in 20 metrelik heykeli, içeride gerçekleşen spor karşılaşmalarından habersiz, dünyanın altıncı en büyük piramidinin girişini koruyor. Memphis Spor Merkezi'nin 20 bin kişilik arenasının üzerini 98 metre yüksekliğinde, dışarıdan paslanmaz çelikle kaplı bir piramit çevreliyor. Ancak spor merkezi kent sakinlerine zamanında pek yarar getirmedi. Sonraki yıllarda da genelde boş kaldı. 2005 yılında ise daha büyük olan FedExForum tamamlandı ve spor karşılaşmaları oraya taşındı.
Burası, dünyadaki tek piramit şeklindeki spor veya organizasyon merkezi değil. Kaliforniya Long Beach'teki 5000 kişilik piramit-arena "Walter Piramidi", burada bulunan üniversiteye de hizmet veriyor. Prag'daki benzer biçimli "GoJa" ise bir konser salonu.
Rock and Roll Hall of Fame (Cleveland, Ohio, ABD)
Mimar: I. M. Pei, 1993-1995. (Fotoğraf: Derek Jensen, wikipedia)
Kim sonsuzluğun simgesi olan bir piramidi Rock'n'Roll'un büyüklerinden daha fazla hak eder? Hem de piramit yaptırmışken, Louvre'un mimarı Pei ustadan başka kim akla gelir? Çinli - Amerikalı mimar Pei, "Rock and Roll Hall of Fame Foundation" başkanının fikriydi. Pei ise kağıda, kuleden çıkan bir cam piramit eskizi çizdi. Maalesef kuleyi yakındaki havaalanı sebebiyle 61 metreden 49 metreye düşürmek zorunda kaldılar, ama müze yine de yapıldı ve Yoko Ono ve Little Richard'ın da desteğiyle 1995'te açılışı yapıldı. Öte yandan, Pei'nin Paris'teki piramidi biçim modasını başlattı. Cleveland yakınlarındaki çok bilinen bir diğer örnek ise, Teksas'ta Galveston'daki Moody Gardens Eğlence Merkezi'nin 90'lı yıllarda yapılan üç piramidi (Morris Architects).
Barış ve Birlik Sarayı (Astana, Kazakistan)
Mimar: Foster & Partners, 2006. (Fotoğraf: Nicolle K. Hamilton, wikipedia)
Kazakistan'ın başkentinde bulunan 77 metre yükseklikteki piramit, yapımına da bizzat karar veren devlet başkanı Nursultan Nazarbajev'in isteği üzerine bu biçimde inşa edildi. Tasarımı ise dünyanın en tanınmış mimarlarından biri olan Norman Foster tarafından gerçekleştirildi. Tepeye yerleşmiş olan, bir kenarı 60 metre uzunluğundaki piramit, içinde 1500 kişilik bir oditoryum bulunduruyor ve 2006'da dünyanın din liderleri buluşması için inşa edildi. Konseptinin ortaya çıkmasından, teslimine kadar 21 ay geçen yapının, o zamandan beri başka etkinlikler için pek de kullanıldığı söylenemez.
Zaman Piramidi (Wemding, Almanya)
Tasarımcı Manfred Laber. 1993-3183. (Fotoğraf: zeitpyramide.de)
Dünyanın en yavaş inşa edilen piramidi 5600 kişilik bir Alman kentçiğinin gurur kaynağı ve geçen 18 yılda tam tamına iki bloğu yerine koyulabildi. Wemding, 1993'te kuruluşunun 1200. yıl dönümünü kutladı ve burada doğmuş olan bir sanatçının önerisi üzerine, yıl dönümü şerefine bir piramit yapılması fikri benimsendi. "Zeitryramide" toplam 120 adet 1,2x1,2x1,8 metre boyutlarında beton bloktan oluşacak, ama bu bloklar 10 yılda bir yerlerine yerleştirilecekler. Böylece yapı son halini 3183 yılında alacak. Yapımı (daha doğrusu şimdiye kadar yerleştirilen iki bloğun yerini alması) yerel bir kuruluşun sorumluluğunda, ancak kurallar esnek. Örneğin, beton bulunamazsa bloklar başka bir malzemeden de yapılabilir.
Ülkemizdeki Piramitler
Son yüzyılda yeniden canlanan piramit modasının yansımalarını Türkiye'de de görmek mümkün. Ülkemizdeki örneklerden en çok bilinenleri ise Bursa'daki Zafer Plaza Alışveriş Merkezi ve Antalya'daki Cam Piramit Sabancı Kongre ve Sergi merkezi.
Zafer Alışveriş Merkezi (Bursa)
Mimar: Faruk Eşim - Hayri Anamuroğlu. 1999
2000 yılında "Yılın Alışveriş Merkezi" seçilen Zafer Plaza'nın giriş kapısı niteliğindeki piramit, çarşının simgesi ve buzdağı benzeri yapının görünen yüzü. Yapıda alışveriş merkezi, yeme içme alanları, sinemalar ve 500 araçlık bir otopark bulunuyor. Yapı, Bursa Büyükşehir Belediyesi öncülüğünde meydan aynı kalmak kaydı ile yer altında alışveriş ve sosyal amaçlı bir tasarım olarak yapıldı.
Cam Piramit (Antalya)
1 Ekim 1997 tarihinde Antalya Kültür Merkezi bünyesinde hizmet vermeye başlayan Sabancı Kongre ve Fuar Merkezi, 4.500 metrekare taban alanında olmak üzere, iki katta toplam 9.000 metrekare kapalı alana sahip. Cam Piramit olarak da bilinen Merkez, Sabancı Vakfı tarafından yaptırılarak kullanım hakkı Antalya Büyükşehir Belediyesi'ne devredilmiş. Hasan Subaşı Kültür Parkı içerisinde yer alan, etrafı dairesel şekilli süs havuzlarıyla çevrili ve 4 cepheden girişi bulunan piramit yapı, giriş ve bodrum olmak üzere iki kattan oluşuyor. Fuar Merkezi'nin giriş katındaki ana salonun üzeri uzay çatı ile örtülmüş. Uzay çatının yerden yüksekliği 22.76 metre ve 5.710 metrekare renkli titanyum mavisi ısıcam ile kaplı. Merkezde, içerideki tüm birimleri kapsayan klima tertibatı ve teknik donanımıyla, pek çok ulusal ve uluslararası kongre, seminer, sergi ve konferanslar için ideal yapıda beş adet salon bulunuyor.