Avrupa'ya fetih değil ziyaret için giden ilk ve son Padişah, Sultan Abdülaziz'dir. 1867 Paris uluslararası (Expo) sergisine şeref misafiri olarak davet edilir. Geçenlerde yitirdiğimiz tarihçi Cemal Kutay bu gezinin ayrıntılarını, Hafız Ömer Faiz Efendi'nin anılarından aktarmıştır (Boğaziçi Y., 1991). Sultan, Lyon garında 3. Napolyon tarafından karşılanır. Paris'in havagazıyla aydınlatılmış caddelerinden etkilenir. Ama serginin Osmanlı pavyonunda suratı asılır. Diğer ülkeler son teknolojik yenilikleri sergilerken, panayır yerini andıran Osmanlı pavyonunda Bursa kadifeleri, Trablus kumaşları, halılar ve silahlar vardır. Milli kıyafetli kahveciler ziyaretçilere kahve ikram etmektedir. Akşamki sohbette Şehzade Abdülhamit şu soruyu sorar:
"Memleketimizde imal edilen eşya bu kadar mıdır?"
Dünyanın en büyük organizasyonlarından biri sayılan Expo, 150 yılda 63 kez düzenlendi. Türkiye çoğuna katıldı, ama hiç ev sahipliği yapamadı. İzmir Ticaret Odası Başkanı Ekrem Demirtaş 1992'de Sevilla'daki Expo'yu gezdikten sonra fuarı İzmir'e getirmeyi aklına koydu, yıllarca uğraştı ve sonunda herkesi ikna etti. Şimdi İzmir, 2015'teki Expo'ya talip... Üstelik bu dev organizasyona talip olan ilk "Müslüman kent..." (Başbakan'ın kulakları çınlasın). Muhtemel rakipleri Toronto, San Francisco, Moskova... Karar, 2008'de 98 ülkenin oyuyla verilecek. Kazanırsa İzmir'i tüm dünya tanıyacak, kentin kaderi değişecek. 6 ay sürecek fuara 50 milyon ziyaretçi gelmesi bekleniyor. Expo-İzmir İcra Komitesi Genel Sekreteri Tunç Soyer aylardır Avrupa'da İzmir için kulis yapıyor. Durumu sordum:
"Türkiye için çok pozitif bir rüzgâr var. Medeniyetler çatışmasında bizi bir buluşma noktası olarak görüyorlar. O yüzden şansımız yüksek" dedi.
Kararda elbette aday kentin özellikleri rol oynuyor, ama daha önemli bir şey var:
Tema...
Aday kent, dünyanın ilgisini çekecek bir tema bulmak zorunda...
İzmir şu anda bu temayı arıyor.
Daha önceki temalardan örnekler verelim:
2005 Aicihi: Doğanın bilgeliği
2000 Hannover: İnsan, Doğa, Teknoloji
1992 Sevilla: Keşif Çağı
1988 Brisbane: Teknoloji çağında mola ve eğlence
Önceki gün, İzmir için danışmanlık yapan firmadan bir Fransız gelip tema için görüşlerimi aldı. Türkiye'nin konumuna ve İzmir'in çok kültürlü mazisine yaraşacağını düşündüğüm temalar sıraladım:
"Uygarlıklar buluşması"
"Küresel ve yerel"
"Ötekiyle bir arada yaşamak"
"Hem tarihsel mirası hem yarını korumak" vs...
Hissettim ki, İzmir için "Yaşam kalitesinin artırılması" ya da "Alternatif enerji kaynakları" gibi temalar düşünülüyor.
Bunlar sponsorları cezbedebilir ama korkarım Türkiye'nin, İzmir'in farklılığını vurgulamaktan uzak kalır.
Aklınıza gelen öneriler varsa nisana kadar İzmir Ekonomi Üniversitesi'nin sitesine iletebilirsiniz ( www.ieu.edu.tr ). İzmir'e yaraşır bir tema bulunmalı ki, 140 yıl sonra yine gelenlere kahve ikram edip "Memleketimizde imal edilen eşya bu kadar mıdır?" diye dövünmeyelim.
Not: Bu yazıyı hasta yatağımda yazabildim. Dün Balıkesir Üniversitesi'nde, bugün Bursa kitap fuarında olmam gerekiyordu. Ama grip öyle vurdu ki, bırakın oralara gitmeyi yan odaya geçmeye bile dermanım yok. Balıkesir'deki ve Bursa'daki okurlardan özür diliyorum.